Elektr mexanikasi va texnologiyalari

Ishlatishdagi zaryadsizlanish normal, qisqa muddatli va uzoq muddatlilarga bo‘linadi. Zaryadsizlanish rejimi asosan, elektr ta’mi-noti usullari bilan aniqlanadi. Agarda akkumulyatorlardan asosiy manba sifatida foydalanilsa, u xolda akkumulyatorning 10 soat mobaynida I_r = 3,6N ga teng nominal tok bilan zaryadsizlanadigan normal rejimi ko‘zda tutiladi. Avariyali ta’minotda, zaryadsizlanish muddati 1 soatdan kam bo‘lgan va zaryadsizlanish toki 3,6N<I_z< 18,5N shartidan tanlangan qisqa muddatli rejimdan foydalaniladi. Agarda, akkumulyatorning zaryadsizla-nish vaqti 2 dan 10 soatgacha bo‘lsa, u xolda bunday rejim uzoq muddatli rejim deb ataladi.
2. Kislota-qo‘rg‘oshinli akkumulyatorlarning turlari
Stasionar (qo‘zgalmas) kislota-qo‘rg‘oshinli akkumulyatorlar quyidagi xarflar bilan markalanadi: S, SK, SZ, SZE, SN. Bu xarflar quyidagilar-ni bildiradi: S – stasionar, K – qisqa muddatli zaryadsizlanishga ruxsat beradigan, Z – yopiq xolda bajarilgan, E – ebonit idishda, N – surkaladi-gan plastinalar bilan. Harfdan keyingi sonlar akkumulyator nomerini bildiradi. Ularni 36 soniga ko‘paytirib, akkumulyatorning nominal sig‘i-mi aniqlanadi (S, SK, SZ turidagi akkumulyatorlar uchun).
SK-1 turidagi akkumulyatorlar uchun nominal sig‘im 36 A·soat ga teng, SK-4 uchun 44 A·soatga teng. Sanoatda 1 dan 148 gacha nomerli ochiq xolda bajarilgan akkumulyatorlar ishlab chiqariladi. Akkumulyatorlarda I-1, I-2, va I-4turidagi uch xil plastinkalar qo‘llaniladi. I-1 turidagi plasti-nkalar SK-1, SK-2 ,..., SK-5turidagi akkumulyatorlarda o‘rnatiladi. I-2turidagi plastinkalar I-1plastinkalarga nisbatan ikki marta katta bo‘lib SK-6, SK-8, ..., SK-20 turidagi akkumulyatorlarga o‘rnatiladi. Katta sig‘imga ega bo‘lgan akkumulyatorda I-2 plastinkalarga nisbatan ikki marta katta bo‘lgan I-4 turidagi plastinkalar o‘rnatiladi. Har bir akkumulyatorda manfiy plastinkalarning soni musbat plastinkalarga qaraganda bitta ortiq bo‘ladi.
SZ, SZE yopiq holda bajarilgan akkumulyatorlarda ham S, SK turidagi akkumulyatorda o‘rnatiladigan plastinkalar o‘rnatiladi, shuning uchun ularning elektr tavsiflari bir xil bo‘ladi.
Yopiq turdagi akkumulyatorlarning zaryadlash va ishlatish paytida elektrolitning sochilib va bug‘lanib ketishini oldi olinadi, shuning uchun ularga tez-tez elektrolit quyib turishga hojat kolmaydi.
SN turidagi kislota-qo‘rg‘oshinli akkumulyatorlarni ebonit qopqoq bilan zich yopiladigan shisha yoki ebonit idishlarda chiqariladi. Ularni yig‘ilgan xolda 1 dan 20 gacha tartib raqamli xolda keltiriladi. SN-1 turdagi akkumulyatorlarning nominal sig‘imi 40 A·soat, SN-20 turdagi akkumulyatorlarniki esa 800 A·soat ga teng. SN turdagi akkumulyatorlar-ning elektr ko‘rsatkichlari S, SK, SZ akkumulyatorlarning elektr ko‘rsat-kichlaridan bir-muncha orttiqdir. Ular ishlatilayotganda minimal sarf talab qiladi, massa va o‘lchamlari kichikroq va uzoq vaqt xizmat ko‘rsatadilar.
Yopiq turdagi akkumulyatorlar istiqbolga ega va keng tarqalgandir. Akkumulyatorlarning idishlarini plastmassa fenolit va propilindan tayyorlanadi. Ularda ochiq turdagi akkumulyatorlarga qaraganda yuqori solishtirma tavsifga ega bo‘lgan pasta surkalgan plastinalar o‘rnatiladi.
Avtomatika va telemexanikaning yer usti va stasionar qurilmalari-ning zahira ta’minotini ta’minlash uchun ABN-72 va ABN-80 turidagi kislota -qo‘rg‘oshinli akkumulyatorlar qo‘llaniladi. Akkumulyator belgila-nishidagi birinchi ikki xarf qo‘llanilish sohasini ko‘rsatadi: AB – avto-blokirovka, N – plastinkaning tuzulmasi. Ikki belgili raqam akkumulya-tor sig‘imini (A·soat) bildiradi. ABN-72 turidagi akkumulyatorlar 24 soat muddatda zaryadsizlanganda 72 A·soat sig‘imga ega. ABN-80 turidagi akkumulyatorlar 25 soat davomida zaryadsizlanganda 80 A·soat sig‘imga ega. ABN-72 turidagi akkumulyatorlarini qopqoq bilan germetik shisha idish-larda, ABN-80 turidagi akkumulyatorlarni esa plastmassa idishlarda ishlab chiqariladi.
Akkumulyatorlarga qo‘yiladigan elektrolitlarning zichligi iqlim sharoitlariga bog‘liq bo‘lib, yoz davrida d = 1.19 G/sm³, qishda d = 1.3…1.32 G/sm³ ga teng, bu elektrolit muzlab qolishining oldini oladi.