Fan va innovatsiyalar vazirligi termiz davlat universiteti tabiiy fanlar fakulteti

- 
ayrim qazilma boyliklar va ularning majmuini asrab qolish uchun 
mo„ljallangan paleontologik buyurtma qo„riqxonalarga; 
- 
jonsiz tabiatning qimmatli ob‟ektlari va majmuilarini asrab qolish uchun 
mo„ljallangan gidrologik (botqoq, ko„l, daryo) buyurtma qo„riqxonalarga; 
- 
tabiat yaratgan nodir va noyob relef shakllarini asrab qolish uchun 
mo„ljallangan gemorfologik buyurtma qo„riqxonalarga; 
- 
nodir geologik va mineralogik hosilalar va tuzilmalarni asrab qolish uchun 
mo„ljallangan geologik va mineralogik buyurtma qo„riqxonalarga bo„linadi. 
Noyob mineral va o„zga xil geologik tuzilmalarga ega bo„lgan hamda 
fundamental ilmiy ahamiyatga molik geologik buyurtma qo„riqxonalarga davlat 
qo„riqxonasi maqomi berilishi mumkin. 
Buyurtma qo„riqxonalarning faoliyat muddatlari ko„rsatilmay (muddatsiz), 5 
yildan ortiq muddatga (uzoq muddatli) yoki 5 yildan kam muddatga (qisqa muddatli) 
qilib tashkil etiladi. 
Respublika ahamiyatiga molik davlat zakazniklarini O„zbekiston Respublikasi 

---

22 
Vazirlar Mahkamasi tashkil etadi. Mahalliy ahamiyatga molik davlat buyurtma 
qo„riqxonalari tabiatni muhofaza etish idoralarining taqdimnomasiga ko„ra, viloyat 
hokimlarining qarori bilan tashkil etiladi. Shuningdek, davlat zakazniklarining ish 
tartibi ham qonunda o„z aksini topgan bo„lib, unga asosan, davlat zakazniklari deb 
e‟lon qilingan hududlar ularni xo„jalik maqsadlarida istifoda etayotgan yer egalari va 
yerdan foydalanuvchilardan tortib olinmaydi. 
Yerida davlat buyurtma qo„riqxonalari tashkil etilgan korxonalar, muassasalar va 
tashkilotlar davlat buyurtma qo„riqxonasi belgilaydigan tartibga rioya etishlari shart. 
Davlat buyurtma qo„riqxonalarining hududlarida buyurtma qo„riqxona oldiga 
qo„yilgan vazifalarga zid bo„lgan faoliyatning har qanaqa turi to„xtatiladi yoki 
cheklab qo„yiladi. 
Har bir davlat buyurtma qo„riqxonasining aniq vazifalari va ish tartibining 
xususiyatlari O„zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo„mitasining 
idoralari, yer egalari va yerdan foydalanuvchilar bilan kelishib turib ishlab 
chiqiladigan hamda davlat zakaznigi tashkil etish to„g„risida qaror chiqargan idora 
tasdiqlaydigan nizomda belgilab qo„yiladi (20-modda). 
O„zbekiston Respublikasi Tabiatni muhofaza qilish davlat qo„mitasi respublika 
hududida 400 dan ortiq tabiat yodgorligini hisobga olgan. Ulardan atigi 80 ga yaqini 
jonsiz tabiat yodgorliklaridir. Jonsiz tabiat yodgorliklari orasida xilma- xil karst relefi 
shakllari, shu jumladan, arxeologik ahamiyatga ega bo„lgan g„orlar va ungurlar, 
shuningdek, nodir buloqlar, sharsharalar, ilmiy jihatdan katta ahamiyatga ega bo„lgan 
qoyalar va geologik ochilmalarni muhofaza qilish muhim vazifalardan hisoblanadi. 
Ayniqsa, yer osti landshaftlari, ularning betakror, sehrli va maftunkor manzaralari 
jiddiy muhofazaga muhtojdir. 
O„zbekiston Respublikasining 1993 yil 7 mayda qabul qilingan «Alohida 
muhofaza etiladigan tabiiy hududlar to„g„risida» gi qonunining 21-moddasi aynan 
ana shu masala, ya‟ni davlat tabiat yodgorliklarining ekologik-huquqiy ahamiyati va 
ularni muhofaza qilish masalasiga bag„ishlangan. Zero, respublikamiz hududidagi 
tabiat, tarixiy va arxeologik yodgorliklar hozirgi paytda aynan muhofaza qilinishga, 
tiklanish (restavratsiya)ga juda muhtoj. 

---

23 
Ekologik, ilmiy, estetik, madaniy jihatdan noyob, o„rnini to„ldirib bo„lmas, 
qimmatli, kelib chiqishi tabiiy bo„lgan ob‟ektlar davlat tabiat yodgorliklari deb e‟lon 
qilinadi. 
Tabiat ob‟ektlarini davlat hokimiyatining mahalliy idoralari tabiatni muhofaza 
qilish bo„yicha davlat idoralari taqdimiga binoan davlat tabiat yodgorliklari deb e‟lon 
qiladilar. 
Yer egalari va yerdan foydalanuvchilardan egallab turgan yer uchastkalarini tortib 
olmay turib ham ob‟ekt davlat tabiat yodgorligi deb e‟lon qilinishiga yo„l qo„yiladi. 
Davlat tabiat yodgorliklari joylashgan hududda ularni asrab qolishga tahdid etuvchi 
har qanday faoliyat taqiqlanadi. 
Tabiat yodgorliklarini muhofaza etish tartibini ta‟minlashga oid majburiyatlar bu 
yodgorliklar qaysi korxona, muassasa va tashkilot hududida bo„lsa, shu korxona, 
muassasa va tashkilot zimmasiga yuklanadi. Tabiiy ob‟ektni davlat tabiat yodgorligi 
deb e‟lon qilish to„g„risida qaror chiqargan idora ob‟ektni muhofaza ostiga o„tkazish 
va muhofaza etish majburiyatini rasmiylashtirish ishlarini amalga oshiradi. 
Aholi diniy maqsadlarda foydalanib turgan davlat tabiat yodgorliklari muhofaza 
etish va obodonlashtirish ishlari o„tkazish maqsadida, davlat tabiat yodgorligini asrab 
qolish sharti bilan diniy tashkilotlarga yoki alohida shaxslarga foydalanish uchun 
yoxud ijaraga berilishi mumkin. 
E‟tiborli tomoni shundaki, «Alohida muhofaza etiladigan tabiiy hududlar 
to„g„risida» gi qonunda, davlat buyurtma qo„riqxonalari va davlat tabiat 
yodgorliklarini muhofaza qilish masalasi ham o„z aksni topgan. Jumladan, ushbu 
qonunning 34-moddasia binoan, davlat buyurtma qo„riqxonalari va davlat tabiat 
yodgorliklarini muhofaza qilishni davlat zakazniklari va davlat tabiat yodgorliklari 
qaysi korxona, muassasa va tashkilotning yer maydonida joylashgan bo„lsa, ana shu 
korxona, muassasa va tashkilot amalga oshiradi. Basharti, davlat buyurtma 
qo„riqxonasi yoki davlat tabiat yodgorligi tasarruf etish yoxud foydalanish uchun 
berilmagan yer maydonida joylashgan bo„lsa, u holda bunday qo„riqxona yoki tabiat 
yodgorligini muhofaza qilishni u qaysi idoraning qaramog„ida bo„lsa, ana shu idora 
ta‟minlaydi. 

---

24 
Korxona, muassasa va tashkilotlar davlat buyurtma qo„riqxonalari hamda davlat 
tabiat yodgorliklari muhofaza qilinishini ta‟minlamaydigan hollarda davlat buyurtma 
qo„riqxonasi va davlat tabiat yodgorligi egallab turgan yer maydoni hamda muhofaza 
qilinishini ta‟minlash uchun unga tutash hudud yer egalaridan va yerdan 
foydalanuvchilardan olib qo„yilishi mumkin. 
Agar davlat tabiat yodgorligi muayyan yerdan foydalanuvchi, yer egasi yoki 
suvdan foydalanuvchiga birkitib qo„yilmagan yer maydonida yoki suv ob‟ektida 
joylashgan bo„lsa, ularning muhofaza qilinishi davlat hokimiyati va boshqaruvchi 
mahalliy idoralari tomonidan ta‟minlanadi. 

---

25