Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
bilan berkiting. H uddi shu usulda qolgan ikkala kolbani ham kislorod
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
bilan berkiting. H uddi shu usulda qolgan ikkala kolbani ham kislorod bilan to'lg'azib, tajriba uch un saqlab qo'ying. Kaliy perm anganatning parchalanish reaksiyasini y o z ib tenglashtiring; b ) kaliy xloratn i p arch alab k islorod o lish . Q uruq probirkaga 0 , 2 g kaliy xlorat kristallaridan solib, shtativga tik h olatda o'rnating. K aliy xlorat to z a b o 'lish i kerak. U n ga y o n u v c h i m od d alar (q o g 'o z, k o 'm ir va b osh q alar) aralashgan b o 'lsa , ishq alan ish y ok i harorat ta ’sirida k u ch li p ortlash i m u m k in . Probirkani ehtiyotlik bilan tuz suyuqlana boshlaguncha qizdiring. Qizdirishni to'xtatib, probirkaga cho'g'langan cho'pni tushiring. C h o'p y on a d im i? K islorod ajralib ch iq ad im i? S o'n gra sh u qizdirilgan probirkaga m arganes (IV ) oksiddan 0,1 g cham asi solib, yana biroz qizdiring. Qizdirishni to'xtatib, probirkaga yana cho'g'langan ch o'pn i tushiring. Endi c h o 'p yonadim i? M n 0 2 qand ay vazifani bajaradi? Reaksiya tenglam alarini yozib tenglashtiring. 2-tajriba. K islo ro d n in g ok sid lash xossasi. a) o ltin g u gu rtn in g k islo rod d a y on ish i 1 -a tajribada tayyorlan gan kislorodli k olb an in g bittasini ajratib q o 'y in g . K ic h k in a q o s h iq c h a g a g u r u c h d o n id e k o tin g u g u r t bo'lakchasini solib, gorelkada yonguncha qizdiring. Oltingugurt yona b o sh la sh i b ila n k islo r o d li k olb a o g 'z in i o c h ib unga tu sh irin g. A lan gadagi o 'zg a rish n i k u zatin g. O ltingu gu rt y o n ib b o 'lish i bilan k olbaning o g 'zin i tiq in b ilan berkiting va ch ayq ating. H osil b o 'lgan 323 86- rasm. Kislorodni olish uchun asbob. eritm a n in g sh aroitini lakm us q o g 'o z i b ilan sinab ko'ring. O ltin g u gurt k islo ro d d a y o n g a n d a q a n d a y xo ssali ok sid h osil b o 'la d i? R eak siya te n g la m a sin i yozin g; b) k o 'm im in g kislorodda yonishi. 1 -a - tajribada tayyorlangan kislorodli k olbaning yana birini ajratib oling. K ichikroq pista k o'm ir b o'lakchasini sim uchiga m ahkam o'm atib , alangada cho'g'lantiring. C ho'g' holidagi pista ko'm ir bo'lakchasini kislorodli kolbaning tiqinini olib , ichiga tushiring. K islorod yon ish ga yordam beradimi? K o'm ir kislorodda yonganda qanday xususiyatga ega bo'lgan oksid hosil bo'ladi? Eritm ani lakm us bilan sinab ko'ring. Reaksiya tenglam asini yozing; d ) natriyning kislorodda yon ish i. M o sh donasidek natriy (natriy k e r o s i n d a s a q la n a d i. Q o ' l b ila n u s h la s h m u m k in e m a s ) b o 'la k ch a sin i filtr q o g 'o zid a quritib, tem ir q oshiq ch aga so lin g. U n i gaz alangasida yondirib, 1 -a - tajribada tayyorlangan kislorodli kolba ich ig a tushiring va y on ish in i kuzating. N a triy kislorodda y o n g a n d a q a n d a y xu su siyatli oksid h o sil b o 'lg a n lig in i eritm aga 2 to m c h i fe n o lfta le in to m iz ib an iq lan g. N a tr iy k islorod d a y o n g a n d a , u n in g p ero k sid i ( N a 2 0 2) h o sil b o 'lish in i h iso b g a o lib , h o sil b o 'lg a n b irik m an in g suvga ta ’sir reaksiyasini y o zin g . 3 2 4 3-tajriba. O ltin gu gu rtn i su y u q lan tirish . Plastik oltin gu gu rt olish . Q isq ich g a m ah k am lan gan p rob irk an in g 1 /4 q ism ig a ch a oltingugurt solib, chayqatib turgan h old a, eh tiyotlik bilan qizdiring. O ltin g u g u rt 1 1 9 ,3 °C da su y u q la n ib , h a ra k a tch a n su y u q lik k a aylanadi. 160°C dan yu qorid a qoraya b osh la yd i. 200°C atrofida t o ‘q jigar rang tu sga kirib, q o v u sh q o q lig i ortadi. 250°C d an yu qorid a q o v u sh q o q lig i yana k am ayad i. 40 0 °C da oltin gugu rt harak atch an t o ‘q jigar rangii su yuqlikka aylanad i va 4 4 4 , 6 °C da qaynab, t o ‘q sariq rangii b ug 4 hosil qiladi. Suyultirilgan oltingugurt qizdirilgan da b o 'la d ig a n o ‘zgarishlarni izo h la b bering. Q aynab turgan oltin gugu rtn i stak an d agi sovu q suvga q uyin g. O ltingugurt aiangalan ib ketsa, probirka o g 'z in i tigel qopqog'i bilan berkiting. H osil bo'lgan massani suvdan olib, uning plastik ekanligiga ish o n ch h o sil q ilin g. 4-tajriba. V o d o ro d su lfid n in g o lin ish i va xossalari. a) v o d o ro d su lfid n in g o lin ish i va y o n ish i. 7 9 -ra sm d a k o'rsatilgan id ek asb ob y ig 'in g . Probirkaning 1 /4 q is m i g a m a y d a l a n g a n t e m i r s u lf i d s o l i b , u n in g u s t i g a k on sen trla n gan xlo rid kislotadan ( p = l J 9 g / s m 3) 6 —7 to m c h i tom izib , probirkaning og'zin i uchi in gich k a nay o'rnatilgan probka b ilan b erkiting. R eak siya sh id d atli b o rm a sa , probirkani k u c h siz o lo v d a q izdirin g. G a z sh id d atli ajralib c h iq ish i b ilan in gich k a nay u ch ig a alan ga tu tib , v o d o ro d su lfid n in g y o n ish in i kuzating. V o d orod su lfid n in g h o sil b o 'lish i, u n in g to 'la va ch ala y o n ish reaksiyalari tenglam alarini yozing. O ksid lovch i va qaytariluvchilam i aniqlang; b) vod orod su lfid n in g suvda erishi. 8 2 -rasm d a ko'rsatilganidek asb ob yig'ib , k olb a g a ozroq tem ir su lfid so lin g. U stiga k o n s e n trlangan H CI to m iz ib , ajralib c h iq a y o tg a n ga zn i egilgan sh ish a n a y orq ali ^ q is m ig a c h a su v q u y ilg a n p rob irk ad agi su v d a n o'tk a zin g . E ritm an i lakm us q o g 'o z i b ila n sin ab ko'ring. S ulfid k islotan in g b o sq ic h li d issotsiatsiyalarin i yozin g ; d ) vod orod su lfid n in g qaytaruvchanlik xossasi. U ch ta probirka o lib , b irin ch isig a 5 — 6 to m c h i K M n 0 4 er itm a sid a n , ik k in ch isiga 5 —6 to m ch i K 2 C r 2 0 7 eritm asidan so lib , h ar biriga 2 n suyultirilgan 325 sulfat k islotad an 2 — 3 to m ch id a n quying. U c h in c h i probirkaga 5 — 6 to m ch i F eC lj eritm asidan quying. H ar bir probirkaga to m ch ila tib vod orod su lfid li suvdan yoki natriy sulfid eritm asidan q o'sh in g. A ralashm ani ch ayq atib loyqa h osil b o'lish in i kuzating. Reaksiya tenglam alarin i yo zib , yarim reaksiyalar usulida tenglashtiring. 5-tajriba. M eta ll sulfidlarni ch o 'k tirish . A lo h id a -a lo h id a probirkalarga 5 — 6 to m c h id a n natriy, rux, m arganes, k a d m iy va m is tu zla rin in g eritm alarid an quying. H ar bir probirkaga 2 — 3 to m ch id a n a m m o n iy yoki natriy sulfid eritm asidan q o'sh in g. Z nS (o q ), M n S (b u g'd oy rang), C dS (sariq), C uS (q o r a ) c h o 'k m a la m in g h o sil b o 'lis h in i k u za tib , reaksiya te n g la m a la rin i m olek u lyar va io n h o lid a y ozin g. H o sil b o 'lg a n h am m a c h o 'k m a —m eta ll sulfidlarni eritm ad an d ek an tatsiya y o 'li bilan (c h o 'k m a u stidagi eritm an i q uyib o lish ) ajratib oling. Har qaysi cho'km a ustiga probirka hajmining 1/3 qism iga qadar 2 n x lo rid k islota eritm asid a n q uyin g. S uyu ltirilgan xlorid k islotad a c h o 'k m a la rd a n qaysi biri erish in i kuzating. R eaksiya te n g la m a la rin i y o zin g . K u zatilgan h o d isa n i o lin g a n su lfid la m in g eru v ch a n lik k o 'p a y tm a sid a n foy d a la n ib ( 1 0 -jadval) izo h la n g . 6-tajriba. 01tin gu gu rt( IV) b irik m alarin in g xossalari. 1. S u lfitla m in g qaytaruvchanlik xossasi. a)ikkita probirka olib , b irinchisiga 5 — 6 to m c h i K M n 0 4 eritm asid an q u yin g, ustiga 2 — 3 to m ch i 2 n. sulfat kislotadan to m iz in g . Ik kin ch i probirkaga esa 5 — 6 to m c h i k a liy d ixrom at eritm asid an q uyib , ustiga k on sen trlan gan sulfat k islo ta d a n 2 — 3 to m c h i to m iz in g . H a r ikkala probirkani a loh id a-aloh id a aralashtirib, ularga eritm a rangi o'zgarguncha natriy sulfit e r itm a sid a n q o 'sh in g . R eak siya te n g la m a sin i y o zib , yarim reaksiyalar u su lid a tenglashtiring; b) a lo h id a -a lo h id a probirkalarga brom li va y od li su vdan solib , ustiga 5 — 6 to m c h id a n natriy su lfit eritm asid an q o 'sh in g . P rob ir kalardagi ra n gn in g y o 'q o lish in i k u zatib , reaksiya ten g la m a la rin i yozin g. O k sid lo v ch i va q aytaru vch ilam i an iq lan g. 2. S u lfitla m in g o k sid lo vch ilik xossasi. Ikkita probirka o lib , b irinchisiga k aliy yod id eritm asidan 5 —6 to m c h i soling, ustiga 2 — 3 to m c h i 2 n. sulfat kislota to m iz in g . Ik kin ch i probirkaga natriy sulfit eritm asidan 5 —6 tom ch i soling. H ar ikkala probirkaga ch o 'k m a hosil b o 'lg u n c h a tom ch ilatib natriy sulfit eritm asidan q o 'sh in g va 326 c h a y q a tin g . R e a k siy a t e n g la m a la r in i y o z ib , o k s id lo v c h i va qaytaruvchilam i aniqlang. 7-tajriba. SO 3 - io n ig a x o s reaksiya. N atriy su lfitn in g yangi tayyorlan gan 1 ml eritm asiga 1 m l ch am a si B a C l 2 eritm asidan quying. Oq ch o'k m a ( B a S 0 3) hosil boMadi. Hosil boMgan cho'km aga su y u ltir ilg a n x lo rid k islo ta d a n q o ‘sh in g . C h o 'k m a n in g erib , oltin gugu rt (IV ) ok sid ajralib ch iq ish in i kuzating. SO 3 - io n in in g suvli sh aro itd a te z ok sid lan ib , SO^- ioniga ayla n ish in i h isob ga olgan h o ld a , tajribani q u yid agich a o lib borish m aqsadga m u vofiq . H osil b o 'lg a n ch o'k m a la rn i te n g ikkiga b o'lib probirkaga solin g, ten g hajm da 2 ml dan birinchisiga suyultirilgan xlorid k islo ta, ik k in ch isiga suv q o 'sh in g va ch ayq atin g. B irinchi probirkada loyqa ik k in ch isiga qaraganda a n ch a kam ek an ligin i kuzating. Eruvchanlik k o'paytm asidan foydalanib (10-jadval), bariy su lfitn in g xlorid k islotad a erish sab abin i tush un tirin g. R eaksiya ten gla m alarin i y ozin g. 8-tajriba. K o n s e n t r la n g a n s u lf a t k is lo ta n i s u y u ltir is h . Probirkaning 1 /4 qism iga suv quyib, unga aralashtirib turgan h olda eh tiy otlik b ilan k onsentrlangan sulfat kislotadan 1 — 2 m l q o'sh in g. A ralash m an ing isishiga e ’tib or b erin g. Sulfat kislotani suyultirishda n im a u ch u n unga suv q u yish m u m k in em asligin i tush un tirin g. 9-tajriba. K onsentrlangan sulfat kislotaning suvni tortib olishi. a) probirkaga 3 —4 to m c h i k onsentrlangan sulfat k islo ta d an to m iz ib , u n g a c h o 'p b o tir in g . C h o 'p n in g q o ray ish sa b ab in i tushuntiring; b ) p rob irkan in g 1 /5 q ism ig a m ayd alan gan sh akar k uk u n id an so lib , 2 — 3 t o m c h i su v b ila n n a m la n g . U stig a 4 — 5 to m c h i k o n se n tr la n g a n su lfa t k islo ta q o 's h ib , sh ish a ta y o q c h a b ila n aralashtiring va sh tativga vertikal h o la td a m ah k am lab q o 'y in g . T ajribani k uzatib, reaksiya te n g la m a la rin i yozin g. 10-tajriba. Sulfat k islo ta n in g m etallarga ta ’siri. a) ikkita probirka olib , har biriga 2 n sulfat k islota eritm asidan 8 — 10 to m c h id a n so lin g . B ir in c h i probirkaga 1— 2 d o n a m is bo'lakchasidan, ikkinchisiga esa rux bo'lakchasidan soling. Reaksiya sh id d at b ilan b orm asa, k u c h siz o lo v d a qizdirish m u m k in . N im a sababdan m is solingan probirkada reaksiya bormasligini tushuntiring; 3 2 7 b) ikkita probirka o lib , har biriga 8 — 10 to m c h id a n k o n se n tr langan sulfat k islota solin g. B irinchisiga 1— 2 d o n a m is b o 'la k c h a sidan, ikkinchisiga rux bo'lakchasidan soling. Probirkalami qizdiring. E h tiy ot bo'lin g! M is so lin g a n probirkada S 0 2 ajralib ch iq ish in i h id id an b ilish m u m k in . R ux solin g a n p robirkaning q izdirilish i davom ettirilsa, a w a l loyqa hosil bo'ladi, so'ngra ajralib chiqayotgan v o d o ro d su lfid n in g h id i k eladi. U c h a la h old a h am Z n S 0 4 hosil b o 'lib , sulfat kislota b irin ch i h old a S 0 2 gach a , ikkinchi h o ld a s o f S g a c h a , u ch in c h i h o ld a esa H 2S g ach a q aytarilishin i h iso b g a olib , reaksiya ten glam alarin i y ozin g . 11-tajriba. T iosulfat k islotan in g hosil b o'lish i va parchalanishi. Probirkaga natriy tiosu lfat eritm asidan 8 — 10 to m c h i to m iz ib , ustiga 2 n su yultirilgan su lfat k islotad an 3 —4 to m c h i q o 'sh in g . A ralashm ani ch ayq ating. V aqt o 'tish i bilan probirkada loyq alan ish h osil b o 'lish in i kuzating. T iosu lfatn in g tu zilish form u lasin i y ozin g . R e a k isy a d a o k s id lo v c h i va q a y ta r u v c h in i a n iq la b , r e a k siy a ten g la m a sin i yozin g. 12-tajriba. N a tr iy tiosu lfatga g a lo g en la m in g ta ’siri. U c h ta probirka olib, har biriga 8— 10 to m ch id an natriy tiosulfat eritm a sid an to m iz in g . B irin ch isiga, ch ayq atib turib, to m c h ila tib xlorli suv q o 'sh in g . O ld in c h o 'k m a tu sh ib , so 'n gra erib k etish in i kuzating. Reaksiya tenglamalarini yozing. Ikkinchisiga h am chayqatib turib, to m c h ila tib b rom li suv quying. C h o 'k m a h o sil b o 'lg a n d a n k eyin , o rtiq ch a b rom li su v to m iz ilg a n d a , c h o 'k m a erib k etad im i? R eaksiya ten g la m a sin i y ozin g. U c h in c h i p r o b ir k a g a 1— 2 t o m c h i y o d li su v q o 's h in g . A ralash m an i ch ayq atin g. Y o d li su vnin g ran gsizlan ish in i k uzating. B u n d a q u yid agich a reaksiya sod ir b o 'lib , rangsiz natriy tetration at h o sil bo'lad i: 2 N a 2S 20 3+ I 2= N a , S 40 6+ 2 N a I R eaksiyada ikkita tiosulfat (S 20 32 ) an io n i, tetration at ( S 40 62 ) a n ion iga o'tadi. Tajribadagi k u zatilgan natijalarga a sosla n ib , g a lo g e n la m in g o k sid lash xossalarini solish tirin g. 13-tajriba. S 0 42’ io n ig a x o s reaksiya. Probirkaga 5—6 to m c h i bariy xlorid eritm asidan solib, unga 2 n 3 2 8 suyultirilgan sulfat kislota eritmasidan 3—4 tom ch i qo'shing. Cho'km a hosil bo'lishini kuzating. Reaksiyani m olekulyar va ionli holda yozing. H osil bo'lgan ch o'km aga xlorid kislotaning eritmasidan qo'shing. C h o'km a eriydim i? B a2+ ioni S 0 42* ion in i aniqlash u chun reaktivdir. Savol va mashqlar 1. Oltingugurt qanday oksidlanish darajasida faqat qaytaruvchi yoki faqat oksidlovchi bo'la oladi? Misollar keltiring. 2. Suvli sharoitda, kislotali sharoitda eriydigan va erimaydigan sulfidlarga misollar keltiring (eruvchanlik jadvalidan). 3. Oltingugurt (IV) oksidni olish usullarini yozing. 4. Konsentrlangan sulfat kislotadan qurituvchi sifatida foydalanib, H2S, HBr va HI eritmalarini quritish mumkinmi? Reaksiya tenglamalarini yozing. 5. Oltingugurt kislotalarining tuzilish formulalarini yozing. 6. Konsentrlangan va suyultirilgan HCI, H 2S 0 4 va H N 0 3 kislotalari bilan Cu, Mg va Fe o'rtasida boradigan reaksiyalarni yozib, yarim reaksiyalar usulida tenglashtiring. 7. Molekulyar orbitallar usulida kislorod, azot (II) oksid, uglerod (II) oksid molekulalarining hosil bo'lish sxemalarini ko'rsating. 0 2, N O , CO qatorda kimyoviy bog'lanishlaming soni, molekula ning xossalari qanday o'zgaradi? 8. Quyidagi oksidlaming suv bilan reaksiyalari tenglamalarini yozing. C 0 2, S 0 3, N 20 3, P20 , , N a20 , CaO, СЮ 3, Mn20 7, BaO, K20 . Ularning qaysilari H 2S 0 4 eritmasi bilan, qaysilari B a(O H )2 eritmasi bilan reaksiyaga kirishadi? Reaksiya tenglamalarini yozing. 9. Quyidagi reaksiyalarga asoslanib, B a 0 2 va P b 0 2 birikmalaming tuzilish formulalarini yozing: B a 0 2+ H 2S 0 4= B a S 0 4i + H 20 2 P b 0 2+ 2 H 2S 0 4= P b (S 0 4)2l + 2 H 20 2 10. 40 1 kislorod olish uchun qancha kaliy xlorat yoki qancha kaliy permanganat kerak bo'lishini hisoblang. 11. Suvni sulfat kislota ishtirokida elektroliz qilib, kislorod olish reaksiya tenglamasini yozing. 12. Oltingugurt qanday allotropik shakl o'zgarishlarini hcril qiladi? Ular kislorodning allotropik shakl o'zgarishlaridan nima bilan farq qiladi? 329 13. O, S, Se, Te ning elektron formulalarini yozing. 14. Oltingugurt, selen va tellur vodorodli birikmalarining olinish reaksiyalarini yozing. 15. H 2S, H 2Se, H 2Te qatorida kislotalarning kuchi, qaytaruvchanlik xossalari, barqarorligi qanday o'zgaradi? 16. Quyidagi reaksiyalarni tugallab, tenglashtiring: a) FeS2+ H N 0 3 (kons.)-> b) H 2S e+ K 2Cr20 7+ H 2S 0 4-> d) N a 2T e + N a 0 H + C l2-> e) N a 2S20 3+ H 2S 0 4-> 0 N a 2S20 3+ C l2 (m o 'l)+ H 20 -> g) H 2S + H N 0 3-> N 0 + ... h) K2Cr20 7+ H 2S 0 4+ N a 2S-> Cr2( S 0 4)3+ S + ... i) N a ,S 20 3+Br2+ H 20 - > 17. BaS, (N H 4)2S, K2SO j , (N H 4)2S 0 4, C u S0 4, Cr2S3 tuzlarning gidrolizlanish reaksiya tenglamalarini molekulyar va ionli shakllarda yozing. 18. Vodorod sulfid va kislorod aralashmasi yondirilganda 100 ml oltingugurt (IV) oksid hosil boMgan. 50 ml kislorod reaksiyaga kirishmagan. Aralashmadagi vodorod sulfid va kislorodning hajm ulushlarini (%) hisoblang. 19. 0,1 M natriy tiosulfat eritmasiga ortiqcha sulfat kislota qo'shilganda 4,8 g oltingugurt ajralib chiqqan. N a2S20 3 eritmasining hajmini hisoblang. 20. Tarkibida 70 % FeS2 bo'lgan 5 t piritni kiydirish uchun qancha hajm havo (n. sh.) zarur? 21. Konsentrlangan sulfat kislotaning quyidagi moddalar bilan reaksiya tenglamalarini tugallab, tenglashtiring: H2S 0 4+ F e i ; H2S 0 4+ M g i; H2S 0 4+Ag-> H2S 0 4+P-> H ,S 0 4+C -> 2 4 H ,S04+HI-> 330 VII A GURUH ELEMENTLARI V II A guruh elem en tla rig a ftor, xlo r, brom , y o d va a sta t kiradi. U lar g alog en lar d eb atalad i. A stat su n ’iy usulda o lin g a n rad ioak tiv e le m e n t. U n in g b irik m alari k a m o ‘r g a n ilg a n . Q o lg a n e le m e n t la r t a b ia td a h a r x il b ir ik m a la r s h a k lid a u ch rayd i. G a l o g e n l a m i n g t a s h q i e l e k t r o n qavatida 7 tadan elektron b o ‘ladi, u lam in g elek tron form u lasi quyidagicha: n s2n p \ F tor a to m in in g tash q i p o g 'o n a sid a b o ‘sh d p o g ‘o n a c h a s i y o ‘q. S h u n in g u ch u n ftor faqat 1 valentli b o ‘la o la d i. Q olgan g a lo g en la m in g tashqi p o g'on asid a b o 'sh d p o g 'o n a ch a si borligi sababli ular osongina qo'zg'algan holatga o'tadi. Bunda ular 3, 5, 7 valen tli b o'lish i m u m k in . M i l l M i l l 1 \ * i t i ; l ._____ 1 ! __ j 9 -f 2S22ps Ғ /998 4,/0 /7 -/+ /,+ 3*5*7 3Sz 3p5 Cl 35,453 2,33 35 -/,+/,+3,+5,+7 4S24p5 Br 79,904 2,74 S3 -/,+/,+3+5,+7 Sj2Sp5 / /26,904 2,11 ' Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|