Fanidan O‘quv-uslubiy majmua qarshi – 2020

To’dani, jamlikni bildiruvchi belgilash olmoshlariga arxaik qamuq\qamug’, turkiy qatlamga xos – bo’lgan barcha, bari', barli'q fors va arab tillariga xos bo’lgan ba'zi',hama (hamma), tamam, jumla, jam, majmu' olmoshlari taaluqlidir.
Har olmoshi fors tilidan o’zlashgan va eski turkiy tilda XI-XII asrlardan boshlab qo’llana boshlagan hamda eski o'zbek tilida uning keng qo’llanishi boshlangan: Har yi'l ani' xazana qi’lg’aylar (Nav.MQ). So’roq olmoshlari bilan birga kelib murakkab belgilash olmosharini hosil qilgan: Har kim, har qayan, har nima, har qaysi', har nechda, har nechuk, har qachan, har qayda, har ne.
Har ne eski o’zbek tilida olmoshlik xususiatini saqlab qolgan: Mening har ne halii'mni' bilmish yedin. (Munis).
Har ne olmoshi hozirgi o’zbek tilida harna variantida semantik o’zgarishga uchragan va modal so’zlar turkumiga o’tgan.
Tekma asl turkiy belgilash olmoshidir. Bu olmosh ham XIV asr boshlariga qadar mustaqil qo’llana olgan: Chi'qqay hazar halqa ko’nul tekma sachti'n (Lutf.).Bu olmosh kelishik qo’shimchalarini ham olgan: Suchulmi'sh tekmalarga tan libasi'n (Xisr. Shir.). Tekma olmoshi hozirgi turk tilida hamon qo’llanmoqda.
To’dani bildiruvchi olmoshlar.
Barcha (bar+cha) birgalik olmoshi kishi, narsa va hodisalarning mavjud yig’indisi ma'nosini anglatgan: Barcha tapi'lur bizga vale yar tapi'lmas (Lutf.). Tug’andi barcha so’z (Navoiy, FSH). Barcha bir yoli' urushqa kirdi (SHN).
Bari (bar+i'') olmoshi barcha, hamma so’zlari kabi birgalik ma'nosini anglatgan: Bari' alamga taj (Nav.). Bari' pari misali' (SHN) .
Qamuq\qamug’ olmoshi eski o’zbek tilining XV asrlarga oid yozma manbalarida iste’molda bo’lgan. Shuningdek, XVII — XIX asrlarda bitilgan ayrim yozma manbalarda uchraydi va barcha olmoshi ma'nosiga sinonim bo’lgan: Qamuq yelga berib (Lurt.).
Hama (hamma) birgalik olmoshi XV asrdan keyin yozilgan yozma manbalarda qo’llangan: Hama atvari' hikmatga muvafiq' (SHN). Hama aytur Huvayda nechun yi’g’lar-sen.
Hama olmoshi ayrim adabiyotlarda qamuq olmoshining fonetik o'zgarishi deb izohlanadi. Bu fikr yanglsh bo’lib, aslida arab tilidagi hum (ular) va fors tilidagi hama (barcha) olmoshlarining o’zbek tiliga o’zlashishi deb qarash o’rinli bo’ladi.
Jumla birgalik olmoshi arab tilidan o'zlashgan, barcha, hamma olmoshlariga ekvivalentdir: Jumla alamga ishi qahr olub (Nav.HA).
Ba’zi' olmoshi arab tilidan o’zlashgan, guruh, to’da ma'nosini ifodalaydi, kelishik, egalik, ko’plik affikslarini ham qabul qilgan. Ba'zi'di'n gahi' birar yaxshi vaqe’ bolur (Nav.MQ).