Fizikadan praktikum


Download 104 Kb.
Pdf ko'rish
bet12/27
Sana08.03.2017
Hajmi104 Kb.
#1923
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   27

Izoh.  Agar  tekshirilayotgan  suyuqlikning  ichki  ishqalanish 
koeffitsiyenti  katta  bo ‘lsa,  uni  1/2  yoki  3/4  belgigacha  tortish 
kerak.
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Suyuqliklaming  ichki  ishqalanishi  va  oquvchanligi  nima ?
2.  Ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  uchun  Nyuton  va  Stoks 
formulalarini  yozing.
3.  Ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti,  uning  birliklari  va  fizik  
та "nosini  tushuntiring.
4.  BK-4  viskozimetming  tuzilishi  qanday?
5.  Ishchi formulani  keltirib  chiqaring.
Hisoblash  algoritmi
Bu  laboratoriya  ishni  bajarganda  o ‘tkazilgan  tajribalardan 
naychalarning  biridagi  tekshirilayotgan  suyuqlik  b ir  birlikka 
(lx =
 
1
)  siljiganda  distillangan  suv  qancha  birlikka  siljigani  (  /()) 
yozib  olinadi  va  bu  qiymatlarga  ko‘ra  quyidagi  hisoblashlar 
bajariladi:
to,
Лх,  ~  По ~
 
—  form uladan  tekshirilayotgan  suyuqlikning 
ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  qiymatlari;

ъ
.
t
}
x
 = 
--
--------- ifodadan o'rtach a qiymat;
n

\i/. 
'»/  I/  | 
iiodaiian  hisoblashning absolut xatoligi;
100
%  _   formuladan  nisbiy  xatoligi  topiladi  va
’1
ii.il ijafcir 
2
.
6
.
2
- jadvalga yoziladi.
2.6.2  - j a d v a l
1
/
X I
h
rj0(
P a s )
V„
 (P a  s)
Лгы (Pa s)
On, (x)
1.
2.
3.
4.
5.
n,
Д  
4.
~
 
iA^x)  (Pa ris) —  ko‘rinishda haqiqiy qiymat yoziladi. 
Hisobiash dasturi
10  REM  Suyuqlikning  ichki  ishqalanish  koeffitsiyentini  BK-4 
viskozimetri yordamida aniqlash.
20  REM N  — tajribalar soni;  LI  — naychada tekshirilayotgan 
suyuqlikning  siljish  kattaligi;  ZO  —  distillangan  suvning  ichki 
ishqalanish  koeffitsiyenti;  L(I)  —  distillangan  suvni  naychadan 
siljish  kattaligi.
25  IN P U T   N ,L 1,Z 0 
30  FOR  1=1  TO  N
35  IN P U T   L(T)
40  Z (I)= (L (I)/L 1  )*Z0 
50  Z = Z + Z (I)
60  N EX T  I 
70  Z 1 = Z /N  
80  FO R   1=1  TO  N 
90  D Z (I)= A B S (Z 1 -Z (I))
95  D Z = D Z + D Z (I)
100  NEXT  I

110  D Z 1 = D Z /N  
120  E Z = 1 0 0 * D Z 1 /Z  I
130  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
140  PR IN T  «Tajribalar  soni  N ^ ^ N ,»   Suyuqlikning  snjish 
kattaligi  L1-"»;L1,  «
Dis  Suvning  ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti  Z0=»;Z0
145  PRIN T  «------------------------------------------------------------ »
150  PR IN T   «  1  «;»  L(I)  «;»  Z (l)  «;»  D Z(I)  «
155  PR IN T «------------------------------------------------------------ »
158  PRIN T  J;
160  PR IN T  U SIN G   « # # # # # .# # # # » ;L(1),Z(I);DZ(1)
165  NEXT  1
170  PRINT  «------------------------------------------------------------ »
180  PR IN T  «Suyuqlikning  ichki  ishqalanish  koeffitsiyenti 
Z 1=»;Z 1,«Absolut  xato  DZ1=»;DZ1 
«Nisbiy xatolik  EZ=»;EZ 
190  E N D
Ushbu hisoblashlar «EXCEL» dasturida quyidagicha bajariladi:
A
В
С
D
I
L (i)
Z (i)
D Z(i)
1.
=(B2/L1)*Z0
—A B S(Z1-C2)
2
3.
4.
Zi  — Suyuqlik ichki ishqalanish koeffitsiyentining o‘rtachasi;  LI — 
naychada tekshirilayotgan suyuqlikning siljish kattaligi; ZO — distillangan 
suvning ichki ishqalanish koeffitsiyenti.

7-laboratoriya  ishi.
SIJVIIOLIKLARNING  SIRT  TARANGLIK 
К О М MTS I YE NT I NI   T O M C H I  U Z IL ISH I  U SU L I 
BILAN  ANIQLASH
Kcrakli asbob va materiallar. 
1
 .Ikkita bir xil jo'mrakli buretka.
2.  Ikkita stakancha.  3. Voronka.  4.  Tekshiriladigan  suyuqliklar.
5.  Etalon suyuqlik (distillangan suv). 
6
.Tarozi toshlari bilan.
Ishning  maqsadi.  Tom chi  uzilish  vaqtida  uni  uzilishga  maj- 
bur  etuvchi  kuch  (tom chining  og'irlik  kuchi)  ning  tom chini 
tutib  turuvchi  kuch  (sirt  taranglik  kuchi)ga  son jiqatdan  tengli- 
gidan  foydalanib,  tajribada  tudi  suyuqliklarning  sirt  taranglik 
koeffistyietini  aniqlash.
0
У
2.7.1-  rasm
Nazariy  qism
Bu usul  naychaga quyilgan 
suyuqlikning  uning  to r  uchi- 
dan  to m ch i  shaklida  uzilib 
tushishiga  asoslangan  (2.7.1- 
rasm).  Tom chining  uzilib  tu ­
shishiga  m ajbur  etuvchi  kuch 
(to m ch in in g   og'irlik  kuchi) 
uni  tutib  turuvchi  kuch  (su­
yuqlikning sirt taranglik kuchi) 
ga  te n g   (a n iq r o g 'i,  u n d an  
ozgina  katta)  bo'lganda  tom chi  uziladi.  Tom chining  uzilish 
momentidagi 
P
 og‘irligi  uning  «bo'yin»  aylanasi  bo'ylab  ta ’sir 
etuvchi 
F
sirt taranglik kuchiga teng bo‘lib qoladi. Agar tomchining 
uzilish  joyidagi  tom chi  «bo‘yni»ning  radiusini  byuretka  uchi- 
ning 
r
 radiusiga teng  deb olsak,  tom chining  og'irligi:
P  =  a  2   я r
 yoki 
P   =   a n d
 
(2.7.1)
ga teng bo‘ladi.  Bunda 
d
— tomchi  «bo‘yni» ning diametri  (2.7.1- 
rasmga qarang); 
a
  —  suyuqlikning sirt taranglik  koeffitsiyenti.
Tajribada bitta tom chini  emas,  balki 
n
  ta  (masalan, 
50-H00 
ta)  tom chining 
P
 og‘irligini  tarozida  tortib,  so‘ng  bitta  tom chi

П
П
1
1
1
I
i
F *
I
h
uchun 
R
 ning qiymatini  aniqlash  maqsadga muvofiq boMadi.  Bu 
holda 
2nra =   P J   n
 bo‘ladi. 
P
 =  
mg
 ekanligini nazarda lutsak:
2nra  —  mg /   n
 
(2.7.2)
bo'ladi, bunda 
n
 ta tomchining massasi 
m
 ga teng. Tomchi  «bo‘yni» 
ning radiusini aniqlash qiyin.  Shuning uchun uni  oMchamasdan, 
taqqoslash usulidan foydalangan holda sirt taranglik koeffitsiyen­
tini tajribadan hisoblab topishning quyidagi  ikki usuli  keltiriladi:
1. 
Ikki xil suyuqlik olinadi va 
byuretkalarga  solinadi  (2.7.2- 
rasm).
S u y u q lik la ra a n   b irin in g  
zichligi 
p r
  sirt  taranglik  koef­
fitsiyenti 
a v
  ikkinchi  suyuq­
likning zichligi 
p T
 sirt taranglik 
koeffitsiyenti  Ojbo'lsin.  Ikkala 
suyuqlikning  m a’lum  bir  xil 
V 
^hajm dagi  q ism larin in g   oqib 
o 'tish id a g i  hosil  b o ‘ladigan 
to m ch ilarso n i  ^ v a   /j,b o ‘lsin. 
H ar  ikki  suyuqlik  uchun  (2.7.2)  tenglam ani  yozib, 
m  —  p V  
ekanligini e’tiborga olinsa,  quyidagi  ifodalar hosil  bo'ladi:
a,  ■  2nr  —  V p $ n v
  a , - 
2nr  —  Vp2g/n r
Ularni birining ikkinchisiga nisbatini olsak:
a t
 /  
a  .=  n2p,  j   n{p 2 ,
  bundan 
ct,
  =   ayy?, /   л,р2, 
(2.7  3)
ekanligi  kelib chiqadi.  Bu form ula yordam ida tekshirilayotgan 
suyuqlikning sirt  taranglik  koeffitsiyenti  a 7ni  aniqlash  m um ­
kin.  Etalon  suyuqlik  sifatida  suv  olinadi.  Suvning 
a 2
  sirt 
taranglik  koeffitsiyenti ning p2zichligining va  tekshirilayotgan 
suyuqlik  p ;  zichligining  son  qiym ati  tegishli  iadvallardan 
olinadi.
2. 
Har bir suyuqlik navbat bilan byuretkalardan biriga quyilib, 
n
 tadan tomchi massasi 
(m J
 oMchangan toza stakanchaga tomizib 
olinib,  ularning  m assalari  (m / va 
m 2)
  tarozida  o ‘lchanib 
(m  - 
m() / n
  -  
m ]
  va 
(m 2 -  m j / n   —  m2'
 ifodalardan  suyuqliklar  bir 
tom chisining  massasi  aniqlanadi.
’.7.2-  rasm.

(т . 
т  м  п
 
///,  —  b ir  to m c h i  te k s h i r ila y o tg a n
’il I VIM |l 11\  П i Il)J  ,
(in 
m j / n  
m
2 —  bir tom chi  suvning  massasi  ekanligidan 
v,i  (.' 
1
  ’)  loi ninlaga  ko'ra;
2nra1
  — 
(m I  -  m,)g/n,  2n m 2
  = 
(m2 -  m jg /n ;
2nrat  -  m /  g,  2nra2
 =  
m2'g;  a , / a 2  —  m2' g /   m2'g.
a t  = а 2( т / /т 2')
 
(2.7.4)
ifoda hosil b o ‘ladi.  Bu formula tajribadan olingan 
m / v

m2
Ear­
ning  ham da jadvaldan  olingan 
ning 
ko'ra, 
a t
 ni 
topish  imkoniyatini  beradi.
Ishni  bajarish  tartibi
1.  Byuretkalar  tozaligi  tekshirilib,  biriga  distillangan  suv, 
ikkinchisiga tekshirilayotgan suyuqlik quyiladi.
2
.  Ikkita toza bo £sh  stakanchalar massasi tarozida o ‘!chanadi.
3.  Byuretkalar jo ‘rnragi  suyuqlik  sekinlik bilan tom chilaydi- 
gan qilib  ochiladi va stakanchalarga h ar biridan 
n
 tadan tom chi 
sanab  olinib  massalari  o ‘lchanib, 
m j

m2
  lar topiladi  yoki  har 
b ir suyuqlikdan bir xil hajmga ega bo ‘lgan qismini stakanchalar­
ga asta tom chilatib,  tom chilar soni 
n ,
 va 
n2
 ni sanaladi.
4. 
p„  p2v

a 2
 lam ing qiymatlari jadvaldan olinadi  va topilgan 
n p  n2,  m t ’,  m.
  qiymatlarga  ko‘ra  (2.7.3),  (2.7.4)  formulalardan 
a t
 ning qiymati  hisoblab topiladi.
5.  Tajribani  h ar  qaysi  suyuqlik  uchun  bir  necha  (
8
—10) 
m arta takrorlab, 
a l
 ning o ‘rtacha qiymati topiladi.
6
.  Absolut va nisbiy xatoliklar aniqlanadi.
7. Tajriba natijalari  2.7.1- jadvalga yoziladi.
8
. Oxirgi natija quyidagicha ifodalanadi:

2.7.1  - j  a  d  v  a  I

P,
(kg/m  )
P2
(kg/m 3)
« 2
(N /m )
n i
n2
a ,
(N /m )
a \
(N /m )
E   =
a
(Д а,  1 0 0 % )/ai
1.
2.
3.
9. 
a
 uchun  topilgan  natijani  suyuqliklaming  sirt  taranglik 
koeffitsiyenti jadvalidagi  natija  bilan  taqqoslagan  holda  qanday 
suyuqlik tekshirilayotganligi aniqlanadi.
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Suyuqlik  sirt  tarangligining  mexanizmini  tushuntiring.
2.  Molekular yoki  ichki  bosim  deganda  nimani  tushunasiz?
3.  S u yu qlik   sirtin ing  erkin  en ergiyasi  d egan da  n im ani 
tu sh u n a siz?
4.  Sirt taranglik kuchi  va  koeffitsiyenti deb  nimaga  aytiladi ?  U 
qanday birliklarda о ‘Ichanadi? Ulaming qiymati nimalarga bog‘liq? 
Nima  uchun  kritik  haroratda  sirt  taranglik  koeffitsiyenti  nolga 
teng  bo'ladi?
5.  Qanday suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini halqaning 
uzilishi  usuli  bilan  aniqlash  mumkin?
6.  Tajriba  h alqani  su yu qlikdan   uzuvchi  kuch  tajribada  
qa n d a y  an iqla n ad i?
7.  Sirt taranglik koeffitsiyentini tomchining uzilishi usuli bilan 
aniqlashda nima uchun  naychalarni  va  ulardagi suyuqlik salhlari 
balandliklarini  bir  xil  qilib  olish  maqsadga  muvofiq?  Suyuqlik 
ustunining  balandligi  tome hilar  soniga  ta 'sir  etadim i?
8.  Suyuqlikning  egrilangan  sirti  ostida  vujudga  keladigan 
q o ‘shimcha  bosimni  tushuntiring  va  Laplas formulasini  keltirib 
chiqaring.
Hisoblash  algoritini
Bu  laboratoriya  ishini  bajarganda  o ‘tkazilgan  tajribalardan 
quruq  stakan  og‘irligi 
(mn) 
va  yuz  tom chi  suv  bilan  birgalikda 
og‘irligi 
(m  ) 
ham da yuz tom chi tekshirilayotgan  suyuqlik bilan

I
 
---------------------------------------
.......Ill' 
(m
  ) 
111
и
111
ц'  c|iyin;i(i  topiladi. Topilgan qiymatlarga ko‘ra,
/'  * 
/T/u  ) / n {  ilodadan  bir  to m c h i  tozalangan  (distillan- 
I'iin)  i,iiviiiii>;  og'irligi  Px  —  (mx -  n t j / n x  ifodadan  bir  to m c h i 
и  к  lin il.iyolgan  suyuqlik o g ‘irligi  hisoblanadi.
/ ’,  va  l \   lam ing qiymatlariga  k o ‘ra, 
ax  =  a 0( P J P , )  ifodadan 
It 
kshn ilayotgan suyuqlikning sirt taranglik  koeffitsiyenti  aniqla- 
n.idi.  2 .7 .2 - jadvalga olingan natijalar  yoziladi.
2.7.2  - j a d v a l
T om ­
chilar
soni
T ozabngan suv
Tckshiribyotgan  suyuqlik
m 0
m  m
,
p i
ao
mu
m
X
m ~m 0
P
a r
n  ~ S0
n  =50.
Hisobiash dasturi
10  REM  Suyuqlikning  sirt  taranglik  koeffitsiyenti ni  tom chi 
uzilishi  usuli  bilan aniqlash.
20  REM  N  —  tairibalar  soni;  M l  —  spirt  tom chilarining 
massasi;  М2  —  suv  tom chilari  massasi;  M  —  idish  massasi; 
К   —  tom chilar  soni;  A2  —  suvning  sirt  taranglik  koeffitsiventi 
25  IN PU T   N ,  M ,  A2,  К 
30  FO R   1=1  TO  N 
32  IN P U T   M l (I),  M 2(l)
40  N EX T  I 
42  FOR  1=1  TO  N 
44  M 2 2 (1)= (M 2(I)-M )/K
46  M 1 1 (I)= (M 1 (I)-M )/K
48  A1 (I)=A2*M  11 (I)/M 2 2 (l)
49  A=A+A1(1)
50  N EXT  1 
52  A 1=A /N
54  FO R   1=1  TO  N 
58  D A (I)=A B S(A 1-A I(I))
60  D A =D A +D A (I)

62  NEXT  I
64  D A 1=D A /N
66
  EA=100*DA1/A1
67  PRIN T «Suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini tom chi 
uzilishi  usuli  bilan  aniqlash»
68
  PR IN T  «------------------------------------------------------------ »
70  PR IN T   «TAJRIBALAR  SONT»;  N ,  «IDISH  MASSA­
SI»;  M,  «SU V N IN G   SIRT  TARANGLIK  KOEFFITSTYEN- 
11»;  A2,  «ТО М С Н ILAR  SONI»;  К
72  PRIN T»--------------------------------------------------------------- »
74  PR IN T  i  «;»  M l (I)  «;»  M 2(l)  «;»  A1(I)  «;»  DA(I)  «
76  PRIN T»--------------------------------------------------------------- »
78  FOR  1=1  TO  N  
80  PR IN T  I;
82 PR IN T   U S IN G   « # # # # .# # # ’;M 1(I),M 2(I),A H I),D A (I) 
84  NEXT  I
86
 PRIN T»--------------------------------------------------------------- »
88
  PR IN T   «A!=»;A1,»DAI=»;DA1,»EA=»;EA 
90  EN D
Ushbu  hisoblashlar  «EXCEL»  dasturida 
quyidagicha  bajariladi:
Suyuqlik  sirt  taranglik  koeffitsiyentini  tomchi  uzilishi  usuli  Ы1ал  aniqlash
Suv
S pirt
S u v
tom chi
massasi
Spirt  tom chi 
massasi
S p irt
taranglik
koeffitsiyenti
A bsolut
xatolik
N isbiy
xatolik
A l.
B l.
C l .
= (A 2 -M )/N
= (V 2-M )/N
=ABS(E7-E2) = 100Vr]F7/E7
A2.
B2.
C2.
A3.
B3.
C 3.
A4.
B4.
C 4.
A5.
B5.
C 5.
A6.
B6.
C 6.
M —  idish  massasi;  N — tomchilar soni;  E7  —  sirt tarangligining 
o'rtachasi; F7 —absolut xatolikning o‘rtachasi.

8 -la b o ra to riy a   ishi.
SUYUQLIKLARNING  SIRT  TARANGLIK 
KOEFFITSIYENTINI  HALQA  U Z IL ISH I  U SU LI 
BILAN  ANIQLASH
Kcrakli asbob va materiallar.  1. Jolli tarozisi.  2.Tekshiriladigan 
suyuqlik (toza suv). 3. c4angensirkul. 4. Tarozi toshlari. 5. Termometr.
Ishning maqsadi. Jolli tarozisi yordamida halqani suyuqlik sir- 
tidan  uzib  oluvchi  kuchning  kattaligini  tajribada  o ‘lchab,  su­
yuqlikning sirt taranglik koeffitsiyentini aniqlash.
Nazariy  qism
M a’lum   diam etr  va  qalin- 
likka ega bo‘lgan halqani  (
2
.
8
.
1

rasm) suyuqlikning erkin sirtiga 
tekkizsak,  suyuqlik  va  halqa 
m o d d a s i  m o le k u la la r in in g  
o ‘zaro tortishishi natijasida halqa 
suyuqlikning erkin sirtiga yopi- 
shadi.  Bu halqaning ichki va ta ­
shqi  aylanasining  sirtlari  bo'y- 
lab joylashgan molekulalari b i­
la n   suv  m o le k u la la r in in g  
o ‘zaro ta ’siridari yuzaga keluv- 
chi  tutinish  kuchining  natijasidir.
Agar  halqani  suyuqlik  sirtidan  ajratishga  harakat  qilinsa, 
molekulalar  orasidagi  tutinish  kuchlari  bunga  qarshilik  ko‘rsa- 
tadi.  Bu  kuchlar  halqaning  ichkarisidan  va  tashqarisidan  tegib 
turgan  suyuqlikning  sirt  taranglik  kuchini  ifodalavdi.  Suyuqlik 
sirtining halqaga tegib turgan chegarasining 
L
 uzunligi
л 
clj
  + 
nd2 —  L
 
(2.8.1)
ga teng.  Bunda: 
a
  —  halqaning  ichki  diametiri; 
d2
 —  halqaning 
tashqi  diametri,
U  holda  halqani tutib turuvchi sirt taranglik kuchi
F  —  a l
  —  a  
(ndj
  +  
nd2)
 
(2.8.2)
b o ‘ladi.  Bunda 
a —
 suyuqlikning sirt taranglik koeffitsiyenti.  Hal-

qani  suyuqlikdan  uzib  oiuvchi  Я kuch,  halqaui  suynqlikda  Iul ib 
turuvchi  ^’sirt taranglik kuchiga teng bo‘lganda halqa  uzilaui.  Un 
sharoitda 
F —
 PboMadi.  U holda (2.8.2) ifoda quyidagicha yoziladi:
P  —  a   (n dt  +   ndj),  a   =   P  /   (n d t
  +  
rcd2).
 
(2.8.3)
Agar  halqa  devorining  qalinligini 
h
  desak, 
d2  =   d t  +   2h 
bo‘ladi,  bu  holda  (2.8.3)  quyidagi  ko‘rinishni  oladi:
a   =   Р / 2K(d,  +   h).
 
(2.8.4)
(
2
.
8
.
4

ifodadan  k o ‘rinadiki,  suyuqlikning  sirt  taranglik 
koeffitsiyentini  topish  uchun  halqa  bilan  suyuqlik  orasidagi 
P 
tortishish  kuchini  tajribada  aniqlab,  halqaning 
d t
 ichki  diam et- 
rini va 
h
 qalinligini o ‘lchash kifoya ekan.
Bu  is h d a   sirt  ta ra n g lik  
koeffitsiyentini Jolli tarozisi deb 
a ta lu v c h i  asb o b   v o s ita sid a  
aniqlanadi.  Asbobning tuzilishi
2
.
8
.
2
-  rasrnda ko‘rsatilgan.
Т,
  asosga 
T2
 tayanch  m ah- 
k a m la n ib ,  u n g a   Sh  sh k ala  
vertikal  o‘rnatilgan.  Gorizontal 
o ‘rn a tilg a n  
T 4
  ste rje n g a  
D
---- idinarnometr ilinib, unga 
M
 palla
bilan 
X
 halqa osib qo‘yiladi. Ichiga
2
.
8
.
2
-  rasm. 
suyuqlik quyilgan 
A
  idish  halqa
ostiga qo‘yiladi. 
A
  idishdagi  su­
yuqlikning  sathi  shu  idish  bilan  biiga  tutash  idish  sistemasini 
hosil  qilgan 
В
  idish  yordamida  o ‘zgartiriladi. 
A
  idishga  suyuqlik 
quyib,  uning sathi  m a’lum darajada ko‘tarilsa,  halqaga o ‘tgan su­
yuqlikning  erkin  sirti  unga  yopishadi.  Agar 
A
  idishdagi  suyuqlik 
sathi pasaytirilsa,  sirt taranglik kuchi halqani pastga torta boshlay­
di,  dinam om etr prujinasi  cho‘zila boshlaydi.  Halqaga ta ’sir etuv­
chi  sirt  taranglik  kuchi  dinamometrning  deformatsiya  kuchidan 
bir oz kichik bo‘lishi bilanoq halqa suyuqlik sirtidan uziladi.  Dina­
m om etr strelkasining shkalada shu holatdagi  ko‘rsatishini va das- 
tlabki  ko‘rsatishini bilgan  holda halqaga ta ’sir etuvchi  kuch katta- 
ligini topa olamiz.
h

Ishni  bajarish  tartibi
1. 
В
 idish tubidan rezina nay yordamida  ikkinchi 
A
 idish bilan 
tutashtiriladi. 
В
 idish ichiga tekshiriladigan suyuqlik  (suv)  quyi- 
ladi  va gorizontal vaziyatdagi halqani 
A
 idish ichiga bir oz tu sh i­
rib qo‘yiladi.
2. 
A
 idishdagi  suyuqlik sirti  halqaga  to ‘la tekkunga  qadar 
В 
idish  yuqoriga ko‘tariladi.  Agar  /? idish  asta-sekin pastg atu sh i- 
rila borilsa, 
A
 idishdagi suv sathi ohista pasaya borib,  prujinani 
c h o ‘zadi,  prujinaning  pastki  uchiga  o ‘rnatilgan  С  strelka 
Sh 
shkala bo ‘yicha siljiy boshlaydi.  Prujinaning cho'zilishi m a’lum 
yerga yetgach,  halqa suvdan tezda uziladi  va dastlabki  vaziyatga 
ko‘tariladi  С strelkaning harakati kuzatila borib,  uning halqaning 
s u y u q lik d a n   u z ilis h   p a y tid a  
Sh
  s h k a la n in g   n e c h a n c h i 
b o ‘linmasiga to ‘g'ri kelishi aniqlanadi va  natija yozib olinadi.
3.  Prujinaning  ch o ‘zilishini  yuzaga  keltiruvchi  sirt  taranglik 
kuchini  aniqlash  uchun 
M
  palla  ustiga  tarozi  toshlarini  qo'ya 
borib,  strelkani  halqa  suv  yuzidan  ajralgan  paytidagi  vaziyatga 
keltiriladi.  Palladagi toshlami grammlar hisobiaagi qiymatini kuch 
birligida ifodalab,  / ’ kuchning kattaligi aniqlanadi.
4.  Shtangensirkul yordamida halqaning 
d /
 ichki diametri va 
h 
qalinligini o ‘lchab,  (2.8.4)  formula  yordamida  or hisoblanadi.
5.  Bu tajribani  5—7  m arta takrorlab,  a  ning o ‘itacha qiymati 
topiladi.
6
.  Absolut va nisbiy xatoliklar aniqlanadi.
7. 2.8.1-jadvaiga olingan natijalar  yoziladi.
2.8.1  - j a d v a l

P
d.
H
a
«1
£  =
(H)
(m)
(m)
(H /m )
(H /m )
(ЛИ,  100% )/С ;
1
.
2.
3.
8. 
A a
 
— o'rtacha kvadratik xatolik aniqlanadi.
9.  Sirt  taranglik  koeffitsiyentining  haqiqiy  qiymati  quyidagi 
formula yordamida hisoblanadi:

a  ^ Y u a ' l n ±
 °-6745'\/Х  *
А а
 )*«
1 п(п 
~ !) 
,
bunda: 
п
  —  tairibalar  soni.
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Nonius  deb  nimaga  aytiladi?
2.  Shtangensirkulning tuzilishi  va  ishlash prinsipini  tushuntirib 
bering.
3.  Mikrometming  tuzilishi  va  ishlash  prim   tipini  tushuntirib 
bering.
4.  Mikrometming  qadami  deganda  nimani  tushunasiz?
5.  Shtangerstirkul  bilan  mikrometming  orasida  qanday farq 
bor?
6.  Nonius  у  ana  qanday  asboblarda  ishlatiladi?
Hisobiash  algoritmi
Bu  laboratoriya  ishini bajarganda  o ‘tkazilgan  tajribalardan 
sirt  taranglik kuchiga  tenglashtiriladigan  og‘irlik kuchini  (m i) 
hisoblashda  kerak  b o ‘]adigan  kattalikning  qiym atlari  olinadi 
(
2
.
8
.
2
-  jadval).
2.8.2- j a d v a l
m
m,
m2
m,
mn
m
  ning qiymatlariga ko‘ra quyidagi hisoblashlar bajariladi: 
tn,g
СГ‘  ~ 
2
7
~
 f° rmL,lacJan s,rt taranglik koeffitsiyentining 
qiymatlari;
n
Download 104 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling