Fizikadan praktikum
k u c h a y tir g ic h n in g
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
k u c h a y tir g ic h n in g kirishga generatordan berilayotgan m a’lum bir chastotali kuchlanish (Ujkjr) qiymati bilan, kuchaytirgich orqali kuchayib chiqayotgan kuchlanish (Uichiq) qiymati voltmetrdan yozib olinadi (3.3.3-jadval). K = f/ich|(| / Uj]ur — ifodadan kuchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyenti qiymatlari; к - T - ^ r — ifodadan kuchaytirish koeffitsiyentining o 'rta - /=1 ' cha qiymati; =|лг-А,.|— ifo d ad an topilgan q iy m atlarn in g absolut xatoligi: _ v M l — n — ifodadan hisoblashdagi o ‘rtacha arifmetik xatolik; D = ( A K / К) Л0 0 % — ifodadan nisbiy xatolik hisoblanadi. 3.3.3-jadvaiga topilgan qiymatlar yoziladi. 3.3.3- jadval № ^, * W V> *; * A K = к - к 1. 0 ,5 2. 1,0 3. 1,5 4. 2 ,0 5. 2 .5 6. 3 0 7. 4 ,0 8. 5 ,0 9. 6 .0 10. 7,0 11. 8 ,0 12. Э.0 13. 10.0 AT= A K = Kuchaytirish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati К л = K + A K ko‘rinishda ifodalanadi. 2- tajriba 0 ‘tkazilgan tajribalardan kuchaytirgichning kirishiga berila- yotgan kuchlatiishning doimiy (o'zgarm as) saqlanib turilgan I |i v 111 lit I v.i при''I :ii • >i < 1 .1 n In* i ihyojgnii tebranish chastotasini ii ■ 11 1 111 1 1 '.In 11 и- i nuts ( ln(.|isli kuchlanishi voltm etrdan yozib • > 1111.11 li ( >1 и it-*, 11 ■ n,ili|.il,irg;i ko'ra, generatordan berilayotgan har I >i i i 1 1 .i s I о i; i V ' i mos ku ch ay tirg ich n in g k u ch ay tirish koef- lilMycuiiiimg qiymati Ki = UKh / U!kir — ifodadan; kuchaytirish __ I tr K - у л . koeffitsiyentining o ‘rtacha qiymati L~‘x n — ifodadan topiladi. К ning topilgan har bir qiymatini o ‘rtacha qiymatdan ayi- rib, o ‘lchashdagi absolut xatolik AKt = —AT, j ifodadan topiladi, ____ A К hisoblashdagi o ‘rtacha arifmetik xatolik A.K = — L ifodadan va n nisbiy xatolik Ek = ( АК/ K) -100% ifodadan hisoblanib, topilgan qiymatlar 3.3.4- jadvalga yoziladi. 3.3.4- j a d v a l № * W v > /( k G s ) £ W V> K - u Mq/ u itir у 1 IV II 1 . 0,1 2 . 0,5 3. 1,0 4. 3,0 5. 5,0 6 . 10,0 7. 20,0 8 . 30,0 9. 40,0 10 . 50,0 11 . 100,0 K = A K uchaytirgichning kuchaytirish koeffitsiyentining haqiqiy qiymati К. —К ± AK ko‘rinishda yoziladi. ^ J haq J t Bu hisoblashlami EH M da bajarish uchun yuqoridagi ifo- dalardagi kattaliklami lotin alfavitidagi harflar bilan quyidagicha belgilab olamiz: K = K(I), Uikir= UK{ \ ) и = UZ( 1) t = т, к = к\, п = N, D = 0, K iaq= КХ. / = F(I), Л К = DK(I), Л К = D K \. Hisoblash dasturi IО R EM K u c h ay tirg ich n in g tu z ilish i va ish la tilish in i o 'rg an ish . 15 R E M U K — k irish k u c h la n is h i; U Z — c h iq ish kuchlanishi. 20 IN P U T N 30 FOR 1=1 TO N 40 IN P U T U K (I). U Z(I) 50 N EX T I 60 FOR 1=1 TO N 70 K (I)= U Z (I)/U K (1 ) 80 K = K + K (I) 90 N EX T 1 100 K 1 = K /N 110 FOR T=1 TO N 120 D K (I)=ABS(K 1 -K (I)) 130 D K =D K +D K (T) 140 N EX T I 150 D K 1 = D K /N 160 EK =100*D K 1/K 1 165 P R IN T «Kuchaytirgichning tuzilishini va ishlatilishini o ‘ rganish» 170 P R IN T «------------------------------------------------------------ » 180 PR IN T «Tajribalar soni»; N , 190 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 200 PR IN T «1», «UK», «UZ»; «K(I)»; «DK(I)» 210 PR IN T « --------------------------------------------------------- » 220 FOR 1=1 TO N 230 PR IN T I; 240 PR IN T U SIN G « ## ## .# ## «;UK(T),UZ(I),K(I), DK(I) 250 N EX T I 260 PR IN T «------------------------------------------------------------ » IT 270 I’R IN T «K uchaytirish koeffitsiyenti»; K l, «Absolut xato»; 1Ж1, «Nisbiy xato»; EK 2X0 EN D Hisoblash dasturi 10 REM Kuchaytirgichning tuzilishi va ishlatilishini o ‘rganish. 15 REM U K=2 20 IN P U T N 30 FO R 1=1 TO N 40 IN PU T F (l), UZ(1) 50 NEXT I 60 FOR 1=1 TO N 70 K (I)= U Z (I)/2 80 K =K +K (1) 90 N EX T I 100 K 1=K /N 110 FO R 1=1 TO N 120 D K (I)= A B S (K 1-K (1)) 130 D K = D K + D K (I) 140 NEXT I 150 D K 1 = D K /N 160 EK =100*D K 1/K 1 165 «Kuchaytirgichning tuzilishi va ishlatilishini o'iganish» 170 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 180 PR IN T «Tajribalar soni»; N 190 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 200 PRIN T «I, «F», «UZ»; «К»; «DK» 210 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 220 FOR 1=1 TO N 230 PRIN T 1; 240 PRINT USING « # # # # .# # # «;F(I),UZ(1).K(I), DK(I); 250 NEXT 1 260 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 270 PR IN T «Kuchaytirish koeffitsiyenti»; K l, «Absolut xato»; DK1, «Nisbiy xato»; EK 280 EN D A в С D E 1 F U Z К DK = C l / 2 =ABS/AT-K1/ 4-laboratoriya ishi. T E R M IST O R QARSH ILIG IN1NG TEMPERATURAGA B O G ‘LIQ LIG IN I 0 ‘R G A NISH Kcrakli asbob va materiallar. 1. Termistor. 2. Termom etr. 3. Elektroplita. 4. Q arshiliklar m agazini. 5. U niversal voltm etr yoki om m etr. Ishning maqsadi. Term istordan foydalanish va uning ishlash prinsipini o'rganish. Nazariy qism Sof metallar, qotishm alar va yarim o'tkazgichlam ing harora ti o ‘zgarganda o ‘z qarshiligini o ‘zgartirish xossasidan haroratni o'lch ash d a foydalaniladi. Shu xossaga asoslangan haroratni o ‘lchash uchun ishlatiladigan quriim alar asosi sof rnetall va qotishm adan yasalgan bo'lsa — term orezistorlar yoki qarshilik term om etrlari, agar yarim o‘tkazgichlardan yasalgan bo'lsa ter- mistorlar deyiladi. Ularga kirish kattaligi harorat va chiqish kat taligi qarshilik bo'Igan harorat datchigi deb qarash mumkin. O 'lchashlarda term istorlar qarshilik term om etrlariga nisbatan qulayroq, chunki ular termostatlashni talab qilmaydi. Sof m etallar va qotishm alam ing qarshiligi haroratning keng oralig‘ida shu haroratga nisbatan chiziqli bog'lanishga ega: R = f(t). Qarshilik termometrlari izolyatsion materialdan yasalgan kar- kasga o'ralgan ingichka metall simdan iborat. M etallam ing qar shiligi uning haroratini 1 К ga o'zgartirilganda taxm inan 0,4— г ().(> % jj : i o'/jyii.itli Y;mmo‘tk;.zgichlarda esa haroratga bog‘liqlik hoshqacha: harorat ortishi bilan qarshilik kamayadi, harorat koeffitsiyenti esa metallardagiga nisbatan 8—10 marta yuqori. Shu sababli qarshilik termometrlariga nisbatan termistorlar juda sezgir va ular yordamida haroratni yetarlicha aniqlikda o'lchash mumkin. Termistorlarning qulayligi shundan iboratki, ular kristall yarim o‘tkazgichlardan tayyorlangan bo‘lgani uchun kichik o‘lchamlaiga ega boiadi. Shu tufayli ulami tibbiyot va biologiyadagi tadqiqotlarda ishlatish juda qulay. Termistorlarning katta kamchiligi shundaki, ularning qarshiligining o ‘zgarishi haroratga chiziqli bogMiq bo'lmaganligidir. Ammo alohida elementlaming xarakteristikalari m a’lum bir vaqtlarda o‘zining o ‘ta turg‘unligi bilan ajralib turadi. Haroratga nisbatan qarshilik term om etrlari va term istorlam i graduirovkalash oson, chunki bunda kattalikning qandaydir farqi o ‘lchanm asdan, bevosita datchikning qarshiligi o ‘lchanadi. Datchikni graduirovkalashda R = f (t) bog‘lanishning grafigi chiziladi. Term istorlar va qarshilik term om etrlari ning qarshiligi ko'prik sxema yoki om m etrlar yordamida o ‘lchanadi. Qurilmaning tuzilishi Qurilma maxsus himoya g‘ilofiga joylashtirilgan term istor va o'zgarm as tok o ‘lchash ko‘prigi (O l K ) dan yoki om m etrdan iborat. Termistor suvli idishga tushiriladi. Suv isitiladi, haroratning o ‘zgarishi esa suyuqlik term om etri bilan qayd qilinadi (3.4.1- rasm). 0 ‘lchash ko‘prigi 4 ta rezistordan, galvanom etr va tok manbayidan iborat. Sxemada rezistorlar to 'rt burchak hosil qila- digan qilib yig‘ilgan. U ning diag o n allarig a m os ravishda galvanom etr va tok manbayi ulangan ( 3.4.2- rasm ). Agar 2 va 4 tu g u n larn in g p o ten siallari b ir xil b o ‘lsa, galvanometrdan tok o ‘tmaydi. Galvanometrdan tok o‘tmagan holda rezistorlar qarshiliklari orasidagi m unosabatlar aniqlaniladi, Om qonuniga asosan: j \ U \ - U i = ЛЛ | ; ? \ U 2 = h & i , \Ux - U , = h R z. [i/ 4 - f / 3 = / 4 /J 4 . 3.4.1- rnsm 3.4.2. * rasm. Agar U —U4 b o ‘lsa, u holda / , = / 2 bo'ladi va / , = / 4bo ‘lganli- gidan birinchi ikkita yoki ikkinchi ikkita tenglam aning chap qismlari bir-biriga teng, bundan l tR. = I?R^ l f t 2 = l 4R4 u vaqtda R /R 2 = R JR 4 yoki R , = R2R JR 4 ya’ni, 3 ta qarshilikni bilib, to ‘rtinchisini aniqlash mumkin. Quyida 3.4.2- rasmdagi sxema- dan foydalanilgan holda nom a’lum qarshilikni aniqlash usuli kel- tirilgan. R3va R4 bir xil o'zgarm as qarshiliklarga ega. Rt termistor va /f2qarshiliklar magazini. 1- va 3- tugunlarga o'zgarm as kuch lanish beriladi. 2- va 4-tugunlar orasiga galvanom etr ulanadi. 2- va 4- tugunlar orasidagi potensiallar ayirmasi term istor va qarshiliklar magazinining kattaligiga bog'liq. Rt termistoming qarshiligi bilan R2 qarshiliklar m agazinining qarshiligi teng boMganda, galvanometrdan tok o'tmaydi, ya’ni 2va 4-tugunlardagi potensiallar teng (ko'prik tenglashtirilgan) bo'ladi. Ishni bajarish tartibi 1. Termistor sovuq suvli idishga solinadi. 2 . Simob termometri yordamida temperatura o'lchanadi. 3. Term istom ing qarshiligi qarshiliklar magazini (universal voltmetr yoki om m etr) yordam ida o'lchanadi. 4. Idish elektroplitaga qo'yiladi va suv 70° С gacha isitiladi, har 5°C da term istom ing qarshiligi aniqlanadi. > I < I is 1 1111 ik'kl mpliladan olib, suvning sovishida o ‘sha tem - Iк i.ilm,il,ii ucluiti tcrmistorning qarshiligi aniqianadi. (i V‘1.1 jadvalga o‘lchash natijalari yoziladi. 3.4.1- j a d v a l № 1,' С R, isit. R. sovit. R o‘rtacha 1 2 3 7. Har bir harorat uchun term istom ing o ‘rtacha qarshiligi R topiladi. 8. Term istor qarshiligining harorat bilan bog‘lanish grafigi chiziladi. 9. Agar qarshilikning o ‘zgarishi universal voltmetr yoki orr,- m etr bilan o'lchanayotgan bo ‘lsa, universal voltm etr yoki o m - m etm ing ko‘rsatishi yozib olinadi. M ustaqil tayyorlanish uchun savollar 1. Metallar, elektrolitlar va yarimo ‘tkazgichlarning qarshiligi temperaturaga qanday bog ‘liq va nima uchun ? 2. Termistor о ‘zi nima ? 3. O'zgarmas tokni о ‘Ichash ко ‘prigining tuzilishi va ishlash prinsipini bayon qiling. 4. Graduirovka qanday qilinadi? Hisobiash algoritmi Bu Iaboratoriya ishini bajarishda o ‘tkazilgan tajribaJardan haroratning (T ) m a'lum bir qiymatlariga mos b o lg a n term is- tor qarshiligi qiymatlari ( Rr) yozib olinadi (3.4.2- javdal). 3.4.2- j a d v a l T, К ** r, л* ‘2 Rn &22 Л,2 r, К 3.4.2- jadvaldagi R u va R2 i tajribalardan olinadigan qiym at- laiga ko‘ra ning qiymatlari R3t= (R [ *+R2i) / 2 ifodadan foyda lanib topiladi. Olingan natijalarga ko‘ra (3.4.2-jadvalda) harorat ortib boiganda va kamayganda temperatura bilan termistor qarshiligi o ‘rtasidagi bog'lanish grafigi chiziladi. Bu hisoblashlami EH M da bajarish uchun yuqoridagi ifo- dalardagi kattaliklami lotin alfavitidagi harflar bilan quyidagicha belgilab olamiz: T = T(I), R „ = R l(l), R = RC(I), R3 = R \(l). Hisoblash dasturi 10 REM Term istor qarshiligining haroratga bog‘liqligini o ‘iganish. 20 REM T — temperatura; RI — isitishdagi qarshilik; RC — sovitishdagi qarshilik. 30 iN P U T N 35 FOR 1=1 TO N 40 IN P U T T(I), RI(1), RC(1) 50 NEXT 1 52 FO R 1=1 TO N 54 R (J)= (R I(l)+ R C (I))/2 56 N EX T 1 60 CLS: SCREEN 2 70 LI N E( 10,18 0)-(250,180) 80 LIN E (10,S0)-( 10,10) 90 FO R 1=1 TO N 100 PSET (10+3 T(I), 180-R l( 1 )/10) 110 PSET (10+3-T(I), 180-RC(1)/10) 120 PSET (10+3 T (I), 180-R(1)/10) I III NEXT 1 140 SC R EE N 0 142 PR IN T «Termistor qarshiligi ning haroratga bog‘liqligini o'rganish» 144 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 146 PRIN T «Т (I)»; «R(I)»; «K(I)»; «DK(I)» 148 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 150 FOR 1=1 TO N 160 P R IN T U S IN G « # # # # .# # # «; T (I), R (I), K (I), DK(I); 170 NEX T I 175 PR IN T «------------------------------------------------------------ » 180 E N D Ushbu hisoblashlar «EXCEL» dasturida quyidagicha bajariladi: A В С D T ein p eratu ra Isitishdagi Sovuishdagi 0 ‘rtac h a T qarshilik qarshilik qarshilik R I RS R = ( B l + C l ) / 2 А, В, С ustunlar belgilanib, «Вставка» bo‘limidan diagramma orqali grafik chiziladi. 5-laboratoriya ishi. M IK R O SK O PN IN G T U Z IL IS H IN I VA UNDA KICHIK OBYEKTLARNI 0 ‘LCH ASH USULLARINI O R G A N IS H K erakli asbob va m aterialfar. 1. M ikroskop. 2. O kular shkala. 3. Obyektiv mikrometr. 4. Preparat (o ich ash obyekti). Ishning maqsadi. Mikroskopning tuzilishi bilan tanishish va uning yordamida kichik hajmdagi jism lam i o ‘lchash usullarini o'rganish. Nazariy qism Yaqin, lekin kichik yoki katta, uzoq predm etlam i ko‘z bilan tanib olish uchun turli (vizual) optik asboblar ishlatiladi. Bu asboblaming asosiy vazifasi ko‘z bilan ko'riladigan predm etning ko‘rish burchagini kattalashtirishdir. Vizual (ko‘z bilan tanib olish uchun q o ‘llaniladigan) asboblarga lupa (kichik fokusli yig‘uvchi linza), mikroskop, teleskop (katta, lekin uzoq maso- fadagi predm etlam i qarash uchun tayinlangan) kiradi. Lupa ki chik o ‘lchamlarga va ulaiga xos talay abberatsiyalaiga ega bo‘lgani uchun u 25—40 m artadan ko‘p marta kattalashtirmagani sababli, ulardan foydalanishni chegaralaydi. Predmetning haqiqiy tasvirini ko‘rishda ko'proq kattalashti- rishga erishish uchun qo‘shimcha linza yoki linzalarsistemasidan fovdalanish kerak. Bunday optik qurilma mikroskopdir. Mikroskop lupa kabi yaqin, lekin m uhim kattalashtirishlar- ni talab qiluvchi, juda kichik predm etlam i ko‘rish uchun xizmat qiladi. Mikroskop ikkita linza sistemasi — obyektiv Oh va okulyar Ok dan iborat. Tubusning uzunligini o ‘zgartirib, ular orasidagi m asofani o'zgartirish m um kin. U m um an mikroskop normal akkomadatsiya sharoitida ko‘z bilan ko‘riladigan predmetning kat- talashgan mavhum va teskari tasvirini beradi. 3.5.1 va 3.5.2- rasm- larda obyektiv va okulyar linzalari bo ‘lgan mikroskopdagi nur- laming yo‘li ko‘rsatilgan. OK 3.5.1- rasm. 3.5.2- rasm. Ot — obyektiv; 0 2 — okulyar; AB — buyum; A2B2 — buyumning kattalashtirilgan mavhum tasviri. AB predm etning obyektiv Ob linzasi hosil qilgan A IB I tasvirini yupqa linzalarda tasvimi yasash qoidasiga ko‘ra topamiz. 7 nur bosh optik o ‘qqa parallel bo'lib, linzaaan sinib o'tgandan so‘ng fokus orqali o ‘tadi. 2 n u r linza m arkazidan sinm asdan o ‘tadi. A j B j okulyarning oldingi fokal tekisligida joylashgan I va 2 nurlar okular Ok ning linzasiga yetib, unda sinib, ko‘z bilan uchrashguncha A tD ga parallel boradi. / nur ko‘zning birlashgan tugun nuqtasidan o'tadi va sinm asdan to ‘r pardaning A2 nuqtasiga yetib boradi. 2 nur ham shu nuqtada fokuslanadi (ya’ni, shu nuqtaga yetib keladi). K o‘zning to ‘r pardasida AB predmetning tasvirini olamiz. Obyektivning orqa fokusi bilan okulyarning oldingi fokusi orasidagi masofa mikroskop trubasining optik uzunligi deyiladi va u Д bilan beigilanadi. Mikroskopning kattalashtirishi с = / У £ = ( д - 4 . ) / ( / ; ■ / ; ) formuladan topiladi. Demak, mikroskopning kattalashtirishi: A tubus optik uzunligini eng yaxshi ko‘rish masofasi d0 ga ko‘payt- masini, obyektiv va okulyaming fokus masofalari (fI va f 2 lar) ko‘paytmasiga nisbati bilan aniqlanadi. Mikroskopning ajrata olish chegarasi, jism ning haii ajratila olinadigan ikki nuqtasi orasidagi eng kichik masofa, ya’ni mikroskop bilan qaralganda ikkita nuqta bo‘lib ko‘rinadigan masofa Z = 0,5 А /А . Bunda A — soniy appertura. A = n sin ( U /2 ); n — predm et bilan obyektiv linzasi orasidagi m uhitning sindirish ko‘rsatkichi; U — apperturaviy burchak, konusaviy yorug‘lik dastasining chetki nurlari orasi dagi burchak. Mikroskopning ajrata olish xususiyati deganda, odatda, mikroskopda ko‘rilayotgan jism ning mayda jismlari tas virini ayrim-ayrim qilib ko'rsata olishi tushuniladi. Bu ajrata olish chegarasi Z g a teskari bo ‘lgan kattalikdir. Mikroskopning ajrata olish xususiyatini oshirish uchun m ik roskopning qoplovchi shishasi bilan obyektivi orasidagi fazoga qo'yilgan maxsus suyuq m odda — immersiya yordam ida soniy appertura kattalashtiriladi. Im m ersion sistemalarda «quruq» sis- temalardagiga ko‘ra kattaroq aperturaviy burchak hosil qilinadi. Im m ersiya sifatida suv (n — 1,35), kedr yog‘i (n = 1, 515), m o n o b ro m n aftalin (n = 1,65) dan foydalaniladi. H ar bir immersiya uchun obyektiv maxsus hisoblab m oslanadi va uni faqat shu im m ersiyaning o ‘zi bilan ishlatish m um kin. Ko‘z u c h u n m ik ro sk o p a jra ta o la d ig a n o b y e k tla rn in g b a rc h a strukturaviy elem entlarini ko‘ra oladigan kattalash tirish lar foydali hisoblanadi. Foydali kattalashtirish qivmatlarining oralig‘i 500 A < G < 1000 A (*). Yog‘li immersion sistemaning soniy apperturasi (A = 1,43) ni (*) ga q o ‘yib, bunday m ik ro s kopning foydali k a tta lash tirish la ri u c h u n 700 < G < 1400 oraliq olinadi. Mikroobyektning o ‘Ichamlarini aniqlash 1. Mikroskop okular shkalasining bo ‘linma qiymatini aniqlash. Buning uchun okular shkala okularga joylashtiriladi, so‘ngra okular mikroskop tubusiga o ‘m atiladi. Mikroskopning predmet •.It>1 ij'.i uliyi kl iniкi<>inet(i>i qo‘ying, uning boMinma qiymati aniq, и 1 . 1 .. 1 1 .111 0,01 mm bo‘lsin. Obyekt — m ikrom etm ing aniq tas- vmm toping. Stolchani surib yoki qo‘lingiz bilan obyekt — mik- rometr shkalasini okular shkalasi bilan ustm a-ust tushiring. Ke- yin okular shkalaning shunday m ta bo'linm asini topingki, unga obyekt m ikrom etm ing n ta bo‘linmasi to ‘liq joylashgan bo‘lsin, y a ’ni o k u la r sh k a la sid a n a jra tilg a n m ta b o ‘lin m a n in g boshlang‘ich va oxirgi chizig‘i mos tushgan boMsin. Bu holda okular shkalasining b ir b o ‘lin m asin in g m m lardagi qiym ati S = n ■ 0,01/m ifoda bilan aniqlanadi. Misol uchun 3.5.3- rasmda, okular shkalasining m = 4 ta bo ‘linmasiga obyekt mikrometming n — 10 ta bo ‘linmasi mos kelganligi tasvirlangan. Bundan okular shkalasining b ir b o ‘linm asining qiym ati S — (0,01 n)/m formulaga ko‘ra: 5 = (0,01 • 10)/4 = 0,025 mm tengiigini topamiz. 2. Mikroobyektning oMchamlarini oMchash. Buning uchun o ‘lcham i aniqlanishi lozim b o 'lg an jism (obyekt) mikroskopning predmet stoliga mahkamlanadi va okularda aniq tasviri hosil qilinadi. Predmet stoli harakatlanririlib, jism okular shkalasiga joylashtiriladi. m ning qiymati yozib olinadi. Download 104 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling