Fizikadan praktikum


Download 104 Kb.
Pdf ko'rish
bet10/27
Sana08.03.2017
Hajmi104 Kb.
#1923
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   27

Nazariy  qism
Atmosferada suv havzalari va yer sirtida bo‘ladigan bogManish 
tufayli ham m a vaqt m a’lum  m iqdor suv bug1 lari  mavjud b o ‘ladi. 
Shuning uchun havo ham m a vaqt nam  bo ‘ladi.
N am lik  absolut  qiym at  jih a td a n   ham ,  to ‘yinish  darajasi 
jihatdan  ham   o ‘zgarib  turishi  mum kin.  Havo  namligi  absolut 
namlik,  maksimal  namlik,  nisbiy namlik,  shuningdek,  shudring 
nuqtasi  deb  ataluvchi  kattaliklar  bilan  xarakterlanadi.
Havoning  absolut namligi deb,  berilgan  haroratda  havoning 
birlik hajmida mavjud b o ‘lgan suv bug‘ining massasiga son jih a t­
dan teng bo‘lgan fizik kattalikka aytiladi. Odatda,  uni kg/m 3, g /m 3 
birliklarda  o ‘lchanadi.  Bug‘ning  zichligi  va  bosim i  o 'za ro  
proporsional  kattaliklar b o ‘lgani  uchun 
(p  =  p/и 
RT,  p   —  bug‘ 
bosim i,  p   —  uning  zichligi;  /л  —  m olekular  massasi;  R  — 
universal  gaz  doimiysi;    —  absolut  harorat)  absolut  nam lik 
ko‘pincha bug‘ning mm sim. ust. da ifodalangan elastikligi — paisial 
bosim bilan o ‘lchanadi.
H ar qanday harorat uchun absolut nam iikning biror pm m ak­
simal  qiymati  mavjudki,  u  berilgan  haroratda  havoni  to ‘yinti- 
ruvchi suv bug‘ining elastikligiga teng b o ‘ladi.
Havoning quraq yoki nam  ekanligini sezish absolut namlikka 
emas, balki nisbiy namlikka bog'liq.
Nisbiy  nam lik  deb,  berilgan  haroratdagi p a  absolut  nam iik­
ning  shu haroratdagi uning p m maksimal qiymatiga bo ‘lgan nis- 
batiga aytiladi.  Nisbiy namlik foizlarda ifodalanadi. Ta’rifga ko‘ra,

nisbiy namlik  /"quyidagicha ifodalanadi:
F  =  (pa/ p m) 1 0 0 % .  
(2 .3 .1 )
Agar  to ‘yinm agan  bug‘  o ‘zgarmas  bosim   ostida  asta-sekin 
soviy  borsa,  u   m a’lum  haroratga  yetganda  to ‘yingan  bug‘ga 
aylanadi.  H avoda  mavjud  bo ‘lgan  suv  bugMarining  to'yinish 
harorati  shudring nuqtasi deyiladi.
Havoning  namligi  yoki  shudring  nuqtasi  psixrcm etrik  usul 
bilan  aniqlanadi.  Ikkala  holda  ham   jadval  m a’lum otlaridan 
foydalaniladi.
H av o n in g   nam lig i  m axsus  a sb o b la r  —  p six ro m e tr  va 
gigrom etr  yordam ida  aniqlaniladi.  N am likni  o ‘lchashda  ish- 
latiladigan psixrom etrlam ing bir necha turi  mavjud b o ‘lib,  ular- 
d an   A vgust  p s ix r o m e tr i  b ila n   A ssm an  p s ix r o m e tr i  keng 
qo‘llaniladi.
Havoning namligi ni psixrometr yordamida aniqlash  usuli  eng 
ko‘p  tarqalgan  usuldir.  Uning  mohiyati  quyidagicha:  ikkita  bir 
xil  term om etr bir  havo  oqim ida  turgan b o ‘lsa,  ulaming  ko‘rsa- 
tishlari  b ir  xil  bo‘lishi  tabiiy.  Agar  term om etrlardan  birining 
suyuqlik  (simob)li  rezervuari  ham m a  vaqt  ho'l,  masalan:  h o ‘l 
doka bilan  o ‘rab  qo‘yilgan bo ‘lsa,  term om etrlarning  ko‘rsatish- 
lari turlicha bo‘lib qoladi.  Dokadan suvning bugManib turishi tufayli 
ho‘l term om etr quruq term om etrga qaraganda pastroq haroratni 
ko‘rsatadi  (rezervuardagi  suyuqlikning  ichki  energiyasining  bir 
qismi dokadan suvning bug‘lanish issiqligiga sarf bo‘lgani  sabab-
li  harorat pasayadi). Atrofdagi havoning namligi qancha kam bo‘lsa, 
suvning  bug‘lanishi  shuncha  tezroq  bo‘ladi  va  ho ‘l  term om etr 
shuncha pastroq haroratni ko‘rsatadi.  H o‘l term om etm ing ko‘rsa- 
tishi  tt  —  quruq  term om etm ing  ko‘rsatishini  t2  deb  belgilaylik. 
B uglanishda suv bug‘lari o ‘zi bilan olib ketayotgan issiqlik m iq- 
dori  bilan  term om etr  rezervuariga  (orqaga  qaytib)  tushayotgan 
suv  b u g ‘la rin in g   b e ra y o tg a n   issiq lik   m iq d o ri  o ‘rta s id a  
te rm o d in a m ik   m u v o z a n a t  v u ju d g a   k e lm a g u n c h a ,  h o ‘l 
termometming harorati pasava boradi. Termodinamik muvozanat 
ro‘y berganda  rezervuarga  kelib tushayotgan issiqlik  miqdori  Q, 
ho‘1  term om etr  rezervuari  sirti  (S)  haroratlar  farqiga  (t{  -  t j  
ham da  rezervuariarga qaytayotgan suv molekulalarining  issiqlik

buisli  vaqli  т  ga  lo*g‘ri  proporsional,  ya’ni:
Q = c   S   (i, - 
t ,
 
(2.3.2)
Ijtniila: 
r
 
proporsionallik koeffitsiyenti.  M uvozanat hoiatda 
Q. 
issitjlik  miqdori  h o ‘l  term o m etr  rezervuari  siitidan  suvning 
biig'lanishida sarflanadigan 
Q2
 issiqlik miqdoriga teng b o ’ladi.

vaqt oralig'ida temnometr rezervuari  sirtidan bug‘lanayotgan 
suvning  massasi  D alton  qonuniga  binoan  quyidagi  ifodadan 
aniqlanadi:
m  =   cr   S   ■
  (pm- p j -   t/H .
 
(2.3.3)
Bunda: 
p m
  to ‘yintiruvchi  suv  bug‘ining  bug‘lanuvchi  suyuqlik 
haroratidagi,  ya’ni 
tI
 haroratidagi  elastikiigi; 
p a
  —  havodagi  suv 
bug‘ining  elastikiigi; 
H
  —  havo  atmosferasining  bosimi; 
c ,
— 
havo  o aim in in g   tezligiga  b o g ‘liq  b o ‘lgan  p ro p o rsio n a ilik  
koeffitsiyenti.
Agar suvning  solishtirma bug‘lanish  issiqligini  л bilan  belgi- 
lasak,  u  holda 
Q2
 issiqlik miqdori  uchun
Q2 
-
  Я  ■
  r\m 
=  
cl 
■ 
S  
■ 

■ 
(pm - p j  
■ 
t/ H
 
(2.3.4)
ifodani yozishimiz m um kin 
Q,
 =   Q ^boiganda
с  ■
  S  ■
  (t2 -  t )   ■
  г =  
cr   S  ■
  л • 
(pm-  p j  ■
 
t
/ H  
bo‘ladi.  Bundan
P a = P m ~   c   '  N
  ‘ 
( * 2 ~   t M
c i
'  A 
(2.3.5)
ekanligi  kelib  chiqadi. 
c/c/X  =A
 deb  olamiz. 
A
  kattalik ishlatila- 
yotgan  asbobning  doimiysi  bo‘lib,  uning  qiymati  asosan  havo 
oqimining tezligiga bog'liq bo’ladi va tajribadan topiladi.  Shunday 
qilib,  havoning absolut namligi quyidagiga teng:
P a  ~~  P m   ~  A N   ( {2  '
  V  
(2.3.6)
K o'pgina  hollarda  oddiy  sharoit  uchun 
A
  ning  qiym ati
0 ,000 66 2  (A  —  0,000662)
  keltirilgan.  Bunga  k o ‘ra,  absolut 
namlikni hisobiash  formulasi quyidagicha b o ‘ladi:
p a =  p   -  0,000662  (t2 -  tjH .
Quyida 
A
 ning boshqa hollardagi ayrim qiymatlari  keltirilgan: 
A
 =  
0,00128 
— kichik xonada qatlamlari harakatlanmaydigan

havo  namligini  aniqlash  uchun;
A  —
  0,00100 —  katta xonada havo qatlamlari  kam harakatia- 
nadigan  havo  namligini  aniqlash  uchun;
A
 =  0,00090 — ochiq joyda shamol b o ‘lmagan vaqtdagi havo 
namligini  aniqlash  uchun;
A
 =  0,00079 — ochiq joyda qattiq shamol boMmagan vaqtdagi 
havo  namligini  aniqlash  uchun;
A
  — 0,00080  — ochiq joyda  qattiq shamol  boMmagan vaqtda 
va  harorat  0”  dan  yuqori  (/, >  0°)  boMganda  havo  namligini 
aniqlash  uchun;
A
 =  0,00069 — ochiq joyda qattiq shamol boMmagan vaqtda va 
harorat  0°  dan  past  ((/;<0°)  boMganda  havo  namligini  aniqlash 
uchun.
Absolut namlikning gigrometrdan olingan qiymatiga ko‘ra Av­
gust  psixrometri  uchun 
A
  ning  qiymati:
А = ( р я - р а ) / т
2 - (1)  
(2.3.7)
formuladan topiladi.
p a  —
  absolut  namlikni  aniqlash  uchun  berilgan  haroratdagi 
absolut  namlikning  maksimal  qiymatini 
(p
m)  bilish  kerak. 
p m 
ning  qiym ati  hoM  te rm o m e tr  k o 'rsa ta y o tg a n   h aro ratd ag i 
to ‘yingan  suv  bugMning  elastikligi  boMib,  uning  qiym ati 
jadvaldan  olinadi.  Bu vazifani  bajarishda  ishlatiladigan Assman 
psixrometri ni rig  (ventilyatorli  yoki  aspiratorli  psixrometrning) 
tuzilishi  2.3.1- rasmda tasvirlangan.
Assman psixrometri ikkita bir xil term om etrdan iborat boMib, 
ulam ing  sharcha  (rezervuar)lari  atrofdagi  jism larning  nurlani- 
shidan  saqlash  maqsadida  ikki  asosi  ochiq  ikki  qatlam   devorli 
metall  naylam ing  ichiga joylashtirilgan.  Term om etrlardan  biri- 
ning sharchasiga yupqa batist o ‘ralgan boMib, bu batistning uchi 
stakandagi distillangan suvga botirilib hoMlanadi va uni qayta suvdan 
ko‘tarib  qo'yiladi.  T ennom etr  sharchalari  atrofidan  havo  oqib 
o 'tish   tezligining  birday  boMishi  asbobning  yuqori  qism ida 
joylashtirilgan ventilyator yordamida amalga oshiriladi. Quruq ter­
m om etr  xonadagi  havoning  haroratini  ko‘rsatadi.  HoM  term o ­
m etm ing  sharchasiga  o ‘rah  q o ‘yilgan  batistdan  suv  bugManib

turishi  tufayli  bu  term om etm ing  ko ‘rsatishi  quruq  term om etr 
ko‘rsatadigan haroratdan past bo'ladi. Atrofdagi havoning n am ­
ligi qancha kam bo ‘lsa, bug‘lanish shuncha tezroq bo ‘ladi va ho‘] 
term om etr shuncha past  haroratni  ko‘rsatadi.  lkkala term om etr 
ko‘rsatgan  haroratlam ing  ayirmasi  havoning  namligini  xarak- 
teriaydi.  2.3.2-  rasm da Avgust  statsionar psixrometrining  ko‘ri- 
n ish i  tasv irla n g an .  U ning  ish la sh   p rin s ip i  h am   A ssm an 
psixrometriniki  kabi bo ‘ladi.
Ishni  bajarish tartibi
1.  H o ‘l term om etm ing sharchasiga o ‘ralgan batistning uchini 
stakandagi distillangan suvga tushirib ho‘llab olinadi.  So‘ng stakan 
pastroqqa tushirib qo‘yiladi.
2. Ventilyalor tok manbaiga ulanib ishga tushiriladi.
3.  H o‘l term om etm ing ко  rsatishi  biror haroratga kelib to ‘xta- 
gach (bu orada 4—5 minut o‘tadi), quruq va ho‘l temiometrlarning 
ko‘rsatishlari yozib olinadi.

4.  Barometrdan foydalanib, 
N
 atmosfera bosimi yozib olinadi.
5.  H o ‘l  term om etr  harorati 
11
  ga  mos  kelgan 
p m
  to'yingan 
bug
4
  elastikligini  to'yingan  suv  bug‘i  elastikligining  haroratga 
bog‘liqligini ifodalovchi jadvaldan topib yozib olinadi.
6
.  (2.3.6) formulaga asosan 
Pa
 absolut namlik hisoblanadi.
7.  (2.3.1) formulaga asosan nisbiy nam lik hisoblanadi.
8
. Tajriba kamida 5—6 marta takrorlanadi.
9.  Psixrometrik jadvaldan  foydalanib,  quruq  va  h o ‘l  term o- 
m etrlam ing ko‘rsatishiga mos k elg an ^  nisbiy nam lik topiladi  va 
uni tajriba natijasi bilan taqqoslanadi.
10. О lchab va hisoblab topilgan natijalar 2.3.1-jadvaiga yoziladi.
2.3.1- j a d v a l
T a r til) 
nomeri
t ;  
с
T°C
p  mm
*   71
sim  ust
  mm 
sim  ust
P.  nun. 
sim  ust
/%
1.
2.
3.
4.
5.
O'rtacha
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Namlik  qanday  kattaliklar bilan  xarakterlanadi?
2.  To'yingan  va  to ‘yinmagan  bug‘ deganda  nimani tushunasiz?
3.  Avgust  psixrometri  bilan  Assman  psixrometri  orasida  qan­
day farq  bor?
4.  Psixrometrik jadvaldan  qanday foydalaniladi?
5.  Psixrometrik  doimiyning  birligi  nima?
6.  Agar  psixrometrning  ikkala  termometri  bir  x il  qiymatni 
k o ‘rsatsa,  havoning  nisbiy  namligi  qanday  b o ‘ladi?
7.  Absolut  namlik  о zgarmagan  holda  havo  haroratini pasay- 
tirsak.  termometrlar ко ‘rsatishidagi haroratlarfarqi qanday о ‘zga- 
radi?
Hisoblash algoritmi
Bu laboratoriya ishini bajarganda o ‘tkazilgan tajribalardan 
quruq  (
t)
  va  h o ‘l 
( tt)
  term om etrlarning  ko‘rsatishlari  yozib 
olinadi  (2.3.2- jadval).

2.3.2- jadval

1
2
3
.
  .  .
n
t.i
l2
t
,
.  .  .
и
*12
*,3

p   —  p H-  A(tt  -  tfj)H
  —  form uladan  qolgan  kattaliklam ing 
qiymatlari jadvaldan  yozib  olinib,  quyidagi  hisoblashlar bajari­
ladi:
p. =  p m - A(tt
 - 
t  ) H
— formuladan  havoning absolut  namligi 
qiymatlari;
Pi
S' = ‘^ _i00%  —  fo rm u lad an   h av o n in g   nisbiy  n am ligi 
qiymatlari;
n
I *
В  =
 —
—   — ifodadan o ‘rtacha qiymat;
П
ABt
 
= |S -  S(|  —  ifodadan  hisoblashning  absolut xatoligi;
n
z * .
AB
 
= ——   — ifodadan o'rtacha qiymat;
П
A
В
D
 =  -=-  100% 
— ifodadan hisoblashlarning nisbiy xatoligi  to­
piladi va natijalar 2.3.3- jadvalga yoziladi.
2.3.3- jadval.
i
/ , ( K)
/ J K )
N
(Pa)
Pm
(Pa)
P,
(Pa)
В
i
AB
D -   Л-Л -100% 
В
1.
2.
3.
n

<дв>

Bu hisoblashlam i  EH M da bajarish uchun yuqoridagi  ifoda- 
lardagi  kattaliklami  lotin  alfavitidagi  harflar  bilan  quyidagicha 
belgilab olamiz:
i
  =  
I,  Ph
  = 
PM,  t
  =  
T\(J),  tu =   T2(l),  H  =   PA.  PI  -  
absolut  namlik, 
F
 —  nisbiy  namlik.
Hisoblash  dasturi
10  REM  Havoning  nisbiy  namligini  Assman  psixrometri 
yordamida aniqlash.
20  REM   t l   —  quruq  term om etm ing  ko‘rsatishi;  t2  —  h o ‘l 
term om etm ing  ko‘rsatishi;  PA  —  atm osfera  bosimi;  PM  — 
to ‘ymgan bug
1
  bosimi haroratga qarab o ‘zgaradi.
30  IN P U T   N,  PM 
'  
*
32  DATA  .00066,101.6E  03
34  READ  A,P 
40  FO R  1=1  TO  N
45  IN P U T   T1(I),  T2(l)
50  NEXT  1
55  FOR  1=1  TO  N 
60  D T(I)=T1(1)-T2(1)
65  P(I)=PM -A *PA *D T(I)
68
  P=P+P(1)
70  N EX T  1
75  P 1 = P /N
81  F=P1* 100/PM
87  PR IN T   «Havoning  nisbiy  namligini Assman  psixrometri 
yordamida aniqlash.»
88
  PR IN T   «------------------------------------------------------------ »
89  PRINT «А=»;A,«Atmosfera bosimi PA=»;PA,,,«To‘yingan 
bug‘  bosimi  RM =»;PM
90  PR IN T  «----------------------------------------------------------
91  PR IN T   «I  «;»  t l   «;»  t2  «;»  p(I)»
92  PR IN T  «----------------------------------------------------------
94  FOR  1=1  TO  N 
96  PR IN T  I:

98  PR IN T   U S IN G   « # # # # # .#   «;T1(I),T2(I);
99  PR IN T  U S IN G   « # # # # # # # .# # #   «;P(I)
100  N EX T  I
102  P R IN T   «------------------------------------------------------------ »
104  PR IN T  «Absolut  nam lik»;PI,«Nisbiy  namlik»;F 
106  EN D
Ushbu  hisoblashlar  «EXCEL»  dasturida  quyidagicha  bajariladi:
Havoning  nisbiy  namligini  Assman  psixrometri 
yordamida aniqlash
A
В
с
D
E
I
T
T1
D t
P
1
.
= abs(al-a2)
=PM -0.008*PA*D Y
2.
3.
4.
5.
T 1-,  T2-,  PA —  atmosfera bosimi;  PM  —  to ‘yingan  bug'  bosimi; 
D Y  — harorat farqining o ‘rtachasi.
4-laboratoriya  ishi.
SUYUQLIKLARNING  ICHKI  ISHQALANISH 
KOEFFITSIYENTINI  STOKS  U SU L I  BILAN 
ANIQLASH
Kerakli  asbob  va  materiallar.  1.  Tekshirilayotgan  suyuqlik 
solingan  silindrsimon  shisha  idish.  2.  Q o'rg'oshin  va  p o'lat 
sharchalar.  3. Mikrometr. 4.  Masshtabli chizg'ich. 5.  Sekundomer.
lshning maqsadi.  Qovushqoq suyuqlikda sharchalaming tushishi 
orqali suyuqlikning qovushqoqlik koeffitsiyenti ni tajribada aniqlash.
Nazariy  qism
H ar  qanday  suyuqliklaming  bir  qatlami  ikkinchi  qatlamiga 
nisbatan harakatlanganda, ular orasida ishqalanish kuchlari hosil 
bo'ladi.  Tezroq  harakat  qilayotgan  qatlam  tezlashtiruvchi  kuch

bilan  sekin  harakat  qilayotgan  qatlamga  ta ’sir  etsa,  aksincha, 
sekinroq  harakat  qilayotgan  qatlam  tezroq  harakat  qilayogan 
qatlamga  sekinlashtiruvchi  kuch  bilan  ta ’sir qiladi.
Bu kuch o‘zaro harakatlanuvchi suyuqlik qatlamlarining sirtiga 
urinma ravishda yo‘nalgan bo‘ladi.
Tajribalar ishqalanish kuchi tekshirilayotgan qatlamlar yuza- 
siga  va qatlamlar orasida tezliklar qanchalik tez o ‘zgarishiga bog‘- 
liq ekanini  ko‘rsatadi.
Bir-biridan 
x
 m asofada b o ‘lgan ikki qatlam  mos ravishda 
v2 
va  Uj  tezlik bilan  oqayotgan b o ‘lsa  (2.4.1-  rasm ),  tezliklar farqi 
Ди 
=
l
>2
 -  Uj  boTadi.
Qatlamlar orasidagi masofa oqish tezligiga tik yo‘nalishda oli­
nadi.  Bir qatlamdan ikkinchi qatlamga o‘tganda tezlikning qanchalik 
tez  o ‘zgarishini  ko‘rsatuvchi  kattalik  (До 
/А х)  tezlik  gradiyenti 
deyiladi.
_____  

D em ak,  tezlik  g rad i-
---------------------------------- --------- j 
yenti  oqish  tezligiga  tik
,.  yo‘ nalishda bi rlik qatlamda
^  
tezlikning o ‘zgarishiga teng
_____ A 
ekan.  Gradiyent tezlikning
--------------------------------------------
1
 
1
  ortish yo‘nalishida olinadi.
_  .  , 
N y u t o n  
ic h k i
2.4.1-rasm. 

  . 

.  • 
.  ■
 
n
is h q a la n is h   k u c h i 
Fish
tezlik  gradiyenti  (Д
v /A x )
  va  ishqalanuvchi  qatlam  yuzasi  i ’ga
proporsional  b o ‘lishini  ko‘rsatdi,  ya’ni
F
 =  
rjS (du/dx).
 
(2.4.1)
Suyuqlikning  xususiyatiga  bog‘liq  bo‘lgan  kattalik 
77
 ga  su­
yuqlikning 
ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti
  yoki 
yopishqoqlik 
koeffitsiyenti
  deyiladi.
Formula  (2.4.1)  dan
tj
  =   F /(S (d v/d x )).
 
(2.4.2)
Bunda 
S (du /dx)  =1,
  desak 
77
  = F b o ‘ladi.
D em ak,  ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  qiym at jih atid an  
tezlik gradiyenti bir birlikka teng b o ‘lganda birlik yuzada hosil 
b o ‘lgan  ichki  ishqalanish  kuchiga  teng  bo‘lar  ekan.  Ichki

ishqalanish  koeffitsiyenti ning  birligi  SG S  sistem asida  Puaz 
qabul  qilingan.  !  Puaz  tezlik  gradiyenti  1/s  b o 'lg an d a  1 
sm

yuzaga 
1
  d ina  kuch  bilan  t a ’sir  eta  oladigan  suyuqlikning 
ichki  ishqalanish  koeffitsiyentidir.
ST sistemasida ichki  ishqalanish  koeffitsiyentining birligi
h ] = l [ #   ' 
s/m 2]
  =1 
[Pa.s\.
Suyuqliklarning  ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  suyuqlik 
tabiatiga bog'liq bo ‘lib,  haroratning ortishi bilan kamayadi.
Bu  ishda  ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  Stoks  usuli  bilan, 
ya’ni  suyuqlik  ichida  pastga  tom on  harakatlanuvchi  sharchani 
kuzatish  bilan  aniqlanadi.
Sharcha ham m a tomoni  suyuqlikka tekkan holda atrofida havo 
pufakchalari  bo'lm asdan,  ortidan uyurma  hosil qilmasdan erkin 
tushayotgan bo'lsin.  U   holda  sharchaga  quyidagi  kuchlar ta ’sir 
qiladi:
1.  O girlik kuchi:
P
 
=   mg
 
=   4nr3p^g/3
 
(2.4.3)
Bunda: 
r —
  sharchaning  radiusi;  p2—  sharchaning  zichligi; 
g
  —  erkin  tushish  tezlanishi
2.  Itarish  kuchi.  Arximed  qonuniga asosan bu  kuch  sharcha 
siqib chiqargan suyuqlik og‘irligiga teng bo ‘ladi:

F
a
  =   4n?Plg/3.
 
(2.4.4)
Bunda:  p,  —  suyuqlik  zichligi
3.  Sharcha harakatiga qarshilik kuchi.  Bu kuch  suyuqlikning 
ichki  ishqalanishi tufayli vujudga keladi.
Stoks qonuniga binoan  bu  kuch
F  =   6nrrju
 
(2.4.5)
ifodadan  topiladi.  Bunda: 
u —
 sharchaning  tushish tezligi.
Jism yopishqoq m uhit ichida harakat qilganida qarshilik vu­
judga  keladi.  Suyuqlikning jismga bevosita tegib turgan  qatlami 
uning  sirtiga  yopishib  oladi  va  u  bilan  birga  harakatlanadi.  Bu 
qatlam o‘z harakatini  qo'shni qatlamlarga beradi.  Sharcha kichik 
va  uncha  katta  b o ‘lm agan  tezlik  bilan  tushayotgan  bo ‘lsa,  bu 
qatlam lar uyurmasiz bir tekisda harakat qiladi.  Sharchaga ta ’sir

qiluvchi  kuchlar b ir to ‘g‘ri  chiziq  b o ‘ylab,  ya’ni  og‘irlik  kuchi 
pastga qarab, suyuqlikning ko'tarish kuchi  va qarshilik kuchlari 
yuqoriga  qarab  yo‘naladi  (2.4.2-  rasm ).  Bu  kuchlam ing  teng 
ta ’sir  etuvchisi
P  -  FA -  F  —  Fr
 
(2.4.6)
Sharchaning  tushish  tezligi  ortishi  bilan  Stoks 
formulasiga  asosan,  unga  proporsional  ravishda 
suyuqlikning  qarshilik  kuchi  ham   ortib  boradi. 
Sharchaning tezligi  m a’lum bir qiymatga yetganda 
k uchlam ing  teng  t a ’sir  etuvchisi  nolga 
{ F =
 
0

teng bo‘lib qolganda sharcha o ‘z inersiyasi bilan tekis 
harakat qila boshlaydi,  ya’ni:
0 = P - F A- F .
 
(2.4.7)
b o ‘lganda.  Tenglik  (2.4.7)  ga  (2.4.3),  (2.4.4)  va
(2.4.5)  dan  qiym atini  q o ‘yib,  ichki  ishqalanish 
koeffitsiyenti  (r|)  ni  aniqlaymiz:
( 4 /3 )n r,p g   -  (4/3)nr^pjg   -  6nrr\v
 
=   0; 
(4/3)nr3g (p 2 
-  
p )
 
=   6 n r T ju   ;
2.4.2-rasm. 
V  =   ((V 9 )  ■  (p2 - p ) g r 2) / v   .
 
(2.4.8)
Sharcha  suyuqlikda 
L
  m asofani 
t
  vaqtda bosib o ‘tsa,  uning 
h arak at  tezligi 
и  =   L / t
  b o ‘ladi:  bu  m asofani  (2 .4 .8 )  ga 
q o ‘ysak:
j]
  =  
((2 /9 )  ■  (p2 -  p )   tgr2) / L
 
(2.4.9)
bo'ladi.  Formula  (2.4.9)  da 
p^  p t
  va 
g
  lar  o ‘zgarmas  bo‘lgani 
uchun
A  =   2   (p2 - p )   g /9
 
(2.4.10)
deb belgilasak,  natijaviy formula quyidagi ko‘rinishga keladi:

Ilniul.iii  /• 
sh;ircli;iiimg  iiicliusi;  / —  uning  tushish  vaqti; 
L
  — 
.luii 
11.1
 suyut|likda ickis harakati davomida /“vaqt ichidabosib o‘tgan 
nuisoia.

Download 104 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling