Elmi redaktor: Rəvcilər: dos. E. N. Kərimo v prof. I. A. Kərimli dos. T.Ş.Şükürov

4.

 

Beynəlxalq  layihələrinin,  biznes-planının  xüsusiyyətləri  və  beynəlxalq 

marketinq 

Xarici  iqtisadi  fəaliyyət  planları  çox  tez-tez  Firmanın  xaricdə  işinin  inkişafı  və 

təkmilləşdirilməsi  layihələrinin  biznes-planları  ilə  müşayiət  edilir.  Sonuncular  xarici 

mənbələrdən  müvafiq  vəsaitlər  cəlb  edilməsinin  zəruriliyinə  yazılı  əsaslandırma  verir  və 

layihənin ümumi səmərəliliyini və onun özünü ödəməsi və mənfəətliliyi imkanının reallığım 

sübut edirlər. 

Xarici  iqtisadi  layihənin  biznes-planı  (əvvəllər  o,  texniki-iqtisadi  əsaslandırma 

adlanırdı), bir qayda olaraq, firma üçün xarici bazarların hazırlanması, mənimsənilməsi və 

genişləndirilməsinin  səmərəliliyinin  əsaslanmasını  nəzərdə  tutur.  O  cümlədən,  orada 

firmanın  bazar  mövqeyinin  yeridilməsi  və  ya  gücləndirilməsi  üçün  bazarın  təhlili  və 

xarakteristikası,  rəqiblərin  güclü  və  zəif  tərəfiərinin  təhlili,  öz  firmasının  rəqabət 

mövqelərinin  təhlili,  biznesin  xarici  mühitinin:  bazarın  xarici  ərazilərə  yeridilməsinin 

coğrafi,  demoqrafiya,  təşkilati-hüquqi,  siyasi,  iqtisadi,  sosial-  mədəni  və  digər  şərtlərinin 

təhlili və Rusiyada xarici iqtisadi fəaliyyətin bu növünün inkişafı üçün şərtlər(SWOT təhlil; 

strengths/weakness-opportunitities/threats) verilir. 

Sonra  biznes-planda  xarici  iqtisadi  layihənin  şərhi:  xaricə  göndərilməli  olan  malların 

xarakteristikası, müəssisənin yerləşdiyi yer və xarakteristikası, malların həmin xarici bazara 

çıxanması  üzrə  tədbirlər(satış  şəbəkəsinin  formalaşdırılması  reklam  və  satışın 

stimullaşdırılmasının  digər  vasitələri,  qiymət  siyasəti)  verilir.Daha  sonra  biznes-planın 

istehsalın və satışın xarakteristikasını verən bölməsi və marketinq işi bölməsi və marketinq 

işi  bölməsi  gəlir.  Biznes-planda  bundan  sonra  həmin  biznes-planın  hazırlandığı  konkret 

firma üzrə məlumatlar verilir. O, firmanın hüquqi və maliyyə veziyyətinin xarakteristikasını 

verir, xarici iqtisadi layihənin həyata keçirilməsinə görə cavabdeh olan təşkilat strukturlarını 

və aparıcı  əməkdaşları  göstərir. Və nəhayət,  həmin  layihənin  risklərinin qiyməti  və onun 

həyata  keçirilməsi  üzrə  firmanın  özü  tərəfindən  ayrılan  vəsaitlər  və  ona  xarici  borclar 

şəklində lazım olan vəsaitlər göstərilməklə maliyyə planı verilir. Xarici iqtisadi layihənin 

zərərsizliyi nöqtəsi hesablanır. 

Biznes-plan,  adətən,  xqlasədən  başlanır,  burada  yığcam,  lakonik  formada  onun  əsas 

mahiyyətinin qısa məzmunu şərh edilir və planın müddəalarını və maddələrini təsvir edən və 

əsaslandıran əlavələrlə yekunlaşır. 

322 

S.Beynəlxalq marketinqdə planlaşdırmanın əsas prinsipləri və metodları 

Beynəlxalq  marketinq  proqramlarının  tərtib  edilməsi  istənilən  planlaşdırma  prosesinə 

xas olan, habelə yalnız planlardırmanm bu növünə xas olan spesifik prisiplərə əsaslanır(şəkil 

24.4) 

 

Şəkil 24.4 Beynəlxalq marketinqdə planlaşdırmanın əsas prinsipləri 

Holizm(vəhdət) prisipi planların elementlərinin qarşılıqlı asılılığına və vəhdətinə riayət 

etməklə  qurulmasının  sistemli  xarakterini,  onların  inkişafında  vahid  istiqamət  olmasını, 

habelə  şaquli  və  üfıqi  istiqamətdə  hərəkətlərinin  koordinasiyasını,  planın  ayrı-ayrı 

bölmələrinin məqsədlərinin və vəzifələrinin inteqrasiyasını nəzərdə tutur. 

Partisipativlik(iştirak)  prinsipi  planların  hazırlanmasında  firmanın  şöbələrinin  və 

əməkdaşlarının əksəriyyətinin (hamısının), əlbəttə, həm baş şirkətin mərkəzi xidmətlərinin, 

həm də onun xarici filiallarının və törəmə şirkətlərinin marketinq bölmələrinin iştirak etməsi 

deməkdir. Bu halda ümumi marketinq planı yalnız hər ölkənin hər bazar seqmenti üzrə daha 

konkret və uyğunlaşdırılmış planları ilə deyil, həm də işin sahələri üzrə əməkdaşların şəxsi 

planlarının  tərtib  edilməsilə  möhkəmlənir.  Habelə  bütün  işçilər  beynəlxalq  marketinq 

planının əsas istiqamətləri üzrə məlumatladınhrılar. 

Premanentlik (fasiləsizlik) prinsipi planlaşdırma prosesinin fasiləsizliyini və varisliyini 

(ardıcıl keçməsini) şərtləndirir. Bu zaman marketinq proqramı təsadüfdən təsadüfə(arabır) 

tərtib edilmir, əsas göstəricilər və istiqamətlər üzrə varislik saxlanılmaqla fasiləsiz işlənib 

hazırlanır. 

Beynəlxalq marketinq proqramları əksəriyyət hallarda ölkə prisipi üzrə, yəni ölkə- mal 

nöqtəyi-nəzərdən tərtib edilir, hərçənd, eyni zamanda, mal-ölkə böləməsi də daxil edilə bilər. 

Belə yanaşma xarici bazarlarda marketinq işinin əsas dəyişikliklərinə dəqiq nəzarət etmək və 

onun  optimallaşdırılması  strategiyasını  qurmaq  imkanı  yaradır.  Beynəlxalq  marketinq 

proqramlarının  standartlaşdırılması  və  uyğunlaşdırılınası  prinsipi  şirkətlərin  beynəlxalq 

marketinq  strategiyalarının,  tədbirlərinin  standart-  laşdırılmasma  və  qloballaşdırılmasına 

çalışmasına  əsaslanır,  çünki  bu  xarici  bazarların  mənimsənilməsinə  və  genişlənməsinə 

ümumi  xərcləri  azaldır  və  firma  və  onun  malları  haqqında  bütün  dünya  alıcılarında 

eyni(oxşar)  təsvvür  yaradır.  Lakin  belə  prisipi  həyata  keçirmək  çox  çətin  olur,  çünki  hər 

xarici bazarın və onun 

323 

seqmentinin öz xüsusiyyəti vardır, ona görə də, çox halda şirkətlər beynəlxalq  marketinq 

proqramları  tərtib  edilməsində  fərqləndirmə(fərqli)  yanaşmaya  riayət  etməyə  vadar  olur  ( 

cədvəl 24.1) 

Cədvəl 24.1 

Seqmentləşdirilmiş dünya bazarları üçün marketinq proqramları 

 

Alıcılıq iqlimi

 

vahid

 

Müxtəlif

 

Alıcıların

 

gözləmələri

 

Vahid

 

Universal

 

marketinq

 

proqramları

 

Mallarvə distribusiya i'ızrəfərqləndirilən 

marketinq proqramları

 

Müxtəlif

 

irəliləmə və qiymətlər 

üzrə fərqləndirilən 

marketinq proqramları

 

Tam fərqləndirilən marketinq proqramları

 

Beynəlxalq marketinq proqramları tərtib edərkən müxtəlif  metodlardan istifadə edilir. 

Onlar kompleks marketinq tədqiqatları aparılmasının keyfiyyətini yüksəltməli və planların 

özlərinin tərtib edilməsi texnologiyasını oplimallaşdırmalıdır. 

Beynəlxalq marketinq fəaliyyətinin planlaşdırılmasmın əsas metodları ______________ 

•

 

“Ölkənin dəftərinin” aparılması metodu 

•

 

Planları tərtib edən zaman proqnozlar qurulması metodu 

•

 

Planların tərtib edilməsinin balans metodu 

•

 

iqtisadi planlaşdırma metodları 

•

 

Planlaşdırmanın EHM-metodları(soft-təminat) 

•

 

“Sürüşmə”, çevikliyin təmin edilməsi metodu 

•

 

“Zəif cəhətlər”, çətinliklərin nəzərə alınması metodu  _________________________ 

Marketinq  proqramlarının  tərtib  edilməsindən  əvvəl  geniş  dairədə  məslələrin 

araşdırhması üzrə, o cümlədən, xarici bazarların mədəni və iqtisadi mühitinin öyrənilməsi, 

habelə  bazarların  özlərinin  və  onlarda  rəqabətin  vəziyyətinin  auditi  üzrə  ciddi  iş 

görülməlidir. Adətən, şirkətlər xüsusi “ölkə dəftəri” firmaları ilə iqtisadi münasibətləri olan 

hər  ölkə  üzrə  elktron  şəkildə  məlumatlar  bankı  aparır.  Belə  dəftərin  dörd  bölməsi  olur; 

mənəvi  mühitin  təhlili,  iqtisadi  mühitin  təhlili,  bazarın  və  rəqabətin  təhlili,  marketinq 

plam(şəkil 24.5). 

Xarici bazarın mədəni mühitinin öyrənilməsi(xarici marketoloqlar adətən bu bölməyə 

sosial, siyasi və hüquqi xarakteristikaları daxil edirlər). 

 

Şəkil 24.5 A ölkəsinin dəftəri. 

324 

Müvafiq ölkənin inkişafı tarixi haqqında qısa məlumat. 

Coğrafi məlumatlar(yerləşməsi, iqlimi, topoqrafiyası) 

Ailələr,  təhsil  səviyyəsi  üzrə  sosial  məlumatlar.  Sosial  təşkilatlar,  istehlakçı  qrupları, 

sosial siniflər, klublar, irqlər. Etnik qruplar, submədəniyyətlər. 

Ticarət adətləri və işgüzarlıq mədəniyyəti. 

Ölkənin  siyasi  sisteminin  xarakteristikası(siyasi  struktur,  siyasi  partiyalar,  hökümətin 

sabitliyi, 

yerli 

hakimiyyət 

orqanlarının 

rolu). 

Ölkənin 

hüquq 

sisteminin 

xarakteristikası(hüquq tipi, hüquqi təsisatlar, patent və digər sazişlərdə iştirak). 

Dini və digər etiqad təşkilatları. 

Estetik mühit. Vizual incəsənət. Drama, balet və s. Folklor sənəti. Folklor rəmzləri. 

Həyat  üslubu.  Qidalanma  yeri,  ət  və  tərəvəz  yeməklərinin  nisbəti.  Yeməklərin  və 

ərzaqların tipik növləri. Mənzil. Onun tipləri. Əhalinin əksəriyyətinin öz evləri vardır ,yaxud 

onları icarəyə götürürlər. Ailələr evlərdə birlikdə və ya ayrı yaşayırlar. Paltar. Milli kostyum. 

Iş paltarının növləri. 

Yayılmış  istirahət  və  idman  növləri.  Onlardan  hansılar  geniş  yayılmışdır  və  hansılar 

əlçatandır. Sosial müdafiə sağlamlıq haqqında qayğı. Tibbi təminat. 

Dillər. Rəsmi dil. Yazışma və ünsİ

5

^ən üçün dil. Dialektlər. 

Tədqiqat qurtaranda iki-üç səhifəlik əsas informasiya tərtib edilir və icmalın əvvəlində 

yerləşdirilir ki, onu oxuyan həmin ölkədə biznesin təşikl edilməsi üçün xüsusi əhəmiyyəti 

olan informasiya ilə tez tanış ola bilsin. Sonra informasiyanın alınma mənbələri göstərilir və 

əlavələr yerləşdirilir. 

iqtisadi təhlil - “ ölkə dəftərinin” növbəti bölməsidir. 

Əhali. Ümumi sayı. Artım templəri. Orta yaşayış müddəti. Cins-yaş piramidası. Əhalinin 

sıxlığı. Urbanizasiya dərəcəsi. Miqrasiyanın templəri və istiqamətləri. 

iqtisadi statistika və fəallıq. UDM həcmi və artım templəri. Əhalinin hər nəfərinə düşən 

gəlir. Ailənin orta gəliri, sərvətin bölüşdürülməsi; sinifiər üzrə gəlirlər, hər sinif üzrə əhalinin 

nisbəti,  sərvətin  bölüşdürülməsinin  təhrif  edilməsi  dərəcəsi.  Minerallar  və  ehtiyatlar. 

Nəqliyyatın  inkişafı.  Nəqliyyat  növləri,  istifadə  dərəcəsi.  Limanlar  və  vağzallar.  Rabitə 

sistemləri: tipləri, istifadə dərəcəsi, işçi qüvvəsi: məşğul əhalinin sayı, işsizliyin səviyyəsi, 

işəgötürənlər  və  muzdlu  işçi  qüvvəsi  arasında  münasibətlər,  işçilərin  idarəçilikdə  iştirakı, 

əməkhaqqının səviyyəsi və həvəsləndirmə formaları, əsasə təsərrüfat sahələri. Hər sahənin, 

ölkənin UDM-da payı. Sahələr üzrə xüsusi və dövlət tərkib hissələrinin nisbəti(müqayisəsi). 

Xarici investisiyalar: sahələr üzrə imkanlar və bölgü, inflyasiyanın səviyyəsi. 

Xarici  ticarət  üzrə  statistika.  İxrac:  dollar  ifadəsində  həcmi  və  artım  meyilləri.  İdxal: 

dollar  ifadəsində  həcmi  və  artım  meyilləri.  Tədiyə  balansının  vəziyyəti:  profisit  yoxsa 

defisit, əsas meylləri. Valyutalar mübadiləsi kursu; bir və ya çox valyutah kurs, mübadilənin 

cari kursu, meylləri. Ticarət  məhdudiyyətləri: embarqo, kvotalar, idxal rüsumları,  tariflər, 

lisenziyalar,  gömrük  rəsmiyyətçilikləri  və  ödəmələri.  Qarşılıqlı  ticarət(əmtəə 

nomenklaturası, növləri: barter, svitc və s.). 

Elm  və  texnikanın  inkişafı.  Ölkə  texnologiyasının  imkanları(kompyuter,  maşınlar, 

alətlər  və  s.),  elmi-tədqiqatlara  investisiya  edilən  UDM-un  payı,  araşdırmalar,  işçi 

qüvvəsinin texnoloji təsnifatı, eimtutumlu sahələrdə məşğul olanların sayı. 

Bölgü kanalları(makrotəhlil) : həmin ölkənin bütün ticarət vasitəçiləri üzrə məlumatlar. 

Pərakəndə ticarət şəbəkəsi: pərakəndə ticarət mağazalarının sayı, onların 

325 

tipləri və ölçüləri, malların növləri üzrə ticarət əlavələri, əməliyyat metodlan(nəğd pulla və 

ya  kreditlə),  əməliyyatların  həcmləri,  pərakəndə  satış  şəbəkələrinin,  univermaqlarm  və 

ixtisaslaşdırimış mağazaların rolu. Topdan satış vasitəçiləri; miqdarı və ölçüləri, malların 

növləri  üzrə  ticarət  əlavələri,  əməliyyat  metodları(nəğd  pulla  və  ya  kreditlə).  Ixrac/idxal 

agentləri. Anbarlar. Şəhər və əyalət bazarlarına yeridilmənin xüsusiyyətləri. 

Kütləvi informasiya vasitələri. Kütləvi informasiya vasitlərinə əlçatanhq. Televiziyada, 

radioda,  mətbuat  səhifələrində,  kinoda,  xarici  yayılma  vasitələrində  informasiya 

yerləşdirilməsinin dəyəri. Müvafiq agentliklər. Hər vasitə ilə əhatə edilən əhalinin faizi. 

Tədqiqat qurtaranda iki-üç səhifəlik əsas informasiya tərtib edilir və icmalın əvvəlində 

yerləşdirilir ki, onu oxuyan həmin ölkədə biznesin təşkil edilməsi üçün xüsusi əhəmiyyəti 

olan informasiya ilə tez tanış ola bilsin. Sonra informasiyanın alınma mənbələri göstərilir və 

əlavələr yerləşdirilir. 

Bazarın və rəqabətin təhlili - “ölkə dəftərinin” üçüncü bölməsidir. Mallar: bazarın bütün 

xarakteristikaları  üzrə  malların  yeniliyi  nöqtəyi-nəzərində  rəqəmlərlə  qiymətləndirilməsi 

(üstünlük  amilləri,  uyğunluq,  komplenslik,  bazar  sınağının  mümkünlüyü,  bazar 

müşahidələri imkanları). Malın qəbuluna dair bazarın mümkün problemləri və müqaviməti. 

Bazar.  Həmin  malın  satılacağı  bazarın  təsviri.  Coğrafi  region(regionlar),  nəqliyyat  və 

kommunikasiya formaları, istchlak üstünlükləri. Maldan istifadə edilməsi formaları, malın 

üstünlüklərinin  xarakteristikası,  alıcılıq  adətləri.  Malın  satışı(lipik  pərakəndə  satış 

təşkilatları,  malın  digər  vasitəçilərin  köməyilə  satılmasıı).  Reklam  və  irəliləmə(məqsədli 

bazara  nail  olmaq  üçün  qəbul  edilmiş  reklam  vasitələri:  nümunələr,  kuponlar  və  b.k.). 

qiymət strategiyası; ticarət əlavələri, mümkün olan güzəşt növləri. 

Firmanın  mallarının  rəqiblərin  malları  ilə  tutşdurulması  və  qarşı  qoyulması.  Rəqib 

mallar(brendi,  əsas  xarakteristikaları,  qablaşdırma).  Rəqiblərin  mallarının  qiymətləri. 

Rəqiblərin  mallarının  reklamı  və  irəliləməsi.  Rəqiblərin  satış  kanalları.  Bazarın  ölçüləri: 

sahə üzrə satılmaların həcminin və şirkətin plan ilində satışlarının həcminin hesablanması. 

Həmin bazarda dövlətin iştirakı: şirkətə kömək edə biləcək dövlət idarələri, bazarın dövlət 

tənzimlənməsinin riayət edilməli olan qaydaları. 

Tədqiqat qurtaranda iki-üç səhifəlik əsas informasiya tərtib edlir və icmalın əvvəlində 

yerləşdirilir ki, onu oxuyan həmin ölkədə biznesin təşkil edilməsi üçün xüsusi əhəmiyyəti 

olan informasiya ilə tez tanış ola bilsin. Sonra informasiyanın alınma mənbələri göstərilir və 

əlavələr  yerləşdirilir.  Və  nəhayət,  həmin  ölkəyə  dair  marketinq  planı  -  “ölkə  dəftərinin” 

sonuncu, dördüncü bölməsidir. 

Beynəlxalq  marketinq  planı  hazırlanan  zaman  proqnozlar  qurulması  metodu  çox 

əhəmiyyətlidir.  O,  beynəlxlaq  marketinq  mühitinin  və  dünya  bazarlarının  inkişafı  üçün 

mümkün  olan  yolları  aşkar  elmək,  xarici  ölkələrin  iqtisadi,  siyasi  və  sosial  şəraitinin 

inkişafını  izləmək  məqsədi  daşıyır  ki,  bu  da  qəbul  edilən  marketinq  qərarlarının 

əhəmiyyətini qiymətləndirmək, müvafiq endirmək imkanı yaradır. 

Planlaşdırma  ilə  məşğul  olan  marketoloqlar  proqnozlar  qurulması  üçün  Delfı 

metodundan, imkanlara istiqamətlənmə metodundan, məqsədə istiqamətlənmə metodundan 

və böyük dairədə iqtisadi-riyazi proqnozlaşdırma metodlarından istifadə edirlər. 

Beynəlxalq  marketinq  proqramları  tərtib  edilməsində  balans  metodundan 

ehtiyatların(vəsaillərin)  və  xaricdə  bazar  məqsədlərinin  həyata  keçirilməsi  vəzifələrinin 

uyğunlaşdırılmasının  və  balanslaşdırılmasmın  təmin  edilməsi  üçün  istifadə  edilir.  O, 

“Beynəlxalq marketinqin büdəcəsi” bölməsi hazırlananda xüsusi əhəmiyyət 

526 

kəsb  edir,  burada  vəsaitlərin  sərfinin  müvafiq  maddələri  və  onların  alınması  mənbələri 

göstərilir. 

Ekonometrik  metodlar  beynəlxalq  marketinq  proqramları  hazırlanan  zaman  çox 

mürəkkəb  iqtisadi-riyazi  aparatdan  istifadə  edilməsini  nəzərdə  tutur.  Bu  aparat  statistika 

metodlarını, operativ araşdırmalar metodlarını və imitasiya metodlarını, xətti və qeyri-xətti 

proqramlaşdırma,  təsviri  və  proqnoz  modelləri  qurulması  metodlarını,  re-  qressiv  və 

çoxamilli  təhlili,  ehtimal  nəzəriyyəsini,  oyunlar  nəzəriyyəsini,  Markov  zəncirlərini, 

Monte-Karlo metodunu, xaos metodunu və s. əhatə edir. 

EHM-metodları  planlaşdırma  zamanı  həm  hazır,  həm  də  konkret  firma  üçün  xüsusi 

hazırlanmıç 

müxtəlif 

soft-təminatdan 

istifadə 

edilməsi 

hesabına 

marketinq 

planlaşdırılmasmm ekonometrik sistemini sadələşdirmək imkanı verir. 

Sürüşmə və cari düzəlişlər metodu dünya marketinq mühitinin burulganhğı ilə əlaqədar 

olaraq, beynəlxalq marketinq proqramları tərtib edilən zaman planlaşdırılmasmm çox zəruri 

olan çevikliyini təmin edir. 

Buna  marketinq  təkliflərinin  çoxvarianthğmm  köməyilə  dünya  bazarında  və  xarici 

ğlkələrin  bazarlarında  vəziyyətin  inkişafının  bir  neçə  imkanlarını,  ö  cümlədən, 

ehtiyatlan(maliyyə,  material,  insan),  özünəməxsus  “yastıqları”,  təhlükəsizlik  ehtiyatlarını 

nəzərə almaqla nail olunur. Bunlar xarici bazarlarda marketinq hərəkətlərinin əvvəldən tərtib 

edilmiş  planına  dəyişikliklər  edilməsi  imlanları  yaradır.Beynəlxalq  marketinq  planının 

həyata keçirilməsinə və xarici bazarlarda vəziyyətin dəyişilməsinə daimi nəzarət, monitorinq 

də  sürüşmə  metodunun  təmin  edilməsi  vasitəsidir.  O,  marketinq  mühitinin  və  bazar 

şəraitinin  əsas  dəyişiklərinə  dəqiq  reaksiya  vermək  və  planın  özünə  müvafiq  düzəlişlər 

etmək imkanı yaradır. Bu zaman düzəlişlər yalnız həmin dəyişilmiş göstəriciyə deyil, həm 

də planın onunla əlaqədar olan digər tərkib hissələrinə də toxunur, yəni, əslində, bütün plan 

yenidən baxılmalı olur. Məsələn, Yaponiya şirkətləri özlərinin üçillik proqramlarına hər il 

yenidən baxırlar və müvafiq düzəlişlər edirlər.Ştat cədvəlinə dəyişdiklər edilməsi hesabına 

şirkətin təşkilat strukturu, bölmələr haqqında əsasnamə, vəzifə təlimatları və digər normativ 

sənədlər də düzəlişə məruz qalır. 

“Zəif cəhətlər” və çətinliklərin nəzərə alınması metodu beynəlxalq marketinq proqramını 

tərtib  edən  zaman  şirkətin  xarici  iqtisadi  əlaqələrinin  inkişafının  müsbət  məqamlarından 

daha böyük dərəcədə mənfi məqamlarına əsaslanmağı nəzərdə tutur. Bu çətinliklərin nəzərə 

alınması yolu ilə onlara daha böyük dərəcədə hazır olmaq və qarşıya qoyulmuş məqsədlərin 

və vəzilbrəin daha tam həyata keçirilməsinə nail olmaq imkanı verir. 

6.

 

Beynəlxalq marketinqdə planlaşdırma prosesi: modul variantı 

Planlaşdırma  prosesinin  modul  strukturu  strateji  təhlilə  əsaslanır  və  modulların 

ardıcılığmm seçilməsini hər modulun başlanğıcında şəxsi heyətin öyrədilməsini, onların hər 

birinin  sonunda  qərarlar  qəbul  edilməsini  və  nəticələrin  təsdiqlənməsini  əhatə  edir.  Hər 

modulun sonunda artıq cari vaxtda həyata keçirilməsi mümkün olan marketinq vasitələri də 

seçilir. 

Tanınmış  Amerika iqtisadçısı  İ.Ansoff istənilən planın tərtib edilməsi üçün 11 modul 

təklif etmişdir. Onlardan bəzi dəyişdiklər etməklə beynəlxalq marketinqin strateji planının 

tərtib edilməsi üçün də istifadə etmək olar, (şəkil 24.6) 

327 

 

Şəkil 24.6 Beynəlxalq marketinqin strateji 

planlaşdırılması 

prosesinin modul strukturu. 

528 

Start  meydançası  yaradılan  zaman  beynəlxalq  marketinq  mühitini  bütövlükdə  və 

ayrı-ayrı ölkələr üzrə səciyyələndirən informasiya toplanır. Bu halda marketinq mühiti və 

şirkətin yerləşdiyi ölkənin təhlili də lazım olur. 

Xarici  mühitin  və  bazarların  inkişafı  perspektivlərinin  təhlili,  müvafiq  sahələrin 

inkişafının  və  istehlakçı  istəklərinin  proqnozu  beynəlxalq  luarketinq  fəalİ

5

q>^ətinin 

planlaşdırılmasmm ikinci moduludur. 

Məqsədlərin 

müəyyən 

edilməsi 

rəqiblərin 

qüvvələrinin 

yerləşməsinin 

qiymətləndirilməsilə  ,ayrı-ayrı  bazarlar  və  ayrı-ayrı  mallar  üzrə  məqsədlərin 

aydınlaşdırılması ilə əlaqədardır. Məqsədlər ağacı qurulur. 

Ehtiyatların qiymətləndirilməsi şirkətin maliyyə vəziyyətinin təhlilinin zəruriliyini, onun 

xammalla təminatını, insan ehtiyatlarının vəziyyətini və s. müəyyn edir, onlar beynəlxalq 

marketinq  planda  qarşıya  qoyulmuş  məqsədlərin,  vəzifələrin  və  strategiyaların  həyata 

keçirilməsinin əsas şərtidir. 

Rəqabət mövqeyinin seçilməsi, əsas müvəffəqiyyət amillərinin axtarılması və tapılması 

ilə,  rəqabət  mübarizəsində  fərqli  mövqe  ilə  müəyyən  edilir.  Bunlar  müvafiq  beynəlxalq 

bazarlarda  şirkət  və  onun  malları  üçün  üstünlüklər  yaradır.  Xarici  mühitin  və  bazarların 

tələblərinin şirkətin özünün imkanları ilə əlaqələndirilməsi xaricdə məqsədli satış bazarları 

axtarıb tapılmasını müəyyən edir. 

Strateji  təsərrüfat  zonalarının  STZ  (sahələrin,  müəssisələrin,  malların)  portfelinin 

balanslaşdınlması rəqabət qabiliyyətinin bütün amilləri və onların çeviklik dərəcəsi əsasında 

malın  və  sahənin  həyat  dövrü  fazaları  üzrə  həyata  keçirilir.  Portfel  nəinki  yalnız  şirkətin 

mənfəətlərinin optimallaşmasını təmin etməlidir,həm də onun strateji məqsədlərinin həllinə 

kömək etməlidir. 

inkişaf  strategiyasının  və  marketinq-miksin  təskib  hissələrinin  seçilməsi  şirkətin 

fəaliyyətinin beynəlxalq genişləndirilməsinin əsas strategiyalarının və onun əmtəə, qiymət, 

satış və irəliləmə siyasətinin müəyyən edilməsilə əlaqədardır. 

Daha sonra şirkətin, onun beynəlxalq marketinq fəaliyyətinin və bütövlükdə bütün işinin 

idarə  edilməsinin  təşkilati  cəhətdən  yenidən  qurulmasının  zəruriliyi  təhlil  edilir.  Şirkətin 

menecerlərinin yeni biliklərinə və səriştələrinə tələbatı aşkar edilir, kadrların hazırlanması və 

yenidən hazırlanması sistemləri yaradılır. 

Şirkətin idarəçilik potensialı, biznes-biliklərin və beynəlxalq fəaliyyətinin idarə edilməsi 

sahəsində biliklərin toplanması dünya bazarlarında biznesdə qələbə qazanılması üçün əsas 

rəqabət  üstünlükləri  yaradır.  Burdada  idarəçilik  kadrları  seçilməsi  məsələləri  həll  edilir, 

şəxsi  heyətin  həvəsləndirilməsi  sistemi,  şirkətin  informasiya  sistemi  hazırlanır  və 

təkmilləşdirilir. 

Marketinq  planlaşdırılmasında  beynəlxalq  mühitin  və  dünya  bazarlarının 

dəyişilmələrinə çevik reaksiya verilməsi sürüşmə metodlarından istifadə edilməsi hesabına 

təmin  edilir. Şirkətin strukturunda və fəaliyyətində problemlərin  aşkar edilməsi və onlara 

müvafiq reaksiya verilməsi üzrə təsirli mexanizm yaradılması vacibdir. 

Beynəlxalq  marketinq  fəaliyyətinin  planlaşdırılmasının  son  modulu  şirkətin  dünya 

bazarında davranışının dəyişilməsindən, yəni: onun idarə heyətində və sıravi işçilərində yeni 

düşüncə surətinin inkişaf etdirilməsindən, korporasiyadaxili mədəniyyətin dəyişilməsindən, 

şirkətin  yeniliklərə  münasibətdə  müqavimətinin  idarə  edilməsindən,  şirkətin  dünya 

bazarında  yeni tip davranışının institutlaşdırılmasmdan ibarətdir. Marketinq firmanın əsas 

fəaliyyətini  əhatə  edir,  iqtisadi  və  digər  münasibətlərin  müasir  beynəlmiləlləşmə  və 

qloballaşma  dövründə  nəinki  onun  xarici  və  beynəlxalq  fəaliyyətinin  tənzimlənməsi 

vasitəsidir, daha çox firmanın idarə edilməsinə, onun fəlsəfəsinə ümumi yanaşmadır. Odur 

ki, marketinq planlaşdırılması müstəsna olaraq 

329 

marketinq, bazar məzmunlu məsələlərlə məhdudlaşmır, həm də firmanın idarə edilməsinin 

bütün sistemini əhatə edir və ona nüfuz edir.