«etnomadaniyat»

        1.1.Fanni  o‘qitish  maqsadi  va  vazifalari.      Fanni  o‘qitishdan  maqsad  –  bakalavriat 
talabalariga  xalqimizning  tarixiy  shakllanishi,  uning  ma’naviy-ma’rifiy  taraqqiyot 
bosqichlari,  milliy  madaniyatimizning  o‘tmishda  qo‘lga  kiritgan  yutuqlari,  elat,  qavm, 
millat  tushunchalarining  mazmun  va  mohiyatini  tushuntirish,  o‘tmishda  va  hozirgi  kunda 
muayyan darajada shakllanib va taraqqiy etib kelayotgan milliy madaniyatimizning tadrijiy 
- tarixiy jarayonini o‘rgatishdan iborat.  
           Fanning  vazifasi  –  etnomadaniyat  faniga  oid  tushuncha  va  tamoyillar    to‘g‘risida 
talabalarga  zamonaviy  talablar  asosida      har  taraflama  chuqur  bilim  berish  bilan  birga 
ularning  umuminsoniy  dunyoqarashlarini  shakllantirish,  ma’naviy-ma’rifiy  faoliyatlarini 
yuzaga chikarish kabi omillarni ilmiy jihatdan tadbiq etib,   talaba yoshlarga  Vatanni sevish 
va ardoqlash, milliy qadriyat va an’analarni  e’zozlash tuyg‘ularini  singdirishdir. 
1.2.  Fanni  o‘zlashtirishga  qo‘yiladigan  talablar.  “Etnomadaniyat”  o‘quv  fanini 
o‘zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: 
xalqimizning  tarixiy  shakllanishi,  uning  ma’naviy-ma’rifiy  taraqqiyot  bosqichlari, 
milliy  madaniyatimizning  o‘tmishda  qo‘lga  kiritgan  yutuqlari,  elat,  qavm,  millat 
tushunchalarining  mazmun  va  mohiyatini  tushuntirish,  o‘tmishda  va  hozirgi  kunda 
muayyan darajada shakllanib va taraqqiy etib kelayotgan milliy madaniyatimizning tadrijiy 
-  tarixiy  jarayoni  to‘g‘risida,  etnomadaniyat  tarixiy  jarayon  sifatida  tarkib  topib  davrlar 
mobaynida  ma’lum  bir  yutuq  va  kamchiliklarni  o‘zida  namoyon  etganligi,  etnomologik 
sifat  masalasida  jamiyat  ma’naviy-madaniy  hayotini  avloddan-avlodga  etkazib  uning 
kelajagi  uchun  zamin  yarata  olganligi  haqida    muayyan  ma’noda  tushuncha  va 
tasavvurlarga ega bo‘lishi lozim. Bundan tashqari  har bir talaba o‘tmish madaniyatni ongli 
ravishda  o‘rganishi,  uni  o‘rganib  olmasdan  turib  madaniy  merosni  yangi  jamiyat 
farovonligi  yo‘lida  qo‘llashga  asos  bo‘lmasligini  anglab    etishi,    turli  chizmalar  va  
diagrammalar  tuzishni,    qo‘shimcha  adabiyotlar,  manbalar  hamda  Internet  saytlaridan 
foydalanib fanga oid ma’lumotlarni tahlil qila olishni  bilishi; 
- 
etnomadaniyat  o‘quv fanining fanlar tizimidagi o‘rni, uning boshqa fanlar bilan 
aloqadorligi,  ajdodlarimizning  tarixiy  evolyutsiya  davrlarida  qo‘lga  kiritgan  yutuqlari, 
xalqimizning  madaniy-ma’rifiy  merosi,  milliy  qadriyatlari,  urf-odatlari,  rasm-rusumlari, 

 
26 
odob-axloq  borasidagi  saboqlaridan  namunalarni  mukammal  o‘zlashtirish  ko‘nikmalariga 
ega bo‘lishi; 
-          xalq  etnopsixologik  xususiyatlarining  madaniyat  va  tarix  bilan  bog‘liqligi,  o‘zbek 
xalqining etnogenezi va etnik tarixiga oid manbalar bo‘yicha  darslik,  o‘quv  qo‘llanmalar  
va    maxsus    adabiyotlardan    bilim    egallash  jarayonida  foydalana  olish,      statistik   
ma’lumotlardan      foydalana      bilish,      ularni      tahlil            qilish,    jadval,  diagramma    
materiallaridan        foydalanish  va ularni tayorlay  bilish  hamda   baholash  malakalariga  ega 
bo‘lishi kerak. 
1.3. Fanning o‘quv rejasidagi boshqa fanlar bilan aloqasi:  
Mazkur fan 5-semestrda o‘qitilishga mo‘ljallangan bo‘lib, o‘quv rejada rejalashtirilgan  
O‘zbekiston tarixi, Falsafa, Ma’naviyat asoslari. Dinshunoslik, Madaniyatshunoslik, Milliy 
g‘oya:  asosiy  tushuncha  va  tamoyillar,  Falsafaning  umumnazariy  masalalari,  Ijtimoiy 
falsafa,  G‘oyalar  falsafasi,  Qadriyatlar  falsafasi,    Ma’naviyatshunoslik,  O‘zbek  adabiyoti, 
Dunyo  dinlari  tarixi  kabi  gumanitar  va  ijtimoiy-iqtisodiy,  matematika  va  tabiiy-ilmiy, 
umumkasbiy  va  ixtisoslik  fanlari  bilan  o‘zaro  bog‘liq,    uslubiy  jihatidan  uzviy  ravishda  va 
ketma-ketlik asosida o‘qitiladi.  
1.4.Fanning hajmi. 
 
№  Mashg‘ulot turi 
Ajratilgan soat 
Semestr  
1 
Nazariy  
38 
5 
2 
Amaliy (laboratoriya) 
- 
 
3 
Seminar 
38 
5 
4 
Kurs ishi (loyixalash) 
- 
 
5 
Mustaqil ta’lim   
60 
5 
 
Jami: 
 136 
 
 
II. Asosiy qism 
2.1. Nazariy mashg‘ulotlarning mavzulari, maqsadi va ularga ajratilgan soat 
№ 
Nazariy mashg‘ulotlar mavzusi 
Mavzular maqsadi 
A/S 
1. 
Etnomadaniyat fanining predmeti, 
maqsad va vazifalari 
 Etnomadaniyat    atamasining  etno  va 
madaniyat  so‘zlari  qo‘shilmasidan  tarkib 
topgan  bo‘lib,  fan  sifatida 
  biror  xalqning 
kelib  chiqishi  (bu  borada  o‘zbek  xalqi), 
uning madaniyati, turmush tarzi, ma’naviy-
ma’rifiy  xususiyatlarini  tarixiy  jarayon 
(davr)larda 
ravnaq 
topib 
hozirgi 
kunimizgacha 
rivojlanib 
kelayotgan 
ma’naviy 
hamda 
madaniy 
merosini 
o‘rganishga qaratilganligi.
  
O‘zbekiston 
Resublikasi 
Vazirlar 
Mahkamasining  “Ma’naviyat  va  ma’rifat” 
jamoatchilik  markazi  huzuridagi  "Oltin 
meros"  xalqaro  xayriya  jamg‘armasini 
qo‘llab-qo‘ltiqlash  to‘g‘risida"  gi  Qarorida 
o‘tmish  milliy  madaniyatimizni  yanada 
Etnomadaniyat fanining 
predmeti, maqsad va 
vazifalari 
Etnomadaniyat  
atamasining  etno  va  madaniyat 
so‘zlari  qo‘shilmasidan  tarkib 
topgan  bo‘lib,  fan  sifatida 
  biror 
xalqning  kelib  chiqishi  (bu 
borada  o‘zbek  xalqi),  uning 
madaniyati, 
turmush 
tarzi, 
ma’naviy-ma’rifiy 
xususiyatlarini  tarixiy  jarayon 
(davr)larda  ravnaq  topib  hozirgi 
kunimizgacha 
rivojlanib 
kelayotgan  ma’naviy  hamda 
madaniy  merosini  o‘rganishga 
qaratilganligini  talaba  yoshlar 
ongiga singdirish.
  
2 

 
27 
taraqqiy  ettirish,  buyuk  ajdodlarimizning 
asrlar davomida yaratgan bebaho madaniy-
ma’rifiy  merosini  ko‘z  qorachig‘iday 
asrab-avaylash, 
kelgusi 
avlodlarga 
yodgorlik  qilib  qoldirish,  xalqimizning 
umuminsoniy 
qadriyatlar 
xazinasiga 
qo‘shgan  ulkan  hissasini  butun  dunyoga 
qayta  tanitish,  uni  keng  targ‘ib  etish, 
kishilarimiz,  ayniqsa,  yoshlarimiz  ongiga 
milliy  g‘urur,  milliy  iftixor,  Vatanga 
muhabbat  va  istiqlol  g‘oyalariga  sadoqat 
tuyg‘ularini  singdirib  borish  kerakligi 
xaqida aniq ko‘rsatmalar berilganligi. 
2. 
Markaziy Osiyo xalqlari tarixi, 
madaniyati, etnografiyasi 
muammolari. 
 Markaziy  Osiyo  kishilik  jamiyatining 
eng  qadimiy  markazlaridan  biri  bo‘lib 
kelganligi.  Bunday  baholanish  mezoni, 
albatta  tarixiy  arxeologik,  poleontologik 
hamda 
antropologik 
tekshiruvlar 
natijalariga  tayanishi.  Ko‘plab  qazilma 
hamda 
tekshiruvlar 
Markaziy 
Osiyo 
zaminining 
barcha 
hududlarida 
olib 
borilganligi.  Eramizdan  million  yillar 
burun 
bu 
zaminda 
kishilar 
yashab 
kelganligi ham isbotlanganligi. 
O‘tmishdagi 
ajdodlarimiz 
madaniyatining  rivojlanish  kurtaklari  eng 
qadimiy  poleolit  davriga,  ya’ni  O‘rta 
Osiyoda odam zoti paydo bo‘la boshlagan - 
500  ming  yil  avvalgi  davrlarga  borib 
taqalishi.    Shu  bilan  bir  qatorda  bu  yarim 
million  yil  doirasidagi  inson  hayoti, 
madaniyati, 
rasm-rusm 
hamda 
urf-
odatlarini  o‘rganish  uchun    bugungi  kunda 
etarlicha sharoitlar mavjudligi. 
Markaziy Osiyo xalqlari 
tarixi, madaniyati, 
etnografiyasi 
muammolari. 
Talaba  yoshlarga  Markaziy 
Osiyo  kishilik  jamiyatining  eng 
qadimiy 
markazlaridan 
biri 
bo‘lib 
kelganligini, 
albatta 
tarixiy arxeologik, poleontologik 
hamda antropologik tekshiruvlar 
natijalariga  tayanishini,  ko‘plab 
qazilma 
hamda 
tekshiruvlar 
Markaziy 
Osiyo 
zaminining 
barcha 
hududlarida 
olib 
borilganligini  eramizdan  million 
yillar  burun  bu  zaminda  kishilar 
yashab 
kelganligi 
ham 
isbotlanganligini tushuntirish. 
 
2 
3. 
O‘zbek xalqining etnogenezi va etnik 
tarixiga oid  eng 
 muhim manbalar 
 Tarixiy manbalarning umumiy tavsifi. 
O‘zbek  xalqining  etnogenezi  va  etnik 
tarixiga  oid  manbalar  qatoriga  qadimgi 
odamlarning 
manzilgohlari, 
qadimgi 
shaharlar,  qal’alar  va  ularning  xarobalari, 
sug‘orish 
inshoatlari 
qoldiqlari, 
ajdodlarimizning  mehnat  qurollari,  uy-
ro‘zg‘or buyumlari, zeb-ziynatlar, tangalar, 
O‘zbek xalqining etnogenezi 
va etnik tarixiga oid  eng 
 muhim manbalar 
Talaba  yoshlarga  tarixiy 
manbalarning  umumiy  tavsifi, 
O‘zbek  xalqining  etnogenezi  va 
etnik  tarixiga  oid  manbalar 
qatoriga  qadimgi  odamlarning 
manzilgohlari, 
qadimgi 
shaharlar,  qal’alar  va  ularning 
xarobalari,  sug‘orish  inshoatlari 
2 

 
28 
qoyatosh  sur’atlari,  petrogliflar,  yozma 
hujjatlar va boshqalar kirishi.  
Tarixiy 
manbalar 
insonlarning 
ijtimoiy  faoliyati  davomida  yaratilishi  va 
o‘tmish  hodisalarini  o‘zida  aks  ettiradi. 
Tarixiy  manbalarsiz  tarixni  o‘rganish 
mumkin emasligi. 
O‘zbek  xalqining  etnogenezi  va  etnik 
tarixiga  oid    eng    muhim  manbalarning  
shartli 
ravishda 
7 
asosiy 
guruhga 
bo‘linishi.  
qoldiqlari, 
ajdodlarimizning 
mehnat  qurollari,  uy-ro‘zg‘or 
buyumlari, 
zeb-ziynatlar, 
tangalar,  qoyatosh  sur’atlari, 
petrogliflar,  yozma  hujjatlar  va 
boshqalar kirishi tushuntirish.  
 
  
4. 
Etnomadaniyatning shakllanishida xalq  
o‘yinlarining o‘rni 
Dehqonchilikning    vujudga  kelishi  va 
rivojlanishi  ikki  an’ana:  ya’ni  bahorda 
mehnat mavsumiga kirish va kuzda hosilni 
yig‘ish  yakuniga  bag‘ishlangan  marosim-
bayramlarni  yuzaga  keltirganligi.  Eng 
qadimiy  davrdan  boshlab  inson  hayotida 
termachilik, 
ovchilik, 
chorvachilik, 
dehqonchilikka oid mehnat tajribalari bilan 
birga o‘yin-raqslar shakllana boshlaganligi. 
Marosim,  san’at,  ijod  kabi  madaniyat 
turlarining 
vujudga 
 
kelishida 
va 
rivojlanishida  o‘yinlar  o‘ta  muhim  rol 
o‘ynaganligi. 
Xalq  o‘yinlari  –  Etnomadaniyatning 
tarkibiy  qismi  ekanligi.  Xalq  o‘yinlarining 
paydo 
bo‘lishi 
va 
rivojlanishi. 
Chorvachilik  bilan  bog‘liq  xalq  o‘yinlari. 
Yil  fasllari,  shahar  va  qishloqlarga  xos 
o‘yinlar tizimi. Boshqotirma, so‘z, qo‘shiq, 
raqs-o‘yinlar,  voqeband,  harakatli  o‘yin 
turlarining vujudga kelishi.  
Sho‘rolar  davrida  xalq  o‘yinlarining 
hayotdan siqib chiqarila boshlanishi.  
 Mustaqillik  sharoitida  O‘zbekistonda 
Milliy 
o‘yinlarning 
tiklanishi 
va  
rivojlanishi  
Etnomadaniyatning 
shakllanishida xalq  
o‘yinlarining o‘rni 
Mustaqillik 
sharoitida 
O‘zbekistonda 
Milliy 
o‘yinlarning 
tiklanishi 
va  
rivojlanishi,  Xalq  o‘yinlari  – 
Etnomadaniyatning 
tarkibiy 
qismi 
ekanligi, 
xalq 
o‘yinlarining  paydo  bo‘lishi  va 
rivojlanishi,  Chorvachilik  bilan 
bog‘liq 
xalq 
o‘yinlari,  yil 
fasllari,  shahar  va  qishloqlarga 
xos 
o‘yinlar 
tizimimavjud 
ekanligini 
talaba 
yoshlarga 
tushuntirish.  
2 
5. 
Qadimgi davr o‘zbek folklori –  
etnomadaniyat tarixida 
 muhim manba 
Xalq 
og‘zaki 
badiiy 
ijodini 
o‘rganuvchi  fan  folklorshunoslik  yoki 
folkloristika deb yuritilishi.  
Folklorshunoslik asoslarining qadimgi 
dunyo  estetik  tafakkuriga  borib  taqalishi. 
Qadimgi 
dunyo 
sayyohlari 
va 
Qadimgi davr o‘zbek folklori 
–  etnomadaniyat tarixida 
 muhim manba 
Talaba  yoshlarga  qadimgi  davr 
o‘zbek folklori –  etnomadaniyat 
tarixida 
muhim 
manba 
ekanligini,  xalq  og‘zaki  badiiy 
ijodini 
o‘rganuvchi 
fan 
folklorshunoslik 
yoki 
2 

 
29 
tarixchilarining  afsona  va  rivoyatlar,  turli 
urf-odat  va  marosimlar  haqidagi  qaydlari, 
yozuvchi 
va 
bastakorlarning 
folklor 
to‘g‘risidagi  ilk  fikrlari  folklorshunoslik 
uchun 
muhim 
ekanligi. 
Folklor 
namunalarini  yozib  olishdagi  birinchi 
tajribalar. 
Mahmud 
Qoshg‘ariyning 
«Devonu  lug‘atit-turk»  asaridagi  folklor 
namunalari. 
Qadimgi  davr  folklori  deganda  qadim 
zamonlardan to X asrga qadar yaratilgan va 
ijro etilgan folklor asarlari nazarda tutilishi. 
Qadimgi 
davr 
folklori 
haqidagi 
ma’lumotlarni  bizga  qadar  etib  kelgan 
ayrim  yozma  manbalardan,  arxeologik 
topilmalardan o‘rganishimiz. 
folkloristika 
deb 
yuritilishi 
haqida ma’lumotlar berish. 
 
6. 
O‘zbek xalq og‘zaki ijodi: xalq 
maqollari, topishmoqlari,qo‘shiqlari va 
xalq dostonlari 
O‘zbek  xalq  og‘zaki  ijodi.    Maqol 
xalq 
hayotiy 
tajribalari 
xulosasini 
ifodalovchi  hikmatli  fikrlar  majmuasi.  Har 
bir  maqolning  vujudga  kelishida  birorta 
ibratli voqeaning ahamiyati katta ekanligi. 
Topishmoqlar  xalq zukkoligi va 
topqirligi      mahsuli  ekanligi.  Chistonlar.  
Xalq  qo‘shiqlarining      paydo  bo‘lishi.  
Qo‘shiqlarda  xalq    orzu  armonlarining 
ifoda  etilishi.  
Doston  o‘zbek  folklorining  keng 
tarqalgan va yirik janrlaridan  biri ekanligi.  
Uning  yaratilishi  xalqimizning  ma’naviy-
maishiy 
qiyofasi, 
ijtimoiy-siyosiy 
kurashlari, 
axloqiy-estetik 
qarashlari, 
adolat  va  haqqoniyat,  ozodlik  va  tenglik, 
qahramonlik  va  vatanparvarlik  haqidagi 
g‘oyalari bilan chambarchas bog‘liqligi.   
Dostonlarning  sinkretik  -  omuxta  janr 
hisoblanishi. 
Xalq 
dostonlarining 
ijrochilari. 
O‘zbek xalq og‘zaki ijodi: 
xalq maqollari, 
topishmoqlari,qo‘shiqlari va 
xalq dostonlari 
Talaba  yoshlarga  o‘zbek 
xalq  og‘zaki  ijodini,  maqol  xalq 
hayotiy  tajribalari  xulosasini 
ifodalovchi 
hikmatli 
fikrlar 
majmuasini,  har  bir  maqolning 
vujudga  kelishida  birorta  ibratli 
voqeaning 
ahamiyati 
katta 
ekanligini, 
doston 
o‘zbek 
folklorining  keng  tarqalgan  va 
yirik  janrlaridan    biri  ekanligini, 
uning  yaratilishi  xalqimizning 
ma’naviy-maishiy 
qiyofasi, 
ijtimoiy-siyosiy 
kurashlari, 
axloqiy-estetik qarashlari, adolat 
va 
haqqoniyat, 
ozodlik 
va 
tenglik, 
qahramonlik 
va 
vatanparvarlik 
haqidagi 
g‘oyalari  bilan  chambarchas 
bog‘liqligini tushtirish.   
 
2 
7. 
Madaniy taraqqiyotda xalq teatri 
va milliy raqslarning o‘rni 
Insoniyatning  madaniy  taraqqiyoti 
tarixini  antik  teatrsiz  tasavvur  qilib 
bo‘lmasligi.  Antik  teatr  mazmunan  xalq 
hayoti, uning taqdiri bilan bog‘liq ulug‘vor 
g‘oyalar  teatri sifatida  dunyoga  kelganligi. 
Qadimgi  Yunonistonda  Esxil,  Sofokl 
Madaniy taraqqiyotda 
xalq teatri va milliy 
raqslarning o‘rni 
Talaba 
yoshlarga 
insoniyatning 
madaniy 
taraqqiyoti  tarixini  antik  teatrsiz 
tasavvur 
qilib 
bo‘lmasligini, 
antik  teatr  mazmunan  xalq 
2 

 
30 
Evripid,  Aristofan,  Rimda  Plavt  va 
Senekalar 
yangi 
sahnaviy 
shakllar, 
umumlashgan 
falsafiy, 
teran 
badiiy 
obrazlar  orqali  el-yurtni  jo‘shqin  sevish, 
qadrlash 
e’tiqodlarini 
tarannum 
etganliklari.    Antik  dunyodan  bizga  badiiy 
ijodning tragediya, komediya janrlariga oid 
benihoya  go‘zal,        badiiy  yuksak  adabiy 
namunalari etib kelganligi. 
Raqs  san’ati  madaniyatning  o‘ziga 
xos, eng go‘zal turi sifatida. Raqs san’ating 
estetik  jihatlari.  Raqslarga  ko‘chgan  orzu 
armonlar va umidlar.   
hayoti, 
uning 
taqdiri 
bilan 
bog‘liq  ulug‘vor  g‘oyalar  teatri 
sifatida  dunyoga  kelganligini, 
Qadimgi  Yunonistonda  Esxil, 
Sofokl 
Evripid, 
Aristofan, 
Rimda  Plavt  va  Senekalar  yangi 
sahnaviy shakllar, umumlashgan 
falsafiy,  teran  badiiy  obrazlar 
orqali  el-yurtni  jo‘shqin  sevish, 
qadrlash  e’tiqodlarini  tarannum 
etganliklarini,  antik  dunyodan 
bizga  badiiy  ijodning  tragediya, 
komediya 
janrlariga 
oid 
benihoya  go‘zal,        badiiy 
yuksak  adabiy  namunalari  etib 
kelganligini tushuntirish. 
  
8 
Etnopedagogika va milliy ma’naviyat 
Millatni  milliy  tarbiya  shakllantirishi. 
Milliy  tarbiya  xalq  pedagogikasining 
muhim  yo‘nalishi,  xalq  pedagogikasi  esa, 
xalq ijodining tayanchlaridan biri ekanligi.  
Xalq  ijodi    bitmas-tuganmas  xazina 
ekanligi.  Xalq  ijodini  chuqur  va  ko‘p 
o‘rganilsa,  u  shunchalik  ko‘p  yangi 
qirralarni namoyon etishi.  
Millatni  millat  sifatida,  xalqni  xalq 
sifatida 
saqlab 
turish 
– 
xalq 
pedagogikasining  muhim  xususiyatlaridan 
biri ekanligi.  
Bayramlar  eng  qadimiy  davrlardan 
boshlab  inson  hayotining  eng  muhim  va 
tarkibiy  qismiga  aylanganligi.    Ҳar  bir 
millat va elat, xalqning o‘z taraqqiyot tarixi 
jarayonida 
shakllangan 
bayramlari 
mavjudligi.  O‘zbek  xalqining  bayramlari 
qon-qardosh  xalqlarning  tarixiy  -  madaniy 
aloqalari  jarayonida  shakllangan  va  rivoj 
topgan,  boshqa  xalqlar  bayramlariga  ta’sir 
etgan va o‘z navbatida qarama-qarshiliklar, 
to‘siqlarni  engib,  boshqa  xalqlar  tajribasi 
bilan  boyib  kelgan  uzoq  tarixga  ega 
ekanligi. 
Etnopedagogika va milliy 
ma’naviyat 
Millatni 
milliy 
tarbiya 
shakllantirishi.  Milliy  tarbiya 
xalq  pedagogikasining  muhim 
yo‘nalishi,  xalq  pedagogikasi 
esa, 
xalq 
ijodining 
tayanchlaridan  biri  ekanligini, 
xalq  ijodi    bitmas-tuganmas 
xazina  ekanligi.  Xalq  ijodini 
chuqur  va  ko‘p  o‘rganilsa,  u 
shunchalik  ko‘p  yangi  qirralarni 
namoyon 
etishini 
talaba 
yoshlarga ma’lumot berish.  
 
2 
9 
An’anaviy oila - turmush  marosimlari –  
xalq madaniyatining  fenomeni  
 XX  asr  so‘nggi  choragidan  boshlab 
dunyo  miqyosida  etnolog  va  sotsial 
antropologlar 
tomonidan 
marosimlarni 
An’anaviy oila - turmush  
marosimlari –  xalq 
madaniyatining  fenomeni  
Talaba 
yoshlarga  
an’anaviy 
oila 
- 
turmush  
4 

 
31 
xalq  madaniyatining  fenomeni  tarzida 
o‘rganishga  alohida  e’tibor  qaratilganligi. 
So‘nggi  o‘n  yilliklarda  dunyo  miqyosida 
kechayotgan 
globalizatsion 
jarayonlar 
etnik 
xususiyatlarning 
saqlab 
qolish 
omillarini  va  milliy  marosimlarni  tadqiq 
etish  muammosini  dolzarb  muammolar 
tarzida  kun  tartibiga  qo‘yilishiga  sabab 
bo‘lishi.  
Oila  va  oilaviy  marosimlar  etnosga 
oid  madaniy  va  maishiy  an’analar 
uzatuvchisi 
hamda 
davomchisi 
hisoblanishi. 
Xalqimizning  qadimiy  e’tiqodlarini, 
madaniyat  tarixi,  orzu  intilishlari,  hayotga 
munosabatini o‘rganishda nikoh to‘yi bilan 
bog‘liq  marosimlar  muhim  ahamiyatga 
egaligi.  
Dunyodagi  ko‘plab  boshqa  xalqlar 
singari  o‘zbek  to‘y  marosimlari  sirasida 
nikoh 
to‘ylari 
uzining 
turli 
xildagi 
marosimlarga, 
irim-sirimlarga 
boyligi, 
etnografik  manbalarning  rang-barangligi 
bilan alohida ajrab turishi. 
marosimlari 
– 
 
xalq 
madaniyatining    fenomeni  va  
oila  va  oilaviy 
marosimlar 
etnosga oid  madaniy  va maishiy 
an’analar  uzatuvchisi  hamda 
davomchisi 
hisoblanishini 
tushuntirish. 
 
 
10 
O‘zbek xalqi moddiy madaniyatida 
qadimiy diniy tasavvurlar va 
qarashlarning arxaik izlari 
Etnologik 
yo‘nalishda 
bajarilgan 
tadqiqotlarda  moddiy  madaniyat  (turar 
joylar, 
kiyimlar, 
taqinchoqlar, 
oziq 
ovqatlar)ni  odatda  grafik  tasvirlar,  planlar, 
chertyojlar, rasmlar, fotosuratlar yordamida 
batafsil  tavsiflash  va  ilmiy  tahlil  qilish 
o‘ziga  xos  an’anaga  aylanganligi.  Lekin 
ushbu 
ma’lumotlar 
etnologik 
tadqiqotlarning 
asosiy 
maqsadini 
isbotlashga 
ko‘maklashuvchi 
tavsifiy 
vosita  bo‘lib  xizmat  qilishi.  Moddiy 
madaniyatning 
etnologik 
yo‘nalishda 
tadqiq etilishida ko‘zlangan asosiy maqsad 
o‘rganilayotgan  ob’ektning  xalq  ijtimoiy 
turmush-tarzi 
bilan 
aloqadorligini 
yoritishdan  iboratligi.  Moddiy  madaniyat 
namunalarida  aks  etuvchi  ramz,  belgi 
g‘oya ko‘rinishida ham qiziqarli bo‘lib, bu 
bevosita  u  bilan  bog‘liq  tasavvurlar, 
e’tiqodiy qarashlarni tahlil qilishda muhim 
ahamiyat  kasb  etishi.  Etnologlar  uchun 
O‘zbek xalqi moddiy 
madaniyatida qadimiy diniy 
tasavvurlar va qarashlarning 
arxaik izlari 
Etnologik yo‘nalishda bajarilgan 
tadqiqotlarda  moddiy  madaniyat 
(turar 
joylar, 
kiyimlar, 
taqinchoqlar,  oziq  ovqatlar)ni 
odatda  grafik  tasvirlar,  planlar, 
chertyojlar,  rasmlar,  fotosuratlar 
yordamida  batafsil  tavsiflash  va 
ilmiy  tahlil  qilish  o‘ziga  xos 
an’anaga  aylanganligi,  lekin 
ushbu  ma’lumotlar  etnologik 
tadqiqotlarning 
asosiy 
maqsadini 
isbotlashga 
ko‘maklashuvchi  tavsifiy  vosita 
bo‘lib  xizmat  qilishi,  moddiy 
madaniyatning 
etnologik 
yo‘nalishda 
tadqiq 
etilishida 
ko‘zlangan 
asosiy 
maqsad 
o‘rganilayotgan  ob’ektning  xalq 
ijtimoiy 
turmush-tarzi 
bilan 
aloqadorligini 
yoritishdan 
2 

 
32 
moddiy  madaniyat  namunalarining  tavsifi 
emas, 
balki 
ularning 
inson 
bilan 
aloqadorligi qiziqarli hisoblanishi 
iboratligini 
talaba 
yoshlar 
ongiga singdirish. 
11