Fanidan O‘quv-uslubiy majmua qarshi – 2020

-(a)yli’q/(d)ylik. XIX asrdan boshlab keng qo’llana boshlagan: Beraylik ikkimiz ham aqa lvshker.
II shaxs birlik formalari. Buyruq-istak maylining II shaxs birlik ma`nosi eski o’zbek tilida asosan g’iul/gil\qiul/kil affikei bilan hosil qilingan forma orqali ifodalangan: Eshitkil emdi ham bir hush hikayat (MN).
Buyruq-istak maylining II shaxs birlik formasi eski o’zbek tilida –g’in/gin\qiul/kil affiksi bilan ham hosil qilingan. Bu affiks –g’iul/gil/-qiul/kil affiksining fonetik varianti bo’lib, nisbatan keyingi davrlarda paydo bo’lgan turkiy tillarda buyruq-istak maylining II shaxs birligi ko’pincha affikssiz qo’llanadi, ya`ni formal jihatdan fe`l o’zagiga to’g’ri keladi. Eski o’zbek tilida ham keng kuzatiladi: Taqiu yuz miun altun keltur(Rabg’.).
She`riy asarlarda buyruq-istak mayli II shaxs birligi ba`zan -u/-y affiksi bilan qo’llanadi. Bu hol Alisher Navoiy va Husayn Boyqaro she`rlarida uchraydi: Ey saba, avvara ko’nglum har yan baru. Axtarurda tapsan ul ko’nglumki, majnun shivadur//Har nechuk bolsa adam sahrasiu sariu bashqaru.
Misollardagi baru, axtaru, bashqaru fe`llari borgin, axtargin, boshqargin ma`nosini ifodalaydi.
Buyruq-istak maylining II shaxs ko’plik formalari.
Eski o'zbek tilida buyruq-istak maylining II Shaxs ko’pligi uchun quyidagi formalar qo’llangan.
Bu forma eski o’zbek tilida nisbatan kam qo'llangan: Ahbab,yigitlikni g’animat tutungiz//0’zni mehnatiudiun qorqutuiuz (Nav.MQ)
-nlar/nlar (undoshdan keyin: -iuniuzlar/inizldr) affiksi bilan yasalgan forma ham eski o’zbek tilida kam qo’llangan: Atayi haqiun anda istanizler (Atoiy). Faryad Shiuliub aytiub turur: meni o’tkazinizler teb (Sh.tar.).
III shaxs formalari. Buyruq-istak maylining III shaxs birlik formasi eski o’zbek tilida -sun/sun affiksi bilan hosil qilingan (barsun, kelsun), ko’plik formasi esa birlik formasiga -lar/la’r affiksini qo’shish bilan hosil bo’ladi.