Фан ва маданият техник тарацциёт даври


Download 139 Kb.
bet3/7
Sana15.02.2023
Hajmi139 Kb.
#1200337
1   2   3   4   5   6   7
Bog'liq
XIX asr oxiri-XX boshlarida madaniyat

Йуллар, куприклар, туннеллар. XVIII асрдан бери ривожланиб
бораётган транспортни мавжуд йуллар кониктира олмай колганди.
Франция ва Германияда йуллар анча ёмон, энг яхшиларига нари
борса тош ёткизилганди. Францияда шоссе йуллар факат 1830 йил-
дан кейин пайдо булди, Германияда эса ундан хам кейинрок. Анг-
лияда ахвол анча яхширок, у ерда тезлик энг катта - 15 км соат эди.
Англияда шоссе йуллар курилишини теЗлатган буг катокларидан
фойдаланиш булди. Буг машиналаридан факат саноатда ёки йул
курилишидагина эмас, дарёларни кемалар катнайдиган каналлар
билан бир-бирига боглашда, портларни кум босишдан тозалаш-
да, янги портлар куришда хам фойдаланилади. Улардан кишлок
хужалигида хам фойдаланила бошланди. XIX аср 40-йилларида
Англия далаларида енгил кузгаладиган машиналар - лакомобил-
лар пайдо булди. 1870-йиллари Англияда буг машинаси тортадиган
омочлар пайдо булиб, кейин бошка мамлакатларга хам таркалди.

XIX асрда денгиз транспорти ва савдонинг ривожланиши ка-
наллар куриш учун туртки булди. Улардан энг каттаси Сувайш
канали эди. Бир-биридан 15 мил
1 куруклик билан ажралиб турган
иккита денгизни куншш фикри кадим замонлардан буён мавжуд
эди. 1859 йили француз мухандиси Фердинанд Лессепе бу канал-
нинг курилишини бошлади.

Кейин шундай кабеллар Англия билан Ирландия ва Англия билан
Бельгия уртасида хдм утказилди. Янги техниканинг тобора мукам-
маллашуви натижасида сув остидан факат кабеллар эмас, тунеллар
хам утказиш имконияти пайдо булди. Шундай туцнел 1843 йили
Темза дарёси остидан утказилди.

Шу даврда куприкларнинг хам янги конструкциялари яратилди.
1818-1826 йиллари Англияда мухандис Томас Телфорд томонидан
биринчи осма темир йул куприги курилди. Занжирли куприклар се-
кин-аста хаётга кириб борди. Машхур куприксоз мухандис Йоханн
Реблинг АКШда бешта куприк, шу жумладан сув сатхидан 41 метр
баландликдаги машхур Бруклин купригини хам курд и. Кейинчалик
Канадада узунлиги 550 метр булган Квебек куприги курилди. Нью-
Йоркдаги Хелл-Гейт аркли куприги тулик юкори сифатли пулатдан
курилган биринчи куприк булди. XIX аср охири - XX аср бошлари-
да жуда куп темир йул туннеллари курилди. Улар орасида узунлиги
20 км булган Симплон туннели хам бор эди.

Инсоннинг дастлабки парвозлари. Инсон доимо самога инти-
либ яшаган, парвоз килиш эса одамларнинг азалий орзуси булган.
Болаликда учар гилам хакидаги эртакни ёки Дедал ва Икар хакидаги
афсонани ким хам укимаган дейсиз? Шундайлардан франциялик
ака-ука Жозеф ва Жак Монгольфьелар узларининг когоз фабрика-
сида иссик хаво тулдирилган когоз коп хавога кутарилишини тасо-
дифан сезиб колдилар. Шунда улар иссик хаво тулдирилган катта
шар ясашди (аэростат) ва 1783 йили 4 июнда бу шар хавога кутари-
либ (2 минг метр баландликка) 4 километрга учди. Шу йил сентябрь
ойида Версалда шарга богланган саватга турли паррандалар ва куй
еолиб учириб куришди. Кейин, декабрь ойида, дастлабки учувчи-
лар - Пилатр де Розье ва маркиз д'Арландлар парвоз килишди.
Учишлар давом этди, бирок монгольфьерлар учиш учун ишончли
восита эмас, тез-тез халокатлар булиб турарди. Шу сабабли физик
Жак Шарль ишончлирок восита - водород тулдирилган аэростат
моделини яратди.

Учиш тажрибалари фанга кучиб немис мухандиси Отто Лили-
ентал (1848-1896) планеризм хакидаги назарияга асос солди. У узи
ясаган планерда 2 минг мартадан купрок хавога кутарилди.

француз Климент Адер ва америкалик ака-ука Уилбер ва Орвилл
Райтларнинг хдм хизматлари катта булди. 1902-1903 йиллари ака-
ука Райтлар бензинли двигатель урнатилган планерда учдилар. Улар
биринчи парвозида 3 метр баландликда 12 секунд ичида 30 метр
масофага учдилар. «Учиш факдт 12 секунд давом этди, лекин бу
бортида инсон жойлашган, уз кучи билан хдвога кутарилган инсо-
ният тарихидаги биринчи парвоз эди», — деб ёзганди Орвилл Райт.


Download 139 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling