Energetika va atrof-muhit o‘rtasidagi munosabat

5.4. 
Issiqiik elektr stansiyalarining tashqi muhitga ta’siri 
Issiqiik elektr stansiyalarida yondiriladigan organik yoqilg‘ilardan tashqi muhitga jiddiy zarar 
yetadi. Yonish jarayonida ularning tarkibidagi uglerod, azot, oltingugurt va boshqa elementlar 
oksidlanib, yuqori harorat bilan havoga chiqariladi. 
Hozirgi kunda issiqlik elektr stansiyalari yoqilg‘isida yetakchi o‘rinni ko‘mir egallaydi. Uning 
tarkibida 0,2 - 10% gacha pirit shaklidagi oltingugurt, temir moddasi, gips va boshqa murakkab 
moddalar mavjud. Shuning uchun ham bunday elektr stansiyalari havoga katta miqdordagi sulfat 
angidridi, karbonat angidridi, is gazi, azot oksidlari, shuningdek inson organizmida rak kasalligini 

---

qo‘zg‘atuvchi benzopiren va shu singari kanserogen chiqindilami chiqaradi. Bu chiqindilar tarkibidagi 
kremniy oksidi va alyuminiy insonning nafas olish organlarini zararlab, silikoz kasalligini keltirib 
chiqaradi. 
Quvvati 2,4 mln. kVt bo‘lgan zamonaviy IES sutkasiga 20 ming tonna ko'mir yoqilib, undan 
havoga 680 tonna S0
2
va S0
3
, 200 tonna azot oksidlari, shuningdek 120 - 140 tonna qattiq zarralar 
(chang, kul, qurum) chiqariladi. IES mo‘risidan chiqadigan azot oksidlari va sulfat angidridi 
havodagi namli qulay sharoitga tushganda oksidlanib, nitrat kislotasi va sulfat kislotasiga, aylanadi. 
Shuning uchun ham issiqlik elektr stansiyalari joylashgan hududlarda ba’zan “kislotali yog‘inlar” 
paydo bo‘ladi. Bu jarayonni kimyoviy jihatdan quyidagicha izohlash mumkin: 
3N0
2
+ H
2
0 -
*■ 2HN0
3
+ NO 2S0
2
+ 0
2
^ 2S0
3
S0
3
+ H
2
0 -*H
2
S0
4 
Hozirgi kunda jiddiy ekologik muammolardan biri issiqlik elektr stansiyalardan chiqadigan qattiq 
chiqindilar va aerozollardir. Ulaming yillik umumiy massasi 250 mln. tonna atrofida bo‘lib, havoda 
aerozollaming ko‘payishi yer yuziga yetib keladigan quyosh radiatsiyasining kamayishiga olib keladi. 
Bu aerozollar, shuningdek, troposferadagi suv bugMarini kondensatsiyalab, yomg'irlarning 
ko‘payishiga ham olib kelmoqda. Keyingi yillarda yomg'irli kunlaming ko‘payganligi, yomg'iming 
ba’zan sutkalab tinmay yog‘ishi, havoning tez ochillib ketmasligi - bulaming barchasida havodagi 
aerozollaming alohida o‘mi bor. 
Issiqlik elektr stansiyalarida ko'mirdan tashqari tabiiy gaz va neft (mazut) ham yondiriladi. Ular 
orasida nisbatan ekologik toza yoqilg'i gazdir. Ammo jahon elektr energetikasida gazning o‘mi 
nisbatan kam. Neftni esa, uning yonishidan chiqadigan chiqindilaming tarkibi va miqdori jihatidan 
ekologik toza, deb bo‘lmaydi. Uning yonishidan tabiatga ko‘p miqdorda oltingugurt angidridi, uglerod 
oksidlari, boshqa kanserogen moddalar ajraladi. 
Issiqlik elektr stansiyalari nafaqat atmosfera havosini, balki yer va suvlami ham ifloslaydi. 
Atmosferaga chiqarilgan aerozollar va qattiq zarralar yer sathi va suvlarga cho‘kib, ulardagi ekologik 
vaziyatni yomonlashtiradi. Bundan tashqari, issiqlik elektr stansiyada foydalanilgan issiq suv ochiq 
suv havzalariga tushib, ulaming haroratini 10 - 11 °S gacha ko‘taradi. Bu esa, suvda yashovchi 
organizmlar uchun ekologik halokat hisoblanib, ular qirilib ketadi.