Fanidan o„quv-uslubiy majmua

4.Mulkchilik shakllari. Mulk ob‟ektlari va sub‟ektlari

Mulkchilik munosabati o‗zining ob‘ekti va sub‘ektiga ega. Mulkchilik ob‘ekti - bu mulkka aylangan barcha boylik turlari. Unga yer, suv, konlar, o‗simlik va rayvonot dunyosi, mashinalar, mashina­uskunalar, imoratlar va inshootlar, moddiy va madaniy buyumlar, pullar, qYAIMatli qog‗ozlar, mahsulotlar­xizmatlar, tarixiy yodgorliklar, ilmiy­texnikaviy g‗oyalar, tovar belgilari, tovarlarning o‗zi, insonning unumli va ijodiy Mehnat qilish qobiliyati kiradi. Mana shu moddiy va nomoddiy ne‘matlarni o‗zlashtirish yuzasidan mulkiy aloqa shakllanadi. Ne‘matlar mulkka aylangandagina o‗zlashtiriladi. Mulkchilik sub‘ekti - mulk ob‘ektini o‗zlashtirishda qatnashuvshilar, mulkiy munosabatlarning ishtirokshilari.
Bular jumlasiga davlat, jumruhiyat fuqarolari, jamoalar, ularning uyushmalari, jamoat va diniy tashkilotlar, fuqarolarning oilaviy va boshqa birlashmalari, xalq deputatlarining barcha kengashlari ularning vakil qilgan organlar siymosida, ajnabiy davlatlar, xalqaro tashkilotlar, boshqa xorijiy yuridik shaxslar va fuqarolar kiradi. Turli yuridik shaxslar va fuqarolar bitta mulkning subektlari bo‗lishi mumkin. Aytilgan sub‘ektlarga qarab o‗zlashtirish individual, oilaviy, ijtimoiy­sinfiy, hududiy va umummilliy tus oladi.
Mulohaza qiling: Ijtimoiy tabaqalashgan jamiyatda o‗zlashtirish uning darajasi va usuliga qarab har xil bo‗ladi. O‗zlashtirish odatda ikki xil bo‗ladi: ishlab chiqarish resurslari, ya‘ni vositalarni o‗zlashtirish; ishlab chiqarish natijalarini o‗zlashtirish. Ishlab chiqarish resurslarini o‗zlashtirishda moddiy va Mehnat resurlari ishlab chiqarish soribining mulkiga aylangandan so‗ng o‗zlashtiriladi. Ishlab chiqarishdagi o‗zlashtirish birlamshi. Bu yerda ishlab chiqarishning har ikkala omili (moddiy va inson omillari) birikadi, mahsulot va xizmatlar yaratiladi. Mana shu omillarning o‗zlashtirilishiga qarab, Mehnat natijalariga nisbatan mulk shakllanadi.

Jamiyatda kishilarning mulkiy maqomiga qarab manfaat to‗rt guruhga bo‗linadi:

KIndividual manfaat ^orporativ­guruhiyUmumdavlat Milliy manfaat. Milliy manfaat mulk egasi mulk egasining manfaati. Buni manfaat-jamiyatdagi milliy shaxsan o‗ziga ^o‗lgan jamoaningdavlat byudjeti boylikning ko‗payishini b hamjihatlik bilan tekkan daromadda daromadlari bildirib, individual, guruhiy va ifodalanadi; ^o‗zlashtiradiganifodalaydi; umumdavlat manfaatlarining daromadi orqali yuzaga birligidan iborat. chiqadi;

Shu to‗rt manfaatlarning zamirida xususiy, jamoa, davlat va milliy mulk yotadi.

Mulkning xarakteri va miqyosiga qarab, uni realizatsiya qilinadi, ya‘ni amalga oshiriladi. Uning quyidagi usullari mavjud:

1. 
   O‗z mulkini kapital sifatida ishlatib, o‗zgalar Mehnatini qo‗llab, tadbirkorlik qilish orqali foyda olish.
   
2. 
   O‗z mulkini ijaraga berib, ijara haqi olish.
   
3. 
   Shayqovshilik qilish orqali daromad topish.
   
4. 
   O‗z mulkiga tayangan holda Mehnati bilan daromad topish, o‗z Mehnatiga asoslangan xo‗jalik yuritish yo‗li bilan pul topish.
   
5. 
   Pul shaklidagi o‗z mulkini qarzga foiz hisobida berish.
   
6. 
   Yollanib ishlash orqali o‗z mulki bo‗lgan ish kuchidan daromad topish, ya‘ni ish haqi olish. Demak, mukl o‗z egasiga naf, foyda keltiradi.