Fizikadan praktikum


Download 104 Kb.
Pdf ko'rish
bet13/27
Sana08.03.2017
Hajmi104 Kb.
#1923
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   27


1
°
a
  = —*-------- ifodadan olingan natijalarning o ‘rtacha arifme-
n
tik qiymati;

Лгг,  = |< т - е г  
—  ifodadan  absolut xatolik;
A
ct
,
-
  -----   —  ifodadan o'rtacha arifmetik xatolik;
n
E  =  Lr
  100%  —  ifodadan  nisbiy xatolik topiladi. 
cr
2.8.3-jadvaiga olingan  natijalar  yoziladi.
2.8.3  - j a d v a l

m1
a
Vi i
Ea  %
1.
2.
3.
4.
5.
G
A
ct
Bu  hisoblashlarni  EHM   da  bajarish  uchun  yuqoridagi  ifo- 
dalardagi  fizik  kattaliklam i  lotin  alfavitidagi  harflar  bilan 
quyidagicha belgilab olamiz:
1 =   I , o =   Z (I),  g   =   G,  d   =   D \,  h  =   H,  (o )  =   S,
Act =  
D (I),  D  =   Ш ,  E  =   E.
Hisoblash dasturi
10  R EM   S u y u q lik lam in g   sirt  taran g lik   koeffitsiyentini 
halqaning  uzilishi  usuli  bilan  aniqlash 
20  REM  n  —  tajribalar  soni;  p  —  og'irlik  kuchi;  h  —  halqa 
qalinligi;  d  —  ichki  diametr;  g  —  erkin  tushish  tezlanishi.
25  IN PU T   N ,  G
30  FOR  1=1  TO  N
35  IN P U T   H I(I),  D (I),  M (I)
40  N EX T  I 
42  FO R   1=1  TO  N  
44  P(I)= M (I)*G
46  A 1(I)= P (I)/(2*3.14*(D (I)+ H ([)))
48  A =A +A (I)

50  NEXT  I 
52  A 1=A /N  
54  FOR  1=1  TO  N
56  DA(1)=ABS(A1-A1(I))
58  DA=DA+DA(1)
60  NEXT  1 
62  D A 1=D A /N
64  EA=100*DA1/A1
65  P R IN T   «Suyuqlikning  sirt  taran g lik   koeffitsiyentini 
halqaning  uzilish  usuli  bilan  aniqlash».
66
  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
68 
PR IN T  «TAJ RIB ALAR  SONI»;  N,  «ERKIN  TU ShlSh
T E Z L A N lS hl»;G   ;» С М /С Л2"
70  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
72  P R IN T   «1  «;»  M (l)  «;»  H (l)  «;»  D (l)  «;»  A (i)  «;» 
DA(1)»
74  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
76  FOR  1=1  TO  N 
78  PR IN T  1;
80  PRINT  USING  « # # ## #.# ## ’;M(1),  H(I),  D(l), A(l),  DA(I)
82  NEXT  I
84  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
86 
PRIN T  «Sirt  taranglik  koeffitsiyenti  A l= » ;  A l,  «Absolut 
xatolik  DA1=»;  DAI,  «Nisbiy  xato  EA=»;EA
88 
END
Ushbu  hisohiashlar  «EXCEL»  dasturida  quyidagicha  bajariladi:
Suyuqliklarning  sirt  taranglik koeffitsiyentini  halqaning  uzilishi 
usuli  bilan  aniqlash
A
В
с
D
E
F
G
1
.
iM
H
D
P
A
DA
2.
3.
4.
A10 — Sirt taranglik koeffitsiyentining o'rtacha qiymati.

I l l   Q IS M .  ELEK TR  VA  Q PTIK A
1-la b o ra to riy a   ishi.
0 ‘ZGARUVCHAN  TOK  ZANJIRIDAGI  G ‘ALTAK 
INDUKTIVLIGINI  VA  KONDENSATOR 
S IG ‘IM IN I  ANIQLASH
Kerakli  asbob va materiallar.  1. Voltmetr. 2. Arnpermetr.  3.  In- 
duktivlik g'altagi. 4. Kondensator. 5. Ulagich simlarva kalit.
Ishning maqsadi.  50 Hz chastotali  o'zgaruvchan tok zanjiriga 
ulangan g‘altak induktivligini va  kondensator sig'imini aniqlash- 
ni  o ‘rganish.
Nazariy  qism
0 ‘zgaruvchan tok  m anbayiga ketm a-ket ulangan 
R
 aktiv, 
L 
induktivva 
С
  sig‘im qarshiliklaridan o ‘tayotgan tok,  zanjirning 
bir  qismi  uchun  Om  qonuniga  asosan  quyidagi  form uladan 
aniqlanadi:
I = U / Z .
 
(3.1.1)
Bunda 
Z
 o ‘zgaruvchan  tok  zanjirining  to ‘la  qarshiligi  yoki 
elektr  zanjirining  impedansi  deyiladi  va  u  quyidagi  formula 
yordamida hisoblanadi:
Z =  
J
r
2 + (X
l
- X c )2  .
 
(3.1.2)
Bunda: 
R
  —  aktiv  qarshilik; 
XL=   a   L
  —  induktiv  qarshilik; 
Xc  =
  1 /(  C)  —  sig‘im  qarshiligi; 
со—
  siklik  chastota bo'lib, 
uning  son  qiymati 
(o=   2nv  =
  2-3,14-50  =314.
B unda  v  o ‘zgaruvchan  tok  chastotasi  b o ‘lib,  uning  son 
qiym ati  50  Hz  (v  =   50  Hz).
Agar  elektr  zanjiri  aktiv  va  induktiv  qarshilikdan  iborat 
bo'lsa,  unda impedans quyidagicha ifodalanadi:
z
= 4 r2 + 
x l
  ■
 
( 3 -{ -3 )
Bundan: 
XL2  =   Z 2  -  R2
 ,  va 
XL — -JZ 2
 — 
R 2 
yoki 
XL  =  a>  •  L
 b o ‘lganligi  sababli:

L =   XL  / а .
 
(3.1.4)
Bu  (3.1.4)  formula g ‘altak  inauktivligini  hisobiash  form ula- 
sidir.  Agar g‘altak zanjiri 
R
 aktiv qarshilik, 
XL
  induktiv qarshilik 
va JQ,sig‘im  qarshiligidan  iborat b o lsa ,  sig‘im  qarshiligi 
(Xc)
 va 
kondensator sig‘imi 
( C)
 quyidagi formula yordamida hisoblanadi:
xc = xL± J z
2
- R
2.
Xc  =  \/{co-  C)
  b o ‘lganligi  sababli
C =  
\ / ( v
  ■
 
X c)
(3.1.5)
(3.1.5) 
formula  kondensator  sig‘im ini  aniqlash  formulasi. 
G ‘allak  induktivligi 
(L )
  va  kondensator  sig'imi 
(C )
  ni  aniqlash 
uchun kerak bo ‘lgan asbob va materiallarni tok manbayiga ulash- 
ning prinsipial sxemasi  3.1.1  -  rasmda keltirilgan.
J W V Y \
3.1.1-  rasm.
Ishnc  bajarish  tartibi
1-  niashq.  Induktiv qarshilik 
(X L)
  va  induktivlik  (Z)  ni  aniqlash.
1.  3.1.1  rasmdagi elektr zanjirini  yozing, to ‘g‘riligiga ishonch 
hosil qilingach,  tok manbayiga ulang.
2.  K alitni  ulash  bilan  kondensatom i  zanjirdan  uzing  va 
transform ator yordamida zanjirdagi kuchlanishni o ‘zgartirib, 60, 
80  va  100  V  kuchlanishlarga  mos  keluvchi  tok  kuchini  am per- 
metrdan 3.1.1- jadvalga yozib oling.
3.  Elektr zanjirining  to ‘la  qarshiligi 
(Z)
  ni 
Z  =   U /l
  formula 
yordamida hisoblang.

4.  Induktiv  qarshilikni 
XL  —  y j z 2  -  R 2
  va  g ‘altak  in d u k ­
tivligini 
L  — X Jat
  form ulalar  yordam ida  hisoblang.  Bunda
a)  =   2n
  •  v  =   314, 
R  = 1 2
  Om  deb  oling.
5.  Induktivlikni aniqlashda yo‘l qo'yilgan  absolut 
Al.,
 
= |Z -L ,|
va nisbiy xatoliklarni 
D,  =
 (A
L
 / Z) 
100
%  hisoblang, ularni hisobga 
olgan  holda  induktivlikning  (
L
)  haqiqiy  qiym atini  quyidagi
ko'rinishda yozing: 
Lh  —L
  ± A
L.
6
.  3.1.1-jadvaiga o ic h ash  va hisoblash  natijalarini  kiriting.
3.1.1- j  a  d  v a  I

и  (B)
I (  A)
Z   (Om)
X,  (Om)
L ( G )
AL  (G )
1.
60
2.
80
3.
100
L =  
M  =
2-  mashq. 
Sig‘itn  qarshiligi 
( Xf)
  va 
С
 sig‘imni  aniqlash
1

К
  kalitni  zanjirdan  uzish bilan kondensatorni  ulang.
2.  Zanjirdagi  kuchlanishni  60,  80  va  100  V  qiym atlariga 
m os  kelgan  to k   kuchi  /   ni  a m p erm etr  k o ‘rsatk ich larid an  
jadvaiga  yozib  oling  va  im pedans 
Z
  ni  quyidagi  form ula 
yordam ida 
Z  =   U/ I
  hisoblang:
3.  Sig'im  qarshiligini 
Xc —  XL
  ± 
- J z 2  —R 2
  va  kondensator 
sig'im ini  C =  
\/(co
 ■
 
X
c)  formulalar yordam ida  hisoblang.
4. 
Xc
 ni hisoblashda ildiz oldidagi ishorani «+» olish  lozim.
5.  3 .
1
.2- jadvaiga o ic h ash  va hisoblash  natijalarini  kiriting.
D r  = ( A C / C ) - 100%. 
.
3.1.2-  j a d v a l

t '( B )
/ ( A )
  (Om)
Xc  (Om)
C ( F )
A C (F )
1.
50
2.
70
3.
90
C -  
A C =

6

Kondensator sig‘imini aniqlashdagi absolut  ( AC,  = |C -C  |) va 
nisbiy  xatoliklarni hisoblang, ulami hisobga olgan holda kondensator 
sig'imining haqiqiy qiymatini 
(Char/)
 quyidagicha ko‘rinishda yozing:
С.
 
=  
С  ± A C .
nag
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Qanday  elektr  tokiga  o ‘zgaruvchan  tok  deyiladi  va  uning 
oniy  qiymati  qanday formula  yordamida  ifodalanadi?
2.  Induktivlik  deb  nimaga  aytiladi  va  и  qanday  birliklarda 
ifodalanadi?
3.  0 ‘zgaruvchan  tok  zanjirini  induktiv  va  s ig ‘im  qarshiliklari 
ulanganda  tok  bilan  kuchlanish  orasidagi fa z a la r fa rq i  nimaga 
tengligini  ко ‘rsatuvchi  tenglamalarni yozing  va  bu  tenglamalami 
grafiklarda  ifodalang.
4.  Kondensator  deb  qanday  qurilmaga  aytiladi,  kondensator- 
lam i  ketm a-ket  va  parallel  ulashda  sig ‘imlarini  aniqlash form u- 
lalanni yozing.
5.  Induktiv,  sig ‘irn  va zanjirning to ‘la qarshiligini (impedansni) 
aniqlash formulalarini yozing va bu form ulalam ingflzik mohiyatini 
tushuntiring.
6.  0 ‘zgaruvchan  elektr  toki  berk  zanjiri  uchun  От  qonuni 
fonnulasini  yozing.
7.  Grganizrn  to 'qimalarini  ekvivalent  elektr  sxem alari  va 
ularning qarshiliklari (impedansi)ni aniqlash  tenglamasini tushun­
tiring.
8.  0 ‘zgaruvchan  elektr  toki  zanjiridagi  rezonans  hodisasini 
tushuntiring.
l-m&shq.  Induktiv qarshilik  (Xj)  va induktivlik  (L)  ni  aniqlash.
Hisobiash  algoritmi
Bu  iaboratoriya  ishini  bajarganda  o ‘tkazilgan  tajribalardan 
zanjirga  60,  80,  100  V  kuchlanish  berilganda  shularga  mos  tok 
qiymati 
 
yozib olinadi va quyidagi hisoblashlar bajariladi:
Z   —U j/I.
  —  formuladan  elektr  zanjirining  t o i a   qarshiligi 
qiymati;

Xi  = ^
z
2 - R 2  —
  formuladan 
(R
  =  12  Om  deb  olib)  elektr 
zanjirining  induktiv  qarshiligi  qiymati;
L  =   XLj/co —
  formuladan  elektr  zanjiriga  ularigan  g‘altak 
induktivligi  qiymati 
co=  2л-
  v  =   2  •  3,14  ■
  50  =314,  v  =   50  Hz
П
Z A
L
  = — —   — ifodadan o'rtacha qiymati;
П
ы , = \ Т - ц \
  —  ifodadan absolut xatolik qiymati;
,\ 7  -  у   ^
"  ^   n  —
  ifodadan o'rtacha qiymat;
D
l
  = ( AL/ L)
  100%  — ifodadan  hisoblashning nisbiy xatoli­
gi qiymati topiladi.  3.1.3 - jadvaiga natijalar  yoziladi.
3.1.3  - j a d v a  I

 (B)
1(A)
  (Om)
*  (Om)
L,  (G )
&L.  (G)
D, 
%
1.
60
2.
80
3.
100
L
A L
Lhat =  L
  + A
L  -
  ko'rinishda  haqiqiy  qiymat  ifodalanadi.  Bu 
hisoblashlarni  EH M da  bajarish  uchun  yuqoridagi  ifodalardagi 
kattaliklam i  lotin  alfavitidagi  harflar bilan  quyidagicha  belgilab 
olamiz:
/  =   /, 
Z =   Z (l),  1 =   G (l),  Xu =   X(I),  a>=  W,  L  =   L(I),
L
 =   L I,  A l   =  
D L(I),  AL
  =  
L2,  Dl =   EL.
Hisoblash dasturi
10  REM  O 'zgaruvchan  tok  zanjiridagi  g'altak  induktivligini 
aniqlash,  U (I)  —  kuchlanish,  G (I)  —  tok  kuchi  qiymati.
20  IN PU T   N
30  DATA  12,  314

40  READ  R,  ?
50  FOR  1=1  TO  N 
60  IN P U T   U (I),  G (I)
70  N EX T  1 
80  FOR  1=1  TO  N 
90  Z (I)= U (I)/G (I)
100  X (I)= S Q R (Z (I)A2-R "2)
110  L (I)= X (I)/W  
120  L = L + L (I)
130  N EX T  I 
140  L 1= L /N  
150  FOR  1=1  TO  N 
160  D L (I)A B S(L 1-L(I))
170  D L=D L+D L(T)
180  N EX T  I 
190  D L I= D L /N  
200  EL=100*D L1/L1
205  PR IN T  « 0 ‘zgaruvchan tok zanjiridagi g‘altak induktivli- 
gini  aniqlash».
210  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
215  PRIN T «Tajribalar soni»;  N ,  «Ток chastotasi»; 
to-,
  «Qar­
shilik»,  R
220  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
230  PR IN T  «I  «;»  U (B)  «;»  G(A)  «;»  Z (I)  «;»  X(OM ) 
«;»  L(G)  «;»  DL(G)»
240  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
250  FOR  1=1  TO  N 
255  PR IN T   I;
260  P R IN T   U S IN G   « # # # # .# # #   «;  U (I),  G (I),  Z (I), 
X(I),  H (I),  DL(I);
270  N EX T  I
280  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
290  PR IN T  «G'altak  induktivligi»;  LI,  «Absolut  xatolik» 
DL1,  «Nisbiy  xato»  EL 
300  EN D

A
В
с
D
E
F
I
u
G
Z
X
L
=BI/C1
=SQR(AXD)
=EI/314
2-  mashq.  Sig‘im  qarshiligi 
(Xc)
  va  sig‘im 
(C)
  ni  aniqlash. 
Hisoblash  algoritmi
Bu  laboratoriya  ishini  bajarganda  o ‘tkazilgan  tajribalardan 
zanjiiga 60,80,100 V kuchlanish berilganda shulaiga mos tok qiy­
m ati yozib olinadi  va quyidagi  hisoblashlar bajariladi:
f = U t / l W -
  form uladan  elektr  zanjirining  to ‘la  qarshiligi
qiymati; Xs =  X u ±
y j z ,‘  -   R 2
  — ifodadan tajribaning  1 -qismida 
topilgan qiymatlai^a ko‘ra va 
R
 =   12  Om deb olib elektr zanjiri­
ning sig‘im  qarshiligi qiymati;
С 
l/(
  —  form uladan  elektr  zanjiriga  ulangan  kon­
densator  sig'imi  qiymati;
n
Z c ,
C  =
 
-------- ifodadan 
0
‘rtacha qiymat;
Tl
AC,  = |c - 2 ,|  —  ifodadan absolut  xatolik;

"t
 
- v AL
n
  — ifodadan o ‘rtacha qiymat;
Z)c = (A C /C )  100%  -  form uladan  hisoblashlam ing  nisbiy 
xatoligi qiymati topiladi.  3.1.4-jadvaiga natijalar  yoziladi.
3.1.4.  - j a d v a l
I
U
  (B)
/,  (A)
Z,  (Om)
Xa
  (Om)
С
  (F)
A
 
С  (F)
d
5  %
С
AC

Ск  -  С  ± 
а
 С
  —  ko£rinishda haqiqiy qiym at ifodalanadi.
Bu hisoblashlarni  EH M da bajarish  uchun  yuqoridagi  ifoda- 
lardagi  kattalikiarni  lotin  alfavitidagi  harflar  bilan  quyidagicha 
belgilab olamiz:
i =   1,  Z  =   Z(I),
  /  =  
G(I),  Xs
  =  
X(I),  XL  -   XI (I),  to  =   JV,
S  =   S (f),  С  =
  51,  AC  -  
D C \,  Ds =   EC.
Hisobiash dasturi
10  REM  0 ‘zgaruvchan tok zanjiridagi kondensatorsig‘imini 
aniqlash.
15  IN P U T   N 
20  DATA  12,  314 
30  READ  R,  ?
40  FOR  1=1  TO  N 
50  IN P U T   U (I),  G (I),  X I(I)
60  Z (I)= U (I)/G (I)
70  X (I)= S Q R (Z (1 )"2 -R "2 )+ X 1 (I)
80  C (I)= 1 /(? X (I))
90  C -C + C ({ )
100  N EX T
110  C 1 = C /N
120  FO R  1=1  TO  N
130  D C (I)= A B S (C 1 -C (f))
140  D C = D C + D C (I)
150  NEXT  I 
160  D C 1 = D C /N  
170  EC =100*D C 1/C 1
180  PR IN T   «
0
‘zgaruvchan  tok  zanjiridagi  kondensator  si- 
g‘imini  aniqlash».
200  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
210  PR IN T   «I  «;»  U(B)  «;»  G(A)  «;»  Z(OM )  «;»  X(OM ) 
«;»  S(F)  «;»  DS(F)»
220  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
230  FOR  1=1  TO  N 
240  PR IN T  I;

250  P R IN T   U S IN G   « # # # # .# # #   «;  U (I),  G ( l) ,  Z ( 1), 
X(I),  S(I),  DS(1)
260  N EX T  I
270  PR IN T   «Kondensator  sig‘imi»;  S I,  «Absolut  xatolik»; 
DS1,  «Nisbiy  xato»;  ES 
280  E N D
Ushbu  hisoblashlar  «EXCEL»  dasturida  quyidagicha  bajariladi:
A
В
С
D
E
F
G
I
U
G
Z
X
С
D C
= U  1/G 1
=SQ R ((Z 1*2-144)
=  1 /(3 .14-El)
=ABS(;  -ci)
Bunda 
C,
  Fustundagi qivmatlaming o'rtachasi.
2-laboratoriya  ishi.
ELEKTRON  OSSILLOGRAFNI  0 ‘RGANISH
Kerakli  asbob  va  materiallar.  1.  Elektron  ossillograf.  2.  T o ­
vush generatori.  3.  Kuchlanish sozlagichi.  4.  Voltmetr.
Ishning  maqsadi.  Elektron  ossiliografning  tuzilishini,  ish­
lash  prinsipini va uning qo ‘llanilishini  o liganish.
Nazariy  qism
Ossillograf  —  elektr  signallariga  aylantirilgan  2  kattaliklar 
orasidagi fiinksional bog‘lanishni vizual kuzatish yoki yozish uchun 
ishlatiladigan  o‘lchov  qurilma.  Elektron  nur  naycha  (E N N )  — 
ossiliografning  asosiy qismi  bo‘lib,  havosi  so'rib  olingan  va  ichida 
elektrodlar  joylashgan  shisha  ballondir.  Ballonning  kengaygan 
tomonining sirti elektronlar urilganda yorug‘lik chiqaiadigan modda 
bilan  qoplangan,  EN N   ning  katodi  radio  iampaning  katodiga 
o‘xshaydi  va  uning  vazifasi  elektronlami  chiqarishdir.  Isitiladigan 
katod  silindr  shaklga  ega  bo‘lib,  ichida  cho‘g‘lanish  tolasi  (ChT) 
bor.  Katodning oldida silindrik shakldagi modulyator —- boshqamvchi 
elektrod (BE) joylashgan.  u triod to ‘rining vazifasini bajaradi.  Unga 
katodga nisbatan bir necha o‘n volt manfiy kuchlanish beriladi.

M o d u ly a to rd a g i  k u c h la n is h n i  o 'z g a r tir ib ,  k a to d d a n  
chiqayotgan elektronlarning sonini o ‘zgart irish, ya’ni ekrandagi 
tasvirning  ravshanligini  boshqarish  m um kin.  Keyin  2  ta   anod 
At
  va 
A2
  joylashgan.  U lar  katodga  nisbatan  yuqori  m usbat 
potensialga  ega: 
1
  anod  bir necha  yuz, 
2
  anod  bir  necha  ming 
voltga  teng.  A nodning  elektr  m aydoni  t a ’sirida  elektronlar 
m a’lum yo‘nalishda harakatlanib tezlashadi.  Ikki anod orasidagi 
maydon elektronlarni  ingichka dastaga fokuslantiradi.  Shunday 
qilib,  katod boshqaruvchi  elektrod va 
2
 anoddan tashkil topgan 
sistema  elektronlarning  ingichka  dastasi  elektron  nurni  hosil 
qiladi.  Elektron  nurning  yo ‘!ida  juft,  o ‘zaro  perpendikulyar 
plastinalar 
P
x\ a  
P
  joylashgan  (3.2.1-  rasm  ).
Agar  plastinalar  orasida  elektr  maydon  boMmasa,  ular elek­
tron  nurga  ta ’sir  qilmaydi.  Agar  plastinalarga  kuchlanish  beril- 
sa,  ular orasida  elektron  nurni  og‘diruvchi  elektr maydoni  hosil 
bo'ladi.  Plastinalar orasidagi  potensiallar farqi  qanchalik yuqori 
bo'lsa,  elektron  nur  o ‘z  yo‘nalishidan  shunchalik  ko‘p  og‘adi, 
demak,  ekrandagi vorug*  dog‘  katta burchakka og'adi. 
Px
 plasti­
nalar  nurni  gorizontal  tekislikda  og'diradi.  Ekranda  maydon 
potensiali to ‘planib qolmasligi  uchun,  naycha sirtining ichki  to- 
moni ekranga nisbatan kichik musbat potensialga ega bo'lgan o'tka- 
zuvchan  grafit  qatlam  (G Q )  bilan  qoplangan.  Ossillografning 
m uhim   xarakteristikasi  uning  sezgirligidir.  Son  jih a td a n   u 
og‘diruvcni  plastinalardagi  kuchlanish 
1
  V g a o'zgaiganda yorug‘ 
dog‘ning chetlanishiga teng:
U E  
A ,
 
I,
Л 
P.
3.2.1-  rasm.
S   = X / U   ;  S   =   Y /   U  .
X  
'  
X   '  
у 
'
У

Л  v;i 
S
 
v;i  vi*i
1
 lkal  plastinalaming sezgirligi.
( ioi i/n iil  il  o g 'd n u v c h im   p la stin a la rg a   o ‘z g a ru v c h a n  
km 
h l . m i s h  
i i i
;
i s
:
i
I;
m i

sinusoidal  kuchlanish  berilsa,  ekranda 
vi-ilik.il  d ii/iq   hosil  bo'ladi.  Agar  vertikal  nur  o ‘q  b o ‘ylab 
IcIiKimiia  har.ikaldan tashqari gorizontal o ‘q bo"ylab tekis harakat 
i | i l s ; i ,  
ekranda  sinusoidal  yoki  boshqa davriv signalning tasvirini 
hosil  qiladi.  Ossiliografning ekranida turg‘un m anzara olish  uchun 
elektron  n u r  ek ran n in g   b ir  c h etid an   ikkinchi  c h etig ach a 
gorizontal  yo‘l  bosib  o‘tib,  tezda  boshlang‘ich  holatiga  qaytishi 
va ekranda o‘zining trayektoriyasini takroriashi kerak.  Shu maqsadda 
yoqish  generatoridan  og‘diruvchi  plastinalarga  kuchlanishning 
arrasim on  tebran ish lari  beriladi  (3.2.2-  rasm ).  Eng  oddiy 
an asim o n   tebranishlar  generatori  —  bu  tiratronda  ishlaydigan 
generatordir  (3.2.3-  rasm).  Tiratron  —  bu gaz  bilan  toMdirilgan 
lam pa.  T iratro n d ag i  t o ‘r  anod  to k   kuchining  o ‘zgarishini 
b o sh q a rm a y d i,  u  faq at  yoqish  p o te n sia lin i  o ‘z g artira d i. 
Tiratronning asosiy xususiyati shundan iboratki,  yoqish potensiali 
(
6
/ _ )  so‘nish  potensialiga  (
U )
  teng  emas.
Anodga  kuchlanish  b er  gandan  so ‘ng  kondensator  С  ni 
zary ad lash   ja ra y o n i  b o sh lan ad i  (O A   jism ,  3.2.2-  rasm ). 
K ondensatorning  zaryadlanish  vaqti  uning  sig‘imi  С  ga  va 
qarshiligi 
R
ga bog'liq.  Kondensatordagi  kuchlanish tiratronning 
yoqish potensialiga teng bo‘lganda lampa yonadi,  uning qarshiligi 
keskin  kam ayadi  va  kondensator  lam pa  orqali  razrvadlana 
boshlaydi.  Kondensatordagi  kuchlanish  so‘nish  potensialiga 
yetganda lampa o ‘chadi  va jarayon takrorlanadi.  Shunday qilib, 
kondensatordagi  va  E N N   ning  plastinalari 
( P
  , 
Pu )
  bilan 
ulangan  klemmalaridagi potensial 
dan 
Us
 gacha  o ‘zgaradi. 
K ondensatom i  zaryadlash  vaqtida  nu r  ekranning  bir  chetidan

••  • 
r' Y
u K
i __________
I
в
/

ikkinchi chetiga harakatlanadi.  K ondensatom i  zaryadlash  vaqti 
t,
 razryadlanish  vaqti 
t
2dan ancha  katta bo‘lgani  uchun nurning 
dastlabki holatiga qaytishi juda tez bo'ladi.  ENM   ekranidagi tasvir 
turg'un  bo‘lishi  uchun  elektron  nur o ‘zining takroriy harakatini 
liar gal bir xi!  fazada boshlashi  kerak.  Shu maqsadda tekshirila- 
digan  tebranishlam ing davri arrasim on tebranishlam ing davriga 
teng  voki  karrali  b o 'lish i  kerak.  Bu  shartga 
R
  yoki  С  ni 
o'zgartirish  yo‘li  bilan  erishish  m um kin.  Bu jarayon  qurilm a- 
ni  sinxronlash  deyiladi.
Ossillografning m uhim  qo‘llanishlaridan biri  taqqoslash usuli 
bilan chastotalam i aniqlashdir.  Bu maqsadda 
f \
  plastinaga elektr 
tarm oqdan  m a’lutn  chastotali  (odatda  50  Hz)  va 
Py
 
Download 104 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling