Elementlar davriy sistemasining XV guruh elеmеntlаrining xossalari azot

ELEMENTLAR DAVRIY SISTEMASINING XV GURUH ELЕMЕNTLАRINING XOSSALARI AZOT

Mаvzu rеjаsi

• Elementlar davriy sistemasining V guruh elеmеntlаrining elеktrоn fоrmulаsi, tаbiаtdа uchrаshi.
• Elementlar davriy sistemasining V guruh elеmеntlаrining оlinish usullаri, fizik vа kimyoviy хоssаlаri.
• Elementlar davriy sistemasining V guruh elеmеntlаrining аsоsiy birikmаlаri ishlаtilishi vа ulаrning хаlq хo’jаligidаgi аhаmiyati.

XV guruh elementlari qatoriga azot, fosfor, mishak, surma va vismut kiradi. Bu guruh elementlari atomining tashqi qavatida 5 tadan elektron bor. Ular 3 ta elektron biriktirishi va 5 ta elektron yo’qotishi mumkin. Shuning uchun bu elementlar +5, +3 va -3 oksidlanish darajasini namoyon etadi.

• XV guruh elementlari qatoriga azot, fosfor, mishak, surma va vismut kiradi. Bu guruh elementlari atomining tashqi qavatida 5 tadan elektron bor. Ular 3 ta elektron biriktirishi va 5 ta elektron yo’qotishi mumkin. Shuning uchun bu elementlar +5, +3 va -3 oksidlanish darajasini namoyon etadi.
• Bu guruh elementlari metallmaslardir. Metallmaslik xossasi azot va fosforga xos. As, Sb va Bi metallmaslik xossalari bilan birgalikda metall xossalarini ham namoyon etib, metall xossa vismutga qarab kuchayadi.

Bu guruh elementlarining atom radiusi vismutga qarab ortadi, ionlanish energiyasi kamayadi.

• Bu guruh elementlarining atom radiusi vismutga qarab ortadi, ionlanish energiyasi kamayadi.
• Azot. 1772 yil Rezerford tomonidan ochilgan, uni 1774- yil A. Lavuaze “Azot” deb atagan. Ko’p tarqalgan kimyoviy element. Azot yer shari atmosferasining asosiy qismini tashkil qiladi. U havoda hajm jihatdan 75,6 % dan 78,2 % gacha boradi. Havodagi azotning hissasi 75,53 % ni tashkil etsa, yer po’stlog’idagi miqdori (gidrosfera va atmosferani ham qo’shilganda) 0,04 % gacha boradi.
• Azotning eng muhim birikmalaridan NaNO3 chili selitrasidir. Bundan tashqari KNO3 - hind selitrasi ham uchraydi. Azot ko’pgina muhim organik birikmalar tarkibiga kiradi.
• Tabiatda azotning ikkita izotopi bor: 714N (99,635%) va 715N (0,365%).
• Fizik xossalari. Azot rangsiz gaz, hidi va mazasi yo’q. Bir litr suvda 23,3 ml azot eriydi. Uning qaynash harorati -198oC. Azot molekulasi juda barqaror hatto 3000 oC da ham parchalanmaydi (1% atrofida parchalanadi).
• Olinishi. Sanoat miqyosida havodan fraksion haydab olinadi. Haydash paytida avval azot (-195 oC), so’ngra kislorod haydaladi (-183oC). Olingan azot tarkibida oz miqdorda kislorod aralashgan bo’lib, uni tozalash uchun gazlar aralashmasi qizdirilgan mis qirindilaridan o’tkaziladi.