Fizikadan praktikum
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
|
Shisha Elektrod Tekshiriluvchi tashqi eritma Shisha membrarui (sharcha) Ichki eritma E-, Ag/AgC.! E A g/A gC I C. 4.5.2-rasm. S ta n d a rt va in d ik a to r elek tro d larin in g p o ten sial farqi e lek tro k im y o v iy y ach ey k a p o te n sia lig a n is b a ta n tesk ari ishoraga ega boMgan, tashqi potensialni solishtirish bilan o'lchanadi. Potensiometriya usuli — rangli va loyqa eritmalarni titrlashda ham qoMlaniladi. Ko‘pgina ishlatilgan potensiom etrlar pH ni oMchashga moMjallangan, shuning uchun ular p ll- m e tr la r deyiladi. pH -m etm ing tuzilishi. Potensiom etr (pH -m etr) elektrokim yoviy vacheykadan, ya’ni indikatorli shisha va standart kalomel elektrodlaridan ham da potensiallar farqini oMchash uchun birligi PH va m illivolt shkalalariga boM ingan b lo k d an tuzilgan. Shuningdek, pH m etr magnitli aralashtirgich va titrlash uchun byuretka bilan ta ’minlangan. Ish boshlashdan aw al «Temperatura oMchaydigan m uruvat («Ручка изм енен ий температуры») tekshiriluvchi eritm aning tem peraturasini oMchash holatiga qo‘yiladi. «Род работы» m uruvati esa, pH ni oMchash va pH o ‘lchash m um kin bo‘lgan oraliqqa, ya’ni 1 — 14 ga qo'yiladi. Har b ir o ‘lchashdan so‘ng, p H -m etrn in g elektrodlarini tozalab distillangan suv bilan yuviladi va elektrodlarda qolgan natnlikni filtr qog‘ozga shim dirib olinadi. Elektrokimyoviy yacheykaga tekshiriluvchi eritm adan m a’lum hajm solinadi va lozim b o 'lg an d a shisha elektrodning ishchi pastki qism ini eritmaga to ‘liq tushiriladi, agar to ‘liq botib turrnasa distillangan suv qo'shiladi. 0 ‘lchashdan oldin standart bufer eritm alam ing aniq pH qiymatlaridan foydalanib, pH -rnetm i kolibrovka qilinadi. Jadval- da pH metrni tekshirish va ularni tem peraturaga bog'liqligini ko'rsatadigan m oddalarning standart bufer eritmalari berilgan. Bu eritm alam i fiksanallardan tayyorlagan m a’qul. Kislotali eritm alarda pH < 7, ishqoriy eritm alarda p H >7 boMadi. Bizning ushbu am aliy ishimizda eritm aning pH k o 'r satkichi, EH ko'rsatkichi, ulam ing ko'rsatkichi, pH shkalalari berilgan. Ishni bajarish tartibi 1. Klavishlar tem peratura, a n io n /k a tio n va «1 — 19»Iar bosilgan nolda b o ‘lsin. 2. Asobni tok manbayjga ulang va 5 — 10 m inut qiziting. 3. Elektrodlar tushirilgan stakanaa distillangan suv bo ‘lsin, bu suv bilan elektrodlam i yuving va filtr qog‘oz bilan arting. 4. Tekshirilayotgan « С » eritm a solingan stakanga elektrod- larni tushiring, elektrodlam ing uchdan biri botsin. 5. «-1 — 4» klavishni bosing va asbob strelkasini yuqori chetki shkala b o ‘yicha ko ‘rsatishida tekshirilayotgan eritm a tem peraturasim yozing. 6. A w al «-1 — 19» klavishni keyin «pH» klavishni bosing va pastki chetki «-1 — i9» shkaladan asbobning strelkasi ko‘rsati- shidan tekshirilayotgan eritm aning pH ko‘rsatishini yozib oling. 7. A w al «t» harorat klavishni keyin «rnV» klavishni bosing va asbob strelkasining k o 'rsatish in i pastki chetki « -1— 19» shkaladan cp — redoks ko‘rsatishini yozib oling. 8. «t» harorat klavishini bosing va elektrodlam i tekshiri layotgan eritm adan olib, distillangan suv bilan yuving va filtr qog‘oz bilan arting. 9. Tekshirilayotgan «С2» eritm a solingan stakanga elektrod lam i tushiring va 5 — 8-bandlarda bajarilgan ishni takrorlang. 10. Keyingi «С3, C4, С., Сх» eritm alar uchun ham 4 — 8 punktlarda bajarilgan ishlam i takrorlang. 11. 4.5.1-jadvaiga olingan natiialam i yozing. 4.5.1- ja d v a l Г - £ 2 Eritmalar t ° , c pH 100(mV) 1 C. 2 < 3 c 3 4 C, 5 6 C, 12. Jadvaldagi eritm alar konsentratsiyasini abssissa o ‘qiga va pH (cp)ni ordinata o ‘qiga joylashtirib, to ‘g ‘ri burchakli koordinata sistemasida С = Д р Н ) va С — (cp) bog‘lanishlar grafigini chizing. pH ( 4.5.4- rasm. Mustaqil tayyorlanish uchun savollar 1. Eritmalarning p H к о ‘rsatkichi nima? 2. Kislota va ishqoriy muhitlar nima ? 3. Redoks potensiali nima? 4. pH -m etr asbobining ishlash prinsipini tushuntiring. 5. Diffuzion potensiallaming hosil bo ‘lishini tushuntiring. 6. Fazalararo potensiallar nima? 7. Kollodiy membrana orqali vujudga keladigan potensiallar farqini tushuntiring. 6-laboratoriya ishi. ELEKTROKINETIK HODISALAR Kerakli asbob va materiallar. 1. Mikroskop. 2. Goryayev kamerasi. 3. Pleksiglass plastinkalar. 4. П — shaklidagi agarli sifonchalar. 5. Figurali agarli sifonchalar. 6. T o ‘g ‘rilagich. 7. Sekundomer. 8. Mis sulfat va kaliy xloridning to‘yingan eritmalari. Ishning maqsadi. B iologik t o ‘q im alard a elektrokm etik m odellam i o ‘rganish. Nazariy qism Elektrokinetik hodisalar geterogen sistema fazalariaro vujudga keladigan eiektrik va kinetik m unosabatlam i aks ettrib, ular fazalararo potensiallar farqi mavjud b o ‘lgan sharoitda, fazalardan birining ikkinchisiga nisbatan harakati yoki fazalardan binning ikkinchisiga nisbatan harakati amalga oshayotganda ulararo kelib chiqadigan potensiallar farqi shaklida nam oyon bo‘ladi. Elektrokinetik hodisalar — elektroforez, elektroosmos, oqish potensiali va ch o ‘kish potensiali, deb to ‘rt turga bo ‘linadi. Tashqi elektr maydoni ta ’sirida dispers fazaning dispersiya m uhitiga nisbatan harakat elektroforez deb ataladi. Dispersiya m uhitining tashqi elektr maydoni ta ’sirida harakatsiz dispers fazaga nisbatan harakati esa elektroosm os deb ataladi. G idrostatik bosim ta ’sirida, suyuqlikning kapillar yoki g ‘ovak to ‘siq poralari orqali harakati natijasida kelib chiqadigan potensial oqish potensiali va gravitatsiya yoki m arkazdan qochm a kuch ta ’sirida, suyuqlikning yuqori va pastki qatlam lariaro kelib chiqadigan potensiallar farqi cho‘kish potensiali deyiladi. Elektroforez va elektroosmos nodisalarining yuzaga kelishi dispers faza bilan dispersiya m uhitiaro q o ‘sh elektrik qavat mavjudligi bilan shartlanib, elektr maydoni q o ‘yilganda, suyuq likning ichki qatlam larida qalqigan dispers faza zanalari ularga qaram a-qarshi zaryadlangan qutb tom on harakatlanadi. Dispers fazaning h arak atlan ish h o latid a elektr m aydoni t a ’siridan dispersiya m uhtining harakati yuzaga kelib, uning yo‘nalishi dispers faza bilan bir xil zaryadga ega qutb holati bilan belgilanadi. Demak, tashqi maydon ta ’sirida kelib chiqadigan fazalar harakati sistemada potensiallar farqi mavjudligidan darak beradi. Oqish va cho'kish potensiallarining paydo bo'lishi, ularga muvofiq gidrostatik va gravitatsiya gradiyentlari mavjudligining oqibatidir. Shuning uchun suyuq (oqish potensiali misolida — harakatchan, ch o ‘kish potensialida esa harakatsiz) faza bilan qattiq (oqish potensialida harakatsiz, cho'kish potensialida esa harakatchan) fazalararo qo‘sh elektrik qavatlaming paydo bo ‘li- shini tashqaridan qo‘yiladigan kuchsiz tasavvur etish m umkin emas. Shunday qilib, yuqorida bayon etilgan hodisalar, ulaming qaysi turga mansub bo ‘lishidan q at’iy nazar, faza bilan dispersiya m uhitiaro vujudga keladigan potensiallar farqiga bog‘liqdir. Ana shu xildagi potensiallar elektrokinetik potensiallar nom i bilan yuritiladi. Klcklroforc/. lu ik hujayra protoplazm asi o ‘z tabiatiga ko'i.i nim.ikk.ib kolloid sistema bo ‘lib, bu xildagi sistem alarda i i k i s tok ta ’siridan, dispers fazaning dispersiya m uhitiga ni.sbalan yoki aksincha harakati, gidrostatik kuch gradiyenti ta ’siridan esa fazalararo potensiallar farqi paydo b o ‘ladi. M aria shu xildagi elektrokinetik m unosabatiarni o ‘rganish hujay- raning fizikaviy xususiyatlarini bilishda m uhim aham iyatga ega. Biologik obyektlarga xos elektrokinetik hodisalar o ‘rganil- ganda, hujayra ko‘p sondagi faza b o ‘limlariga ajralgan m ikro- geterogen sistem a boMishiga qaram ay, shartli ravishda sod- dalashtirilib, ikki fazali dispers sistema deb qarash mumkin. T irik h u jayran in g yuzasi m an fiy zaryadga ega b o ‘lib, zary ad x arak teri va m iq d o ri, k o ‘p h o lla rd a , m e m b ra n a tarkibiga kirgan m olekulalar ion hosil qiluvchi guruhlarning o z -k o ‘pligiga, m uhit pH — darajasiga, m u h it ion kuchiga, b ir qato r hollarda, hujayra yuzasiga adsorbsiyalangan ionlar tabiatiga ham bo g ‘liq boMadi. Hujayra yuzasining elektrokinetik (£, — dzeta ) potensiali norm ada nisbiy doimiylikka ega boMib, sirt aktiv m oddar, anti- biotiklar va hujayraga shikast yetkazadigan moddalar ta ’siridagina o ‘zgarishi mumkin. M asalan, hujayralar suspenziyasiga og‘ir metall tuzlari qo‘shilganda hujayra yuzasining zaryadi kamayadi va kolloid zarralar singari turg‘unligini yo‘qotadi. Elektrokinetik potensial suyuqlikning dispers fazaga tegib turgan o ‘ta yupqa qatlam ida yuzaga keladigan boMgani uchun, uni bevosita oMchash m um kin emas. Shunga ko‘ra, potensial kattaligi vosita yoM, ya’ni elektroforez usuli yordam ida masalan, dispers faza zarralarining elektroforetik tezligini aniqlash orqali hisoblab topiladi. Agarda qo‘sh elektrik qavat qalinligi zarralar oMchamidan kichik boMsa, u holda zarralam i sferik zarralar deb qarab, sistemaga qo‘yilgan tashqi elektr maydoni ta ’siridan kelib chiqadigan zarralar harakatiga sabab boMg‘uvchi kuch ( Ft) quyidagiga teng boMadi: Bunda: Q — absolut birliklarda ifodalangan zaryad miqdori, E — maydon kuchlanganligi. Dispers faza zarralari o ‘z harakatida m uhit qarshiligiga uchraydi, ya’ni zarralarga, ularning harakatiga to'sqinlik qiluvchi ikkinchi bir kuch (F^) ta ’sir etadi: F2 — 6nrico r. ( 4 .6 .2 ) Bunda: r\ — m uhit yopishqoqligi, со — zarralam ing chiziqli tezligi, r — sferik zarraning radiusi. Zarralarga ta ’sir etuvchi kuchlam ing tenglik sharoiti uchun shunday yozamiz: QE — 6 7rr|a)r. (4.6.3) M a’lum ki, sferik zarralar yuzasidagi potensial quyidagi formula orqali ifodalanadi: 4 = Q/Dr. (4.6.4) Bunda: D — m uhitning dielektr doimiysi. (4.6.4) formulaga binoan, Q — \D r bo ‘lganda, Q kattaligini (4.6.3) formulaga qo‘yib, tD r = 6 лг 1 юг (4.6.5) ni hosil qilamiz. U holda, sfera shaklidagi zarra yuzasidagi potensial £, = 6 7ГТ1ЮГ / DE. (4.6.6) Silindr shaklidagi zarra uchun esa (4.6.6) formula quyidagi shaklni egallaydi: \ = 4 7 гг|юл /D E . (4.6.6a) Agar IB — 1/300 mutlaq elektr potensial birligiga tengligi hisobga olinsa, potensialni voltlarda ifodalash uchun formulaning o ‘ng tom onini 300 ga ko‘paytirish zarur, ya’ni 4 — 4 nritor 3 0 0 / D E . (4 .6 .7 ) Kuchlanish voltlarda o ‘lchanadigan bo ‘lgani uchun form u laning chap tom onini ham 300 ga ko‘paytirish kerak, ya’ni £ = 4 ят]со/‘ 3 0 0 /DE ■ 300 (4.6.8) bunda E = V/l ekanligi inobatga olinsa, unda formulani quyidagicha yozish mumkin: S = 4 ялшг 90 0 0 0 / / Z) К (4.6.9) Suyultirilgan suvli eritm alar u ch u n r|, Z) kattaliklari va qiymatini formulaga qo'ysak, S = 4 ■ 3.14 • 10~2 -90 ОООю// 81 ■ V, (4.6.10) bunda со = S /t ekanligini inobatga olsak, formula quyidagi ko‘rinishni oladi: ^ =140 5 l/ t V, (4.6.11) bunda: £, — potensialni oMchash. Dzeta potensialni aniqlash uchun, odatda, mikroelektroforez usulidan foydalaniladi. Mikroelektroforez qurilmasining asosiy qismi m ikrokam era bo'lib, m ikrokam eralar tuzilishiga ko‘ra tekis, to ‘rt burchakli, silindirsimon va berk kameralaiga b o ‘linadi. T o ‘rt burchakli kamera, o ‘rganilayotgan obyekt alohidaligiga qarab, gorizontal, vertikal yoki yonboshlangan holatda joylash- tiriladi. Kameralaming qanday bo ‘lishidan q at’iy nazar, ish obyektni kameraga joylashtirshdan boshlanadi. So'ngra kameraga tok yuborilib, obyektning elektroforetik tezligi, keyin esa (4.6.11) formula yordam ida uning c, — potensiali hisoblab topiladi. LABORATORIYA ISHINING TAJRIBA Q ISM I Achitqi zambunig‘iaing elektroforetik tezligi va ^ — poten- sialini aniqlash. Kerakli asbob va materiallar: mikroskop, Goryayev kam e- rasi, pleksiglass plastinkalar (14x6 va 6x3), dori tabletkalaridan bo'shagan shisha yoki plastmassa idishchalar (4 dona), П — shaklidagi agarli sifonchalar (2 dona), figurali agarli sifonchalar (2 dona), misdan tayyorlanib, izolyatsiyali simlarga ulangan sterjen ch alar (2 d o n a ), o ‘zgaruvchan to k n i doim iy tokka aylantiruvchi to ‘g‘rilagich, sekundomer, testr. filtr, qog‘oz, qay- chi, mis sulfat va kaliy xioridning to ‘yingan eritmalari, Mak liven buferi, saxarozaning 8% li eritrnasi, probirkalar, pipetkalar, shisha tayoqcha, achitqi zam burug'ining suspenziyasi. M ikroelektroforez kamerasini yig‘ish. Katta pleksiglass p lastin k an in g ikki ch etig a tab letk a q u tich alari sig‘adigan kattalikdagi ik k itad an teshigi boMgan kichik p lastin k alar yopishtiriladi. C huqurchalarga tabletka qutichalari joylash- tirilib, ularning orqa qatordagi ikkitasiga mis sulfat eritm asi quyiladi. Oldingi qatordagi ikkita qutichaga esa kaliy xlorid eritm asi quyiladi. O rqa qatordagi q u tich alar uch u n m o 'lja l- langan tiqinlar orqali mis sterjenlar va FT — shaklidagi agarli sifonchalarning b ir bandi o ‘tkazilib, mis sulfat eritinalariga tushiriladi. П — shaklidagi sifonchalarning ikkinchi bandlari oldingi qato r qutichalari uch u n m o'ljallangan tiqinlar orqali o 'tk azilib , kaliy xlorid eritrnalariga tushiriladi. 0 ‘sha tiqin- lardagi ikkinchi tesh ik lar orqali esa figurali sifo n larn in g uzunbandlari o ‘tkazilib, kaliy xlorid eritrnalariga botiriladi. M azkur sifonchalarning kalta bandlari qutich alar jo y lash tirilgan kichik plastinkalar oralig'iga o ‘rnati!gan G oryayev kam erasining chetlariga keltirib qo'yiladi. Mikroelektroforez moslamasini oichash ishlariga tayyorlash. Saxarozaning 8% li eirtmasiga solib tayyorlab qo'yilgan achitqi zam b rug 'i suspenziyasi bilan h o 'llan g an shisha tay o q ch a, moslamaga joylashtirib qo'yilgan Goryayev kamerasining kataklar sohasiga tekkizib olinadi va Mek liven buferi yordam ida suyul- tiriladi. Filtr qog'ozdan qirqib olingan qog'oz sharchali kameraga shunday joylashtiriladiki, natijada ularning bir chetlari to 'rlar sohasi chegarasiga tegib tursin. Qog'oz parchalari bufer eritma bilan yetarli darajada ho'llanadi va to'rlar sohasi yopqich oynacha bilan yopiladi. Qog'oz parchalarining ochiq qolgan tom onlariga figurali sifonchalarning kalta bandlari tekkizilib, shu tarzda tayyorlangan qurilm a m ikroskopning predm et stolchasiga joylashtiriladi. O ichash ishlarini bajarilish. Dastlab tok to'g'rilagich asbobi bilan ko'rsatm asi yordam ida tanishib chiqiladi. So'ngra mikro- elcktroforez njosluniasiiiiiig qo'tblanm aydigan elektrod (mis stcrji'ncli;i)l;irig;i nlnngan sim lar tok to 'g ‘rilagich asbobining chiqish kkynmalariga ulanadi. Tok to ‘g‘rilagich elektr tarm og‘iga iilanib, imdan mikroelektroforez kamerasiga 100 V kuchlanishga oga lok bcriladi. Keyin esa m ikroskop ko‘rish m aydonidagi a c h itq i z a m b u r u g 'i h u ja y r a la r in in g qaysi q u tb to m o n siljiyotganligi aniqlab olinadi va ularning harakat tezligi, ya’ni alohida hujayraning bar bir kichik katakning bir tom onidan ikkinchi tom oniga borib yetish uchun ketgan vaqt sekundom er yordamida o ‘lchab olinadi. Shu xildagi ishlar albatta 5—6 m arta takrorlanishi shart. So'ngra tok manbayi o ‘chirilib, elektrod- larning qutblari alm ashtiriladi va kam eraga yangidan 100 V kuchlanishli tok beriladi-da, avvalgidek, hujayralarning bir katakdan o ‘tish vaqti o ‘lchab olinadi. 0 ‘lchash ishlari tam om lan- ganidan so‘ng, tajribada topilgan vaqt qiymatlarining o ‘rtacha kattaliklari, qutb holatlarining har biri uchun alohida-alohida hisoblab topiladi. Chizg‘ich yordamida figurali sifonchalar uchla- riaro masofa ( L ) o'lchanadi. Testr yordam ida o ‘sha masofaga to ‘g‘ri keladigan kuchlanish ham olch an ad i. Goryayev lcamerasi kengligi ( S = 0,005 sm) inobatga olinib, achitqi zam burug‘i hujayrasining o ‘rtacha elektroforetik tezligi hisoblab topiladi, ya’ni U = S - / ■ / t ■ V sm sek~‘ V х. T o p ilg an k attalik n i (4.6.2) form ulaga q o ‘yib, ach itq i zam burug‘i hujayrasining c, kattaligi hisoblab topiladi. Elektr maydon kuchlanganligini aniqlash. Elektr m aydon kuchlanganligini aniq belgilash uchun, dastlab, m ikroelektro forez amalga oshiralyotgan kam eradan o‘tayotgan tok kuchi (mA) va zanjirdagi kuchlanish ( U4) o ‘lchab olinadi. So‘ngra elektroforetik kam era o ‘rniga kaliy xlorid eritm asi quyilgan P e tri id is h i jo y la s h tir ilib , id is h d a g i e ritm a g a fig u ra li s ifo n c h a la rn in g k a lta b a n d la ri tu s h irila d i-d a , z a n jird a n o ‘tay o tg an to k m a ’lu m b ir k attalik k a kelib tu rg ‘u n la sh - m aguncha q o ‘yilgan kuchlanish kam aytirib boriladi va tok m iqdorining turg'unlashgan holatiga mos keladigan kuchlanish ( t /3) kattaligi yozib olinadi. Ish paytida o ‘lchab olingan kuch lanish bilan kaliy xlorid eritm asida o 'lch a b olingan kuchla- nisharo ayrim zanjir (kamera)dagi m aydon kuchlanganligi (Uya) ning haqiqiy kattaligini beradi, ya’ni U a = U , - v y \ — potensialni hisoblashga niisol. Tajriba sharoitida achitqi zam burug'i hujayrasining S — 0005 sm (Goryayev kamerasidagi kichik kvadrat tom onlarining uzunligi) masofani bosib o ‘tishiga ketgan vaqt t = 10 sek, maydon kuchlanganligi E =10 B/3 smga teng boMganda, hujayraning elektroforetik tezligi U shunday topiladi: U = S l/ t ■ V = 5 ■ 10-3 33/10 - 10 = 13 • 10-4sm sek 'V-‘. Topilgan mazkur kattadikni 140 ga ko'paytirib, achitqi zatn- burugM hujayrasining voltlarda ifodalangan £, potensial kattaligi 4.6.1-rasm. Elektroforetik tezlikni o'lchashga mo'ljallangan mikroelektroforetik moslamasining umumiy ко rinishi: I —katnera; 1 a—filtr qog'oz parchalari; lb- yopqich oynacha; 2—figurali agarli sifonchalar; 3—missulfat eritmalarini kaliy xlorid eirtmalari bilan bog'lovchi П shaklli agarli sifonchalar; 4 — mis sulfat eritmalari va 5 — kaliy xlorid eritmalari quyilgan qutichalar: 6 — mis elektrodlar (sterjenchalar). topiladi. Bu kattalikni 1000 ga ko ‘paytirib, £, potensialning millivoltlarda ifodalangan qiymati hosil qilinadi. Eslatma. OMchash ishlari tugatilgach, dastlab to k to ‘g‘riiagich asbobi elektr ta rm o g ‘idan uziladi, keyin esa m oslam a tok to ‘g‘rilagichdan ajratiladi. M oslam adagi figurali va П — shaklidagi sifonchalar olinib. silkitm asdan distillangan suvda chayiladi va kaliy xloridning to ‘yingan eritm asi quyilgan maxsus kristallizatorga solinib, qopqoq bilan yopib q o ‘yiladi. So‘ngra Goryayev kamerasi m oslam adan olinib, yopqich oynacha joyidan ko ‘chiriladi va ularning h ar ikkalasi ham distillangan suvda yuvilgach, filtrlanadi. Elektroosmos. Yuqorida bayon etilganidek, elektroosmos deganda, tashqi elektr maydoni ta ’siridan dispersiya m uhitining harakatsiz dispers fazaga nisbatan kelib chiqadigan harakati tushuniladi. Suyuqlikning elektroosmotik harakatiga sabab, qattiq faza bilan suyuq fazalararo yuzaga keladigan aielektrik qavat boMib, qattiq yuzaga kuchsiz bogMangan diffuz qatlam ionlari tashqi elektr maydoni ta ’sirida, qaram a-qarshi zaryadli qutb tom on siljiydi. Yuzaga mahkam bogMangan zich ionlari esa harakatsiz qoladi. Diffuz qatlam ionlari kapillar b o ‘ylab harakatlanayotib, m uhitni siljishga m ajbur etadi. Siljish qattiq faza bilan suyuq faza chegarasida emas, balki qattiq fazadan m a’lum masofada yotgan siljish yuzasida ro ‘y beradi. Elektroosmos hodisasini o ‘rganish uchun maxsus m oslam a- lardan foydalaniladi. Suyuqliklarning elektroosm otik harakat- larini o'rganish orqali qattiq faza bilan suyuq faza chegarasida yuzaga keladigan zaryad belgisi, zaryad zichligi va siljish yuzasidan vujudga keladigan elektrokinetik potensial kattaligini aniqlash mumkin. Smoluxovskiy tenglamasiga ko ‘ra, yalpoq kapillar bo'ylab suyuqlikning siljish tezligi elektrokinetik poten- sialga quyidagicha bogMangan: \ = x\U /E- D Da, (4.6.12) bunda: n — suyuqlikning yopishqoqligi; U — suyuqlik oqim i- ning chiziqli tezligi; E — elektr m aydon kuchlanganligi; D — m uhitning dielektr doim iysi; D0 — vakuum dielektr doimiysi. Suyuqliklam ing m em branalar orqali elektroosm otik harakat- larini o'rganish uchun esa quyidagi tenglam adan foydalanish qulay: 5 = X Vr\/Di ■ 1,1295 • 1 Q6m V, (4.6.13) bunda: x — m uhitning solishtirm a elektr o ‘tkazuvchanligi (O m -1); V — suyuqlikning hajm tezligi (s n r3sek ); D — m uhit dielektr doim iysi; t ] - m uhit yopishqoqligi ( 1 0 2puaz); i — zanjiridagi tok kuchi. Suyuqlikning hajmiy tezligi esa V = S l / t ga teng b o ‘ladi. S — kapillarning ko ‘nda!ang kesim i, sm (.S' = r\R 2), / — m asofa(sm ), t — vaqt (sek). M em brana yuzasidagi potensial kattaligi esa quyidagi tenglamadan topiladi: a = 6,24 ■ 1022 • хл V X / / zaryad sm 2, с bunda X — ion atmosfera qalinligi ( A ). M ustaqil tayyorlanish uchun savollar 1. Elektrokinetik hodisalar deganda nimani tushunasiz? 2. Elektroforez hodisasini tushuntiring. 3. Elektroosmos hodisasini tushuntiring. 4. Mak liven buferi nima? 5. Mikroelektroforez kamerasi qanday yig'iladi? 6. Hujayra va to ‘qimalarning tuzilishini tushuntiring. |
