Farmatsevtika in st it u t I talabalari uchu n 0 ‘quv adabiyoti
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
|
, — = — yoki p V = c o n s t V2 P x b) G e y -L y u s s a k q o n u n i. O 'z g a rm a s b o s im d a g a z n in g h ajm i u n in g ab so ly u t h a ro ra tig a ( 7 ) t o 'g 'r i p ro p o rs io n a ld ir: Vy Vj , . V Ф = Ф y o k l T = ConSt Yj 1 2 * O 'z g a rm a s h a jm d a g a z n in g b o sim i ab solyut h a ro ra tig a to 'g 'r i p ro p o rsio n ald ir: — = yoki ~ = c o n st 7] T B oyl— M o rio tt va G e y -L y u ssa k q o n u n la ri a so sid a g a z n in g h a jm i, h a ro ra ti va b o sim i orasidagi o 'z a ro b o g 'liq lik n i ifodalo v chi u m u m la s h g a n fo rm u la n i hosil q ilish im iz m u m k in : p V _ Л Л T T 0 p va. V — g a z n in g m a ’lu m h a ro ra td a g i b o sim i va h ajm i p Q va V0 g a z n in g n o rm a l s h a ro itd a g i b o sim i va h a jm i. 50 O d a td a , b u fo rm u la d a n g azn in g n o rm a l sh a ro itd a g i h a jm in i h iso b la sh d a foy d alan ilad i: У Т 1 m o l h a r q a n d a y g az u c h u n ^fr~ = R q iym at o 'z g a rm a s 0 b o 'lib , u g a z doim iysi deyiladi. B o sim k P a d a , h a jm litrd a o 'l c h a n s a , R n in g q iy m a ti (Л = 8 ,3 1 4 J o u l/ K m o l g a ) , bosim m m sim o b u stu n id a o 'lc h a n s a , K ey in g i f o rm u la d a n g a z la rn in g yo k i b u g ' h o la tig a o s o n o 'tu v c h i s u y u q lik la m in g m o le k u ly a r m a s s a la rin i h iso b la s h d a foydalaniladi: b u n d a m o d d a n in g m assasi g ra m m la rd a (g) , b o sim kilo p ask ald a (k P a ), h ajm litrd a o 'lc h a n s a , R nin g o 'm ig a 8,314 jo u l/K . m ol q iy m a t q o 'y ila d i. M o d d a m assasi k ilo g a ram m d a (kg) o 'lc h a n s a , hajm m e tr k u b ( m 3) da o 'lc h a n g a n b o 'lish i shart. Bosim m m sim o b u stu n id a o 'lc h a n s a , R ning o 'rn ig a 62,36 m m . sm . us. 1/K. m ol qiym at q o 'y ila d i. G az qonun lariga d o ir m a sa la la r yech ish n am u n ala ri. 1- masala. M a ’lu m h a ro ra td a h ajm i 3 1 b o 'lg a n gazning bosim i 93,3 k P a ni tash k il e ta d i. S h u gaz h a jm i 2,8 1 b o 'lg u n c h a siqilsa, u n in g bosim i q a n d a y b o 'la d i? Yechish: iz la n a y o tg a n b o sim n i p 2 d e b belgilasak, B oyl— M a rio tt q o n u n ig a asosan: R —6 2 , 3 6 mm sm ~ us~ H b o 'l a d i . B u n d a n . Қ .......................... K la y p e ro n te n g la m a si chiqad i: b o 'l a d i . B u n d a n M e n d e le y e v — p V = n R T yoki pV = ^ - R T P2 _ 3 93,3 2,8 51 2- masala. H a jm i 600 m l b o 'lg a n g a z n in g h a ro ra tin i 27°C d a n 57°C g a c h a q izd irsa , g a z n in g h a jm i q a n c h a g a o 'z g a ra d i? Yechish: T = 21 + 273 = 300 K T = 57 + 273 = 330 K G e y -L y u ssa k q o n u n ig a b in o a n : M = M = 660 m l V 2 T 2 V 2 330 3-masala. 25°C h a ro ra t va 99,3 k P a b o s im d a m a ’lu m m iq d o r gazning h ajm i 152 m l.n i tashkil etadi. S hu gazning 0°C va 101,33 k P a bosim dagi h ajm in i toping. Yechish: g a z q o n u n la r in i u m u m la s h tir u v c h i fo rm u la d a n fo y d alan am iz: у _ />ҒГ0 _ 99,3-152-273 6 0 P0T 101,33 298 4-masala. 100 k P a b o sim d a 2 1 0 2 va 41 S 0 2 gazlarini q o 's h ib , 6 1 a ra la s h m a hosil qiling. S h u a ra la sh m a d a g i g a z la rn in g p arsial b o sim in i a n iq la n g . Yechish: m a s a la s h a rtig a k o 'r a , a r a la s h tir ilg a n d a n s o 'n g k islo rod nin g h ajm i 6 /2 = 3 m a rta , o ltin g u g u rt (IV ) oksidn ing h ajm i 6 / 4 = 1,5 m a r ta o sh g a n . B oyl—M a rio tt q o n u n ig a b in o a n u la m in g b o sim i s h u n c h a g a k am ay ish i kerak. ^ = 1 0 0 / 3 = 3 3 , 3 k P a p s o = 1 0 0 /1 ,5 = 6 6 ,5 k P a 5-masala. 20°C va 100 k P a b o sim d a suv sa th i u stid a yig 'ilg an 120 m l a z o tn in g n o rm a l s h a ro itd a q a n c h a h a jm e g a lla s h in i h iso b lan g . 20°C d a su v n in g to 'y in g a n b u g ' b o sim i 2,3 k P a ni ta sh k il e ta d i (1 -ja d v a l, ilovaga q a ra lsin ). Yechish: a z o tn in g p a rsia l b o s im i, u m u m iy b o s im d a n suv b u g 'in in g parsial b o sim i ay irm asig a teng: /> n 2= P - P h 2 o = 1()0- 2 >3 k P a = 97 ,7 k P a Р 2 = ^ = 1 0 0 к Р а 52 Boyl — M a rio tt va G e y -L y u ssa k q o n u n la rin i u m u m la s h ti- ru vch i te n g la m a d a n n o rm a l s h a ro itd a g i a z o tn in g h ajm i ( V0) ni topam iz: K = p V b = 97,7.120.273 = m m[ p {)T 101,3-293 TAJRIBALAR Z arur asbob va reaktivlar. S h tativ qisqichi b ila n , p ro b irk a , k ristallizato r, 250 ml hajm li silin dr, b a ro m e tr, te rm o m e tr, b ir- biri b ilan ing ichk a rezina sh lan g o rqali tu ta sh tirilg an ikkita sh isha nay ch a (bir uchiga rezina tiqin kiygizilgan). A niq massali to za m etall b o ia k c h a s i (q o g ‘ozga o ‘ralgan). Q o g 'o z d a uning m assasi yozilgan b o 'lish i kerak. 2 n. sulfat yoki xlorid kislota. £ l - t a j r i b a . M etalln in g ekvivalent m assasini aniqlash. T a jrib a d a m e ta lln in g e k v iv a len t m assasi siqib c h iq a rilg a n v o d o ro d n in g hajm iga asoslanib an iq lan ad i. £Tajribaning borishi. A w a lo m etall b o 'la k c h a sin in g m assasini, x ona h aro rati va bosim ini (te rm o m e tr va b a ro m e tr ko'rsatkichlariga asoslan ib ), d aftarg a yozib qo 'y in g . B o 'sh q u ru q p ro b irk a g a 5 —6 m l 2 n. sulfat kislota (xlo rid k islo ta) e ritm a s id a n q u y in g va p ro b irk a n i 53- ra sm d a g id e k qiya h o ld a sh tativ g a o 'm a tin g . M etall b o 'la k c h a si o 'ra lg a n q o g 'o z n i q ism an o ch ib , q o g 'o z ning u ch i tara fid a n tax m in a n 1 sm yirtib tashlang. Y irtilgan tarafin i yuqoriga q aratib. m etall b o 'lakch asin i qo g 'o zi bilan probirka og'ziga o 'm a tin g (5 3 - rasm ). B un d a m etall kislotaga tegm asligi va reaksiya ketm asligi kerak. C h a p q o 'lin g iz b ilan p ro b irk a n in g o g 'z id a n , o 'n g q o 'lin g iz bilan ic h id a n sh ish a n ay o 'tk a z ilg a n tiq in n i u sh lagan h o ld a, p ro b irk a n in g o g 'z in i m a h k a m b e rk itin g . H ajm i 250 ml b o'lgan silindm i lim m o -lim qilib suvga to 'ld irin g va og'zini qog 'o z bo'lakchasi bilan yoping. Q o g'oz bo'lakchasi ustidan kaftingiz bilan m ahk am berkitib, silindm i to 'n k arin g va uni yarm idan oshirib suv quyilgan eksikatoiga b otiring va suv ostida kaftingizni oling. B unda silindrga havo kirmasligi kerak. Probirkaga tutashgan shisha nayning b ir uchini suv ostida silindm ing ichiga kirgazing. 53 53- rasm. M etallning ekvivalentini aniqlash uchun qurilma: 7— shtativ; 2— silindr; 3— kristallizator; 4— probirka (kislota bilan); 5— metall bo'lakchasi (qog'ozda o ‘ralgan); 6— biruchiga tiqin kiygizilib, bir-biri bilan tutashtirilgan shisha naylar. Probirkani shtativdan b o ‘shatib vertikal holatga keltiring. Bunda m etall b o'lakchasi qog'ozi bilan biiga kislotaga tushadi va ular orasida ro 'y beradigan reaksiya natijasida vodorod gazi ajralib chiqadi. Ajralib chiqayotgan vodorod silindrdagi suvni siqib ch iq ara boshlaydi. G az pufakchalarining ajralib chiqishi tugaguncha reaksiyani davom ettiring. Reaksiyani tezlatish u c h u n probirkani vaqti-vaqti bilan chayqatib turish tavsiya qilinadi. Reaksiya tu g ag ach , h o 'l q o g 'o z parchasi y o rd a m id a silin d rd a g i suv s a th in i b e lg ila b q o 'y in g . S ilin d rn i eksikatordan olib, ajralib chiqoan vo d oiod hajm i iV ) ni aniqlang. T ajriba jara y o n i va sh artlarin q u y id ag icha yozing va hisoblang: 1. M etall b o 'la k c h a s in in g m assasi m , ^ 2. X o n a h a ro ra ti t ° = 3. A tm osfera bosim i k P a p , = r a im 4. X o n a h a ro r a tid a to 'y in g a n suv b u g 'in in g bosim i = k P a p Hp= (1 -ja d v a l). 54 5. V o d o ro d n in g p arsial b o sim i k P a ; p H = p —p H 0= 6. A jralib c h iq q a n v o d o ro d n in g h a jm i ml KH = 7. A jralib c h iq q a n v o d o ro d n in g h a jm in i n o rm a l sh a ro itg a k eltiram iz: Y = pYTp = Ph 2 -Vh2- ™ 0 " P j " p 0 t 8. H osil b o 'lg a n h a jm n i m l d a n litrg a o 'tk a z a m iz , b u n in g u c h u n un i 1000 ga b o 'la m iz . 9. B ir e k v iv a le n t m e ta ll b ir e k v iv a le n t v o d o r o d n i siq ib c h iq a rish in i, b ir ek v iv alen t v o d o ro d n in g hajm i n o rm a l s h a ro itd a 11,2 litr b o 'lish in i in o b a tg a olg an h o ld a , pro p o rsiy ag a b in o a n m e ta lln in g ekv iv alen tin i hiso b lay m iz. M e ta lla m in g to p ilg a n ek v iv alen tin i u n in g n a z a riy ekvivalenti b ila n solish tirib , ta jrib a d a y o 'l q o 'y ilg a n x ato n i u shbu fo rm u la b o 'y ic h a toping: % X a to = E n a z a r iy - E lajribaviy E nazariy 2 - ta jr ib a . U g le ro d (IV ) o k s id n in g m o le k u ly a r m a ssa sin i a n iq la sh . Zarur asbob va reaktivlar: K ipp ap p arati, T ishenko sklyankalari (ikkita), gaz o 'tk az g ich naylar, te rm o m e tr, b aro m etr, tubi 250 ml hajm li kolba, o 'lc h o v silindri, texnik taro zi toshlari bilan, rezina tiq in , m a rm a r tosh b o 'lak c h a la ri, xlorid kislota, sulfat kislota. U glerod (IV ) oksid 54- rasm da ko 'rsatilg an qurilm a y o rdam id a o lin adi. Q urilm a ichiga m a rm a r tosh b o 'lak c h a la ri va xlorid kislota s o lin g a n K ip p a p p a r a t i d a n , k e t m a - k e t u la n g a n T is h e n k o s k ly a n k a la rid a n 2 va 3 (u la rn in g b irin c h isig a suv quy ilg an b o 'lib , u n d a uglerod (IV ) oksid, v o d o ro d xlorid va m exanik ara lash m a d an to z a la n a d i, ikkinchi sklyankaga sulfat kislota quyilgan b o 'lib , u n d a g az q u ritila d i) h a m d a 250 m l h a jm li k o lb a d a n (4) ib o rat. K o lb a yuvib q u ritila d i va u n g a m o s tiq in ta n la n a d i. K o lb a n i tiq in b ila n b e rk itib , tiq in n in g kolb a o g 'z ig a q a n c h a kirg anlig ini sh ish a g a y o zad ig an q a la m b ila n belg ilab q o 'y ila d i. K o lb a n i tiq in 55 54- rasm. Uglerod (IV) oksidni olish va uni tozalash uchun qurilma: 1— Kipp apparati; 2, 3— Tishenko sklyankalari; 4— yassi tubli kolba. b ila n b irg a lik d a 0,01 g a n iq lik b ilan ta ro z id a to r t il a d i.i ij a z o ‘tkazgich nayni kolba tu b ig a c h a tush irib , uni uglerod (IV ) oksidga toM ating. B u n in g u c h u n gaz b esh d a q iq a d a v o m id a o ‘tib tu rish i lo zim . T ish e n k o sk ly a n k a larid a gaz p u fa k c h a la ri o h ista lik b ila n , s a n a b b o 'la rli d a ra ja d a o ‘tib tu ris h i zaru r. S o 'n g ra k o lb an i tiq in b ila n b e rk itin g . T iq in d a stla b k i b elg ig a ch a kirishi sh a rt. U g lero d (IV ) oksid bilan t o ‘lgan k o lb ani taro z id a to rtib m assasini aniqlang. K o lb ad ag i h a v o n in g h a m m a s i siqib c h iq a rilg a n ig a ish o n c h hosil qilish u c h u n tajriban i kolba m assasi do im iy b o ‘lg u n ch a 2—3 m a rta tak ro rla n g . K o lbag a u n in g b elg isig ach a suv quy ib, suv h a jm in i o ‘lch o v silin d ri y o rd a m id a a n iq la n g . N a tija kolba h ajm ig a te n g b o 'la d i. T a jrib a d a g i te r m o m e tr va b a r o m e tr k o 'r s a tk ic h la r in i b e lg ila b q o ‘ying. T ajrib ad a sh a rtla rin i qu y id ag ich a yozing va hisoblang. 1. K o lb a n in g tiq in va h a v o b ila n birgalik dag i m assasi—m v 2. K o lb a n in g tiq in va u g lero d (IV ) oksid b ila n birgalik dag i m assasi m r g. 3. K olba h a jm i— V, 1. 4. H a ro ra t f C . H a ro ra t — T, K 5. B osim — p kP a. 56 6. K olb ad ag i g az h a jm in i-n o rm a l s h a ro itg a keltiram iz: v pVTo ( 7 ; = 273 K, /?„= 101, 3 k P a ) K = ^ ў 7. 1 1 h a v o n o rm a l s h a ro itd a 1,29 g kelishini b ilgan h o ld a ko lb ad ag i h av o m assasin i h iso b lay m iz: m} = 1,29 /V r. 8. K o lbadag i u g lerod (IV ) oksid m assasini hisoblaym iz: m co2 = m - ( m - m 2) 9. U g le ro d (IV ) o k sid in i h a v o g a n isb a ta n zichlig ini h is o b laym iz: 10. U g le ro d (IV ) o k s id n in g n isb iy m o le k u ly a r m assa sin i hisoblaym iz: M 2 = 2 9 D h 11. T a jrib an in g nisbiy x ato sin i fo iz d a ifodalaym iz: X a to % = K ^ - M lajriha 100 % ™ nazariy Savol va mashqlar 1. Nisbiy atom va nisbiy molekulyar massa tushunchalarini izohlang. 2. Mol ekvivalent deb m oddaning qanday miqdorlariga aytiladi? 3. Kislorodning molyar va ekvivalent massalari nechaga teng? J a v o b l a r : a) 16 va 8; b) 32 g va 8 g; d) 32 va 8; e) 3 2 g va 16 g. 4. Bitta azot molekulasining massasi necha grammga teng? J a v o b l a r : a) 14 g, b) 28 g; d) 4,65 10““ ; e) 2,33 10-23 g. 5. Normal sharoitda 17 g vodorod sulfid, 2 g vodorod va 2,4 g ozon qancha hajmni egallaydi? 6. 0,57 g vism utni oksidlash uchun 0,1 g kislorod sarflangan. Vismutning ekvivalent massasini aniqlang. 7 Tarkibida 25,93 % azot va 74,07 % kislorod bo‘lgan azot oksiddagi azotning ekvivalent massasini aniqlang. 8. 200 kPa bosimda 21 gaz bo'lib, shu gaz hajmini o'zgarmas haroratda lm 3 ga yetkazsak, uning bosimi qancha bo'ladi? 57 9. 0°C haroratda 10 g kislorodn»g hajmi 2 1 bo‘lsa, uning bosimi qancha? J a v o b : 354,2 kPa. 10. Havoning zichligi (n.sh. da) 1,29 g/1. Bosim o'zgarmas bo'lsa, necha gradusda zichligi 1,1 g/1 bo'ladi? J a v o b : 320,2 K. 11. Ozonning zichligini aniqlang (n. sh da). 12. 15°C harorat va 90 kPa bosimda hajm 3 1 bo'lgan azotning massasini aniqlang. 13. Ozon, kislorod va azotning havoga nisbatan zichligini aniqlang. 14. Magniy va alyuminiyning 50 g qotishmasi xlorid kislotada eritil- ganda 48,25 1 vodorod ajralib chiqqan. Qotishmadagi alyuminiy va magniyning massa ulushlarini aniqlang. J a v o b : 89,8 % Mg, 10,2 % Al. KIMYOVIY REAKSIYALARNING ENERGETIKASI Kimyoviy reaksiyalarda ajralib chiqadigan yoki yutiladigan issiqlik m iqdori reaksiyaning issiqlik effekti deyiladi. Issiqlik ajralib ch iq ish i bilan boradigan reaksiyalar ek zoterm ik reaksiyalar, issiqlik yutilishi bilan b oradigan reaksiyalar endotermik reaksiyalar d eyiladi. K im y o v iy tiz im in i tavsiflash u ch u n b o s im ( p ), h ajm ( V ), va haroratd an tash q ari yan a ich k i en erg iy a sin i (и ), en ta lp iy a ( H ), en tro p iy a ( S) va G ib ss en ergiyasi ( G) kabi h o la t funksiyalari h a m ishlatilad i. T iz im n in g ich k i en ergiya si und agi m o lek u la la r n in g o 'z a r o ita rilish i, to r tilish e n e r g iy a si, ilg a rila n m a h arak at e n e r g iy a si, m olek u la ich id a a to m va a to m la r g u r u h in in g tebranish en ergiyasi, ato m la rd a elek tr o n la r n in g aylan ish en erg iy a si, a to m ya d ro sid a b o'lad ig an en ergiya va h ok azo en eigiyalar y ig ‘indisiga ten g b o'lad i. A gar o 'z g a r m a s h ajm dagi tiz im n in g harorati T , dan T 2 ga k o 'ta rilg u n ch a q izd irsak , tizim g a b erilgan issiq lik u n in g ich k i en er g iy a sin in g o rtish iga te n g bo'lad i: 0 V= И, — и, = Au D e m a k , o'zgarm as hajm dagi reaksiyaning issiqlik effekti u nin g ichki energiyasining o'zgarishiga teng. O datda, k im yoviy reaksiyalar 58 o ‘zgarm as b o sim d a so d ir b o ‘ladi. 0 ‘zgarm as b o sim d a tizim g a berilgan issiqlik u n in g ich ki en ergiyasin in g ortishiga h am d a tashqi kuchlarga qarshi m a ’lu m A ish bajarilishiga sarf bo'lad i: Qp = Au + A; A = PA V Qp = Au + PA V = AH Y a ’n i, 0 ‘zgarm as b o sim d a reak siyan in g issiqlik effek ti u n in g en ta lp iyasi o'zgarish iga teng: A H — Au + pA V E k zoterm ik jarayon lard a tiz im n in g ichki en ergiyasi ham d a en ta lp iy a si k am ayad i, y a ’ni u2< w ,va H2< # , b o'lg a n lig i u ch u n Au = u2< m, ham da AH — H2 — //, ifodalar m anfiy qiymatga ega bo'ladi. Aksincha, y £ n d o te r m ik jarayonlarda tizim n in g ichki energiyasi va entalpiyasi ortganligi sababli Au va AH la m in g qiym ati m usbat bo'ladi. T e r m o k im y o n in g a so siy q o n u n i Gess qonunida m ujassam b o 'lg a n , ja r a y o n n in g is s iq lik e ffe k ti b o s h la n g 'ic h va o x irg i m ah su lotlam in g tabiatiga va holatigagina b og'liq b o 'lib , jarayonning y o 'lig a , y a ’ni oraliq b o sq ic h la r ig a , so n i va tavsifiga b o g 'liq em as. G e s s q on u n id a n ikk ita m u h im xu lo sa k elib ch iq a d i. 1. K im yoviy reaksiyaning issiqlik effekti reaksiya m ahsulotlari — h osil b o 'lish issiqliklari y ig 'in d isid a n b o sh la n g 'ic h m od d alar hosil b o 'lish issiqliklari y ig 'in d is in in g ayirm asiga teng: ^ — Л H m a h s . h. b. . Л ^ ho sh i m odda h. h. 2. R e a k siy a la rn in g issiq lik effe k ti b o s h la n g 'ic h m o d d a la r y o n ish issiq lik lari y ig 'in d is id a n rea k siya m a h su lo tla r i y o n ish issiqliklari y ig 'in d isin in g a y irm a sig a teng: A H c \ Hhosht. m o d d a yonish \ H та^п/ vomsh R eak siyan in g issiqlik e ffek ti b o sim va haroratga b o g 'liq h olda o 'z g a r ish i m u m k in . S h u n in g u c h u n issiq lik effek tla rin i 1 m ol 59 m o d d a u c h u n sta n d a rt sh a r o itd a , y a ’n i 1 0 1 ,3 2 5 k P a b o s im va 2 5 °C (2 9 8 K ) h aroratda h iso b la sh qabul q ilin ga n . S ta n d a rt yo n ish issiqlig i d eb , bir m ol m o d d a n i k islo ro d atmosferasida 101,325. kP a bosim da oddiy oksidlargacha yonishida chiqadigan issiqlik ejfektiga aytiladi. Bunda reaksiyaning barcha ishtirokchilari barqaror agregat holatlarda bo ‘lishi kerak. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|