Farmatsevtika tizimini boshqaruv asoslari

1.1.1. Boshqaruv asoslarini nazariy rivojlanishi. 
Bugungi kunda samarali boshqaruv turli tashkilotlarning rivojlanishi va 
muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatishi uchun eng muhim omillardan biri hisoblanadi. 
Mamlakatimizda boshqaruvda ma’muriy-buyruqbozlik tizimining monopolistik 
hukmronligiga o‘nlab yillar mobaynida kerak emas edi, chunki direktiv rejalashtirish 
tashkilotlari sharoitida mustaqil faoliyat yuritish imkoniyati yo‘q edi, ular o'rtasida 
raqobat yo‘q edi. Keyinchalik, boshqaruvga bo‘lgan munosabatlarda fundamental 
o‘zgarishlarga ehtiyoj paydo bo‘ldi.
Dunyoda boshqaruvning rivojlanish bosqichlari. Boshqaruv nazariyasini 
rivojdanish tarixi 100 yillik tarixga ega. Hozirga kelib esa bashqaruv keng miqyosda 
o‘zgardi. Rasmiy ravishda boshqaruv fan sifatida rasmiylashtirilishi XX asr boshlariga 
taqaladi. Shu davrda mehnatni tashkil qilishni ilmiy darajada Fredrik Uinslou Teylor 
AQShda, Anri Fayol Fransiyada, Valter Ratenau Germaniyada birinchi bo‘lib nashr 
qilindi. Ushbu asarlarda birinchi marta to‘plangan amaliyot tajribasini umumlashtirish 
va biznesning ehtiyojlariga javob beradigan ilmiy boshqaruv asoslarini shakllantirishga 
urindi. XIX asr oxiri - XX asr boshlari davrida sanoatning rivojlanishi va yuqori 
salohiyatli bozorlarga yo‘naltirilgan ommaviy ishlab chiqarishni yaratish imkoniyati 
paydo bo‘lishi natijasida ko‘plab rivojlangan mamlakatlarda yirik tashkilotlar yirik 
korporatsiyalar va aksionerlik jamiyatlari shaklida bo‘lishdi. Boshqaruv funksiyalari 
sezilarli darajada murakkablashdi, mustaqil faoliyat sohasiga aylandi va professional 
menedjerlarning maxsus bilimlari, malakalari va qobiliyatlarini talab qildi. Katta 

---

korxonalar ishlab chiqarish va mehnatni oqilona tashkil etish, barcha idoralar va 
xizmatlar, menejerlar va ijrochilarning ilmiy asoslangan prinsiplari, normalari va 
standartlariga muvofiq aniq va bir-biriga bog‘lik ishlashi uchun juda zarur edi. 
Boshqaruv nazariyasi va amaliyotining evolyusiyasi sanoat va fanni rivojlantirish 
bilan uzviy bog‘liqdir. 
Boshqaruv ob’ektlari odatda uskunalar va odamlar bo‘lganligi bois, boshqaruvni 
rivojlantirish tarixi ikkita yondashuv bilan bog‘liq. Birinchi yondashuv ishlab chiqarish 
jarayonining texnik tomoniga qaratilgan va u ratsionalistik deb ataladi. Ijtimoiy deb 
atalgan ikkinchi yondashuv insonni ishlab chiqarish sharoitida o‘rganish bilan bog‘liq 
bg‘lib, psixologik omillarni o‘rganishga, mehnatni rag‘batlantirishga ustuvor ahamiyat 
beriladi. 
Bundan tashqari, boshqaruv rivojlanishidagi davriylashtirish, shuningdek, 
korxonalarning faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan turli g‘oyalar bilan bog‘liq bo‘lib, 
tashkilotlarga yopiq yoki ochiq tizim sifatida qaraladi. 
Shu bilan birga boshqaruvni rivojlanishini 4 bosqichga bo‘lishimiz mumkin.