Fizikadan praktikum


BIOLOCIK  SUYUQLIKLARNING  OSMOTIK


Download 104 Kb.
Pdf ko'rish
bet19/27
Sana08.03.2017
Hajmi104 Kb.
#1923
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   27

BIOLOCIK  SUYUQLIKLARNING  OSMOTIK 
BO SIM IN I  ANIQLASH
Kerakli  asbob  va materiallar.  1.  Mikroskop.  2.  Osh tuzining 
har xil konsentratsiyali eritmalari.  3. Gorayev kamerasi. 4.  Kapillar 
naychalar.  5. Mikropipetka.
Ishning  maqsadi.  N o m a’lum  eritm alarning konsentratsiya­
sini  aniqlash.
Nazariy  qism
Osmotik bosim   —  har qanday  eritm a,  shuningdek,  biologik 
suyuqliklarning  shunday bosimiki,  u  erigan m odda gaz holatida 
bo‘hb, eritma egallagan  hajmni  o‘sha haroratda egallab hosil qil­
gan  bosimidir.  Yetarlicha  suyultirilgan  eritm alar  uchun  o ‘zgar- 
mas haroratda osmotik bosim eritilgan moddaning konsentratsiya- 
siga va absolut haroratga to ‘g‘ri proporsional:
p   =   CRT,
 
(4.1.1)
Bunda: 
p
 — eritm aning osm otik bosimi  (atmosfera);  С —  uning 
konsentratsiyasi;  m ol/litr, 
R
  —  universal  gaz  doimiysi;  0,082 
Htr atmosfera g ra d 1. т о Г 1 ga teng.
Shunday  qilib,  (4.1.1)  ifodadan  suyultirilgan  e ritm a la r­
n in g   o s m o tik   b o sim i  e ritilg a n   m o d d a n in g   z a r ra c h a la ri 
m iqdoriga  proporsional.  O sm otik  bo sim n i  aniqlash  uchun 
eritm an in g   konsentratsiyasi  va  to ‘yingan  b u g ‘ining  bosim i 
(yoki  elastikiigi)  orasidagi  b o g ‘lanishga  asoslangan  q ato r 
bilvosita  usullar mavjud.  Bug‘ning  elastikiigi  deganda,  uning 
suyuqlik bilan  m uvozanatda  bo'lgandagi bosim i  tushuniladi. 
K o ‘p in c h a   osm otik  bosim ni  aniqlash  u ch u n   b u g ‘  elastik- 
ligining  o sm o tik   bosim ga  bo g ‘liqligiga  m oslangan  bilvosita 
usuldan foydalaniladi.  O sm otik bosim ni  aniqlashning bilvosita 
usullari biologiyada keng  q o ‘llaniladi.
Bu  Bardjer  va  Rasta  usuli  bilan  ishlanganda  tekshiriluvchi 
eritmaning  osm otik  bosimi  nazoratchi  eritmalarining  m a’lum

<>м и» Hi к  hoMinLii I  bilan taqqoslanadi.  Bardjerva  Rasta usuli bilan 
l.iч
11111
i.i
11
  0,1  %  ga  mos  keluvchi  konsentratsiyalar farqini  qayd 
«
11
1
1
s1
1
  mumkin.
Ishni  bajarish  tartibi
Ishni  boshlashdan  aw al  diametri  1  m m  va uzunligi  6—7  sm 
(buyum  oynasining  uzunligi)  atrofida  boMgan  shisha  kapillarlar 
tayyorlanadi.  Osm otik konsentratsiyasi  tekshirilayotgan  eritm a­
larning  konsentratsiyasiga  taxm inan  yaqin  boMgan,  masalan, 
konsentratsiyalari  0,5%;  0,6%;  0,7%;  0,8%; 0,9%  ;i,0  % boMgan 
kuzatuvchi  (kontrol)  eritm alar  (odatda  N aC l)  tayyorlanadi. 
Kapillarni  buyum   oynasiga  qo'yiladi  va  unga  yopishtirgich 
(zamazka)  yordam ida  m ahkam lanadi.  Shisha  kapillar  okular 
shkalali  mikroskopning buyum oynasiga qo‘yiladi  (kattalashtirish, 
okular 7x, obyektiv 8x) va suyuqlikning  1  ta yoki  ikkala meniskiga 
fokuslantiriladi,  agar  havo  pufakchalari  kichik  boMib,  ko‘rish 
sohasiga joylashsa,  keyin  meniskning harakati  kuzatiladi  (4.1.1- 
rasm).
4.1  1-  rasm.
Kichik osm otik bosim   (yoki  katta elastikligi) ga ega boMgan 
suyuqlikning  yuzasidan  suv  bugManadi  va  bir  vaqtning  o ‘zida 
bug*  katta osmotik bosim  (kichik bug1 elastikiigi)ga ega boMgan 
suyuqlikka o ‘tadi.  Shuning uchun  1-tom chim ng  hajmi  kichik- 
lashadi,  2- tom chining hajm i  esa kattalashadi.
Menisk  doim  konsentratsiyasi  kichik boMgan  eritm a tom on 
harakatlanadi.  Tekshiriluvchi eritma navbat bilan kuzatuvchi erit-

malar bilan taqqoslanadi.  Shunday kuzatuvchi  eritma aniqlana- 
diki,  bunda  ikkala tom chining  ham  hajmlari  o ‘zgarmay  qoladi 
(menisk harakatlanmaydi),  demak, uning osmotik konsentratsiya­
si tekshiriluvchi  eritm aning osmotik konsentratsiyasiga teng.
Ishni  qulaylashtirish  uchun  ham m a  nam unalarda  tekshiri­
luvchi  yoki  kuzatuvchi  eritm aning  meniskini  kuzatish  va  bu 
eritmani doim mikroskop stolchasining birtom oniga joylashtirish 
lozim.
Bu qoidalarga amal  qilib,  olingan kuzatish  natijalarini 4.1.1- 
jadvalga kiritish  mumkin.
4.1.1- jadval
K uzatuvchi  eritm a
Tekshiriluvchi  eritm a
T ekshirilayotgan eritm a 
m eniskining  harakat 
yo'nalishi
0,5  %
X
0,6
  %
X
0,7  %
X
0,8
  %
X
Butun  tajriba  davomida  eritmalarni  doim  yopiq  idishlarda 
saqlash va soat oynachasiga suyuqlikning bug‘lanishini va eritma 
konsentratsiyasining o'zgarishiga yoM qo‘ymaslik uchun  faqat be- 
vosita kapillarni  to ld irish d an   aw al  quyish  lozim.  M a’lum  erit­
m aning  konsentratsiyasini  aniqlashga  kirishishdan  aw al,  usul 
bilan  yaxshi  tan ish ib   olish  shart.  Buning  u c h u n   konsen- 
tratsiyalari  m a’lum  eritm alar va distillangan  suv bilan  bir necha 
tajribalar  o ‘tkazish  lozim.  H am m a  nam unalarda  meniskining 
harakat  y o ‘nalishi  kutilganga  m os  kelishiga  ishonch  hosil 
qilingandan  so‘ng  laboratoriya ishlarini  bajarishga o'tish  lozim. 
Tekshirilayotgan eritmaning konsentratsiyasi aniqlangandan keyin 
uning  osm otik  bosimi  (4.1.1)  form ula  yordam ida  hisoblanadi. 
Bunda eritmaning foizlari  konsentratsiyasini  molyarliga o ‘tkazish 
lozim.
Tekshirilayotgan eritmaning osmotik bosimini hisobiash
O 'lchash  natijalariga  asosan  tekshirilayotgan  entrna  0,45  % 
NaCl  mos osmotik konsentratsiyaga ega bo‘lsin. 0 ‘lchash vaqtida

harorat  37°C ga teng.  N aCl ning m olyar eritmasida  1  1 suvda bu 
tuzning  58,5 g b o ‘ladi.
Demak,  0,45  %  li  NaCl  eritmasi  4,5  /   58,5  =   0,077  molyar 
eritmaga  mos  hisoblangan. 
S
 ning  qiymatini  (4.1.1.)  formulaga 
qo'yib,  N aCl  ning  har  bir  molekulasi  2  ta  ion  hosil  qilishini 
hisobga olib:
p  =
  2  •  0,077  •  0,082 ,/  273  +   37 /   =   3,9 atm.  topiladi.
Mustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Osmotik  bosim  nima?
2.  Bardjer  va  Rasta  usulining  mohiyati  nimadan  iborat?
3.  О ‘zingizning  noma ’lum  eritmangizning  osmotik  bosimini 
hisoblang.
2-laboratoriya  ishi.
ELEKTROLITLARNING  ELEKTR 
OTKAZUVCHANLIGINI  O  RGANISH  VA 
SOLISHTIRMA  QARSHILIGINI  ANIQLASH
Kerakli  asbob va materiallar.  1.  Ommetr.  2.  Suyuqliklaming 
elektr aktiv  qarshiligini  o ‘lchashga  m o‘ljallangan  qurilma.
Ishning  maqsadi.  Elektrolitlaming  aktiv  elektr  qarshiligini 
uning hajmi va tarkibiga bog‘liqligini  o ‘rganish hamda solishtirma 
qarshiligini aniqlash.
Nazariy  qism
Biologik to ‘qimalar va a’zolar har xil qarshiliklarga ega bo‘lib, 
turli  tuzilishlarga ega.  Ularning qarshilikJari  elektr toki ta ’sirida 
o ‘zgarishi mamkin.  Bu hoi tink biologik sistemalarqarshiliklarini 
o ‘!chash  ishini  qiyinlashtiradi.
Bevosita tana ustiga qo‘yilgan elektrodlar orasida turgan orga- 
nizm   ayrim   qism larining  elektr  o ‘tkazuvchanligi  teri  va  teri 
usti  qatlam larining  qarshiligiga  bog‘)iq.  O rganizm   ichida  tok 
asosan  qon  va  lim fatik  to ‘qim alar,  m uskullar,  nerv  tolalari- 
ning  qobiqlari  b o 'y ich a  tarqaladi,  terining  qarshiligi,  o ‘z  n a- 
vbatida,  uning holati:  qalinligi,  yoshi,  nam ligi  va hokazolarga 
ko'ra aniqlanadi.

To'qim alar  va  a ’zolarning  elektr  oMkazuvchanligi  ularning 
funksional holatiga bogMiq,  demak, undan diagnostik ko‘rsatkich 
sifatida foydalanish mumkin. Masalan, yallig‘lanish vaqtida huiay- 
ralar  shishadi.  hujayralararo  birlashmalarning  kesimlari  kam a- 
yadi,  natijada  elektr  qarshiligi  kattalashadi,  ko‘p  terlashni  vu­
judga  keitiruvchi  fiziologik  hodisalar  tenning  elektr  oMkazuv- 
chanligini orttiradi va hokazo.
Organizmdagi  turli  to'qim alar va suyuqliklarning solishtirma 
qarshiliklarini  (p,  Om  m.  larda)  keltiramiz:
Orqa miya suyuqligi.........0,55 
Yog‘ to‘qimasi................ 33,3
Qon.....................................1.66  Q uruqteri......................  105
Muskullar  ..........................2 
Suyak pardasisiz suyak..... 107
Miyava nervto‘qimasi....14,3
Biologik  suyuqliklar  elektr  oMkazuvchanligi  m etallarning 
elektr o ‘tkazuvchanligiga o‘xshash  bo‘lgan elektrolitlardir:  ikkala 
m uhitda ham (gazlardan boshqa)  tok tashuvchi  elektr maydoniga 
bog‘liq boMmagan holda hosil  boMadi.  Shunga ko‘ra (4.2.1)  ifoda 
elektrolit  uchun  ham  to ‘g‘ri  kelaveradi.  Uni  musbat  va  manfiy 
ionlar  uchun  alohida-alohida  yozish  mumkin:
j   —  qnv.
 
(4.2.1)
Bunda: 
q
  —  zarrachaning  zaryadi; 
n  —
  zarrachalam ing 
konsentratsiyasi; 
и —
  zarrachalam ing  tezligi.
Bu  m unosabatni  musbat  va  manfiy  ionlar  uchun  alohida- 
alohida yozamiz:
j   =   qn_rv +  ; j_ =   qn_u_.
Toklarning  sum m ar  zichligi:
j   = j +  + L   =   q  (  n+o+ +   n_v_ ).
 
(4.2.2)
Agar har bir  molekula  ikki  ionga dissotsiatsiyalanadi  deb fa- 
raz  qilinsa,  u  holda  musbat  va  manfiy  ionlar  konsentratsiyasi 
bir  xil  boMadi:
n v  —  n  —  an.
 
(4.2.3)
Bunda: 
a
 — dissotsiatsiya koeffitsiyenti; 
n
 — elektrolit mole- 
kulalarining  konsentratsiyasi.

lonlarning elektr maydondagi  yo‘nalgan  harakatini  taqriban 
tekis  harakat  deb  hisoblash  m um kin,  u  holda  elektr  maydoni 
ionga  t a ’sir  qiluvchi  ku ch  
q E
  tezlik k a  p ro p o rsio n a l  deb 
hisoblanuvchi  ishqalanish  kuchi 
r V
ga teng:
qE  =   rV  .
 
(4.2.4)
Bunda: 
q /r   =   b
 bilan  almashtirib,
V =   b  E
ni  hosil qilam iz,  proporsionallik koeffitsiyenti 
b
 ga ionlar hara- 
katchanligi  deyiladi,  u son jihatidan ionni  kuchlanganligi  birga 
teng m aydonda yo‘nalgan harakatning tezligiga teng.
Turli  ishorali  ionlar  uchun  (4.2.4)  ga  asosan:
V+ = b   +   E,  V_  =   b_E
 
(4.2.5)
hosil  b o ‘ladi.  (3)  va  (5  )  ni  (  2)  ga  q o ‘yib,  quyidagi  ifoda 
topiladi:
j   —  nq  (b +
  +  
b_ )E.
 
(4.2.6)
Elektrolitni to ‘g‘ri  burchakli parallelepiped shaklida tasaw ur 
qilaylik,  uning 
S
  yuzali  yoqlari  —  elektrolitlari  bir-biridan 
I 
masofada bo ‘lsin  (4.2.1- rasm).  (4.2.6)  ni undagi 
E
o ‘rniga 
R / l
ni 
qo'yib  va  har  ikki  tom onini 
S
 ga  ko‘paytirib,  quyidagi  ifodani 
hosil qilamiz:
j   S =   nq  a  (b +  +   b _ )   (R /l)  S.
 
(4.2.7)
4.2.1-  rasm. 
-260 -

j S
  —/b o 'lg a n i  uchun  (4.2.7)  tok  manbayiga  ega  bo‘lmagan 
zanjir  uchastkasi  uchun  Om  qonuni 
J   =   U  /   R
  ga  mosdir, 
bunda:
R  —  (  I /  S )   [nq  a  (b +  +   b_  )]~>.
 
(4 .2 .8 )
R —
 elektrolit  qarshiligidir.  (4.2.8)  maktab kursidan  m a’lum 
R  =  p   (  l/S )
  m unosabat bilan  taqqoslanilsa:
у  = 1 /p
  =  
nq  a  (b+  +   b_ )
ga ega  bo'lam iz.  B undan ionlarning konsentratsiyasi,  zaryadi va 
harakatchanligi  qancha katta  b o ‘lsa,  elektrolitning  elektr o ‘tka- 
zuvchanligi 
у
  ham   shuncha  katta  bo‘ladi,  degan  xulosa  kelib 
chiqadi.
Quriimaning  tafsiloti
1.  Qurilma 4.2.2-  msmda tasvirlangan.
2. Qurilmani yuvishda va tekshirilayotganda suyuqlik bilan to‘Idi- 
rilayotganda,  u  taglikdan  oliriib,  7  kapillar  trubka  suvga  yoki 
suyuqlikka botirilib,  5  dasta yordam ida  3  porshen  suriladi.  Agar 
havo pufakchalari  hosil  bo‘lsa, suyuqlik porshen yordamida hara- 
katlantirilib,  chiqarib  yoiboriladi.
У
r  
»
Л
*
■ЙГ 
3
1
• 

  •
4.2.2-  rasm.
1 — taglik; 2 — shisha silindr (trubka), 3 — porshen; 4 — elektrodlar; 
5 —porshenni surish  dastasi;  6 —  ulash simian;  7— suyuqlikni tortish 
uchun kapillar (trubka),  8  —  qopqoq;  9 —  o'lchov asbobi.

Ishni  bajarish  tartibi
1.  4.2.2-  rasmda  ko‘rsatilgan  qurilm aning  ulanishini  tekshi- 
ring va o ‘lchov asbobini tok manbayiga ulang.
2.  Qurilm aning  tekshiriladigan suyuqlik quyiladigan  qismini 
suv  tozalash  qurilmasida  qayta  tozalangan  (distillangan  )  suv 
bilan 3 marta yuving.
3.  Fiziologik eritma tayyorlang ( 200 m l ).
4. Tayyorlangan fiziologik eritmaning 20 ml ga 20 ml ichimlik 
suvi  qo‘shilib  ,  A eritma  tayyorlang.
5.  Tayyorlangan  fiziologik eritm aning  20  ml  ga  20  ml  toza­
lash  qurilmasida  qayta  tozalangan  (  distillangan  )  suv  qo‘shib,
V eritma tayyorlang.
6.  Qurilmaga fiziologik eritm adan  20  ml quyib,  taglikka joy- 
lashtirib,  Ommetrga  ulang va  O m m etm ing ko‘rsatkichini  yozib 
oling.
7.  Porshenni  surib  tekshirilayotgan  suyuqlik  hajmi  18,  16,
14,  12,  10,  8,  6,  4,  2  m l  boM gan  h o lla r d a   O m m e tr 
ko‘rsatkichlarini  yozib  oling.
8.  Qurilmadagi qolgan eritm ani to ‘kib,  distillangan suv bilan
3 marta yuving.
9.  Qurilmaga 20  ml A eritm adan quyib,  6,7,8-bandlarda ba- 
jarilgan  ishlami takrorlang.
10.  Qurilmaga  20  ml  V  eritm adan  quyib,  6,  7,  8-bandlarda 
bajarilgan  ishlam i  takrorlang.
11.  Olingan natijalarga ko‘ra har bir eritm a uchun 
R  =
 A 
V 
form uladan  A  ning qiym atlarini  toping  va  К o 'rtach an i hisob­
lang 
( V  =   S - l ;   R  =   К   SI;  p   =   R  S /l;  p   =   К
  5s; 
S   =   nR2
  =  
lj4 n d 2)   p
  —  solishtirma  qarshilik, 
d
  —  elektrod  diametri 
(d
  = 
19,8  mm).
12. 
p
  =   AoW • 
S2
  form uladan 
p
  ni  toping.
13.  Olingan natijalardagi 
V
 ning qiymatlarini abssissa o ‘qiga va 
R.
  ning  qiymatlarini  ordinata  o'qiga  qo‘yib,  eritm a  hajmi  bilan 
elektr  qarshiligi  o ‘rtasidagi  bog‘lanish  grafigini  chizing.
M ustaqil  tayyorlanish  uchun  savollar
1.  Elektrolitlar nima ?
2.  Elektrolitlarda  elektr  tokining  tabiati  qanday?

3.  E le k tro lit  q a rsh ilig in i  topish fo r m u la s in i  k e ltirib   c h i- 
qarin g.
4.  Elektrolitlar qarshiligi,  о 'zgarishini  о ‘rganish farmatsiya  va 
tibbiyotda  qanday  ahamiyatga  ega?
5.  Elektrolit  uchun  От  qonunini yozing.
3 -laboratoriya  ishi.
UYUCH  VA  YUCH  ELEKTR  MAYDONINING 
ELEKTROLIT  VA  DIELEKTRIKLARGA 
TA’SIRINI  0 ‘RGANISH
Kcrakli asbob va materiallar.  1. «Луч-2» apparati. 2. Termometr.
3.  Elektrolitlar.
Ishning  maqsadi.  ОЧа  yuqori  chastotah  elektr m aydonining 
elektrolit va dielektriklarga ta ’sirini  o'rganish.
Nazariy  qism
Rasm  bo‘lgan  fizioterapevtik  usullardan  biri  UYuCh  (Ultra 
yuqori  chastotali)  —  terapiya,  bu  to‘qima  va  a ’zolatga  UYuCh 
(3—300  MHz)  o'zgaruvchi  elektr  maydoni  bilan  ta ’sir  qilishdir 
UYuCh suyak va bo‘g‘imlardagi yallig‘lanishni davolashda qoMlaniladi. 
UYuCh  elektr  maydonining  fiziologik  ta’siri  o‘zgaruvchan  elektr 
maydonining organizm to'qimalaridagi molekula va ionlatga ta’siriga 
asoslangan.  Bu ta’sir natijasida to'qimalarda ko‘pgina issiqlik miqdori 
ajraladi,  bu biokimyoviy va fiziologik jarayonlaming  kuchayishiga 
olib  keladi.  U Y uCh  elektr  m aydonining  elektrolitlarga  va 
dielektriklarga ta’sir mexanizmini ko'ramiz.
Elektrolitlarning  UYuCh  maydonida  isishi  ionlarning  hara­
kati yoki o‘tkazuvchanlik toki evaziga sodir boMadi  Bunda tokning 
energiyasi  ichki  energiyaga  o ‘tadi.  Nazariy kursdan  eiektrolitlar- 
ning birlik hajmidan, birlik vaqtda ajralib chiqqan issiqlik miqdori- 
ning elektr maydoni  kuchlanganligiga bogMiqligi  m a’lum:
Q,  =   E2 /  p  .
Bunda: 
E
  —  elektr  maydoni  kuchlanganligining  effektiv 
qiymati; 
p —
  elektrolitning  solishtirm a  qarshiligi.
Dielektrlklarda yuqori chastotali elektr maydoni ta ’sirida dipol

m om entlarining  uzluksiz  o ‘z  yo‘nalishini  o'zgartirib  turishi 
sodir  b o ‘ladi.  D ipollarning  tebranishlari  faza  bo'yicha  elektr 
maydoni  kuchlanganligining tebranishlaridan  qoladi.  Organizrn 
tarkibida elektrolitlar va dielektriklaming xossalanga ega bo'lgan 
to 'q im alar  mavjud,  dem ak  UYuCh  m aydon  ta ’sirida  organiz- 
m dan issiqlik ajralib chiqadi.
Dielektriklar uchun UYuCh maydon ta ’sirida ajralib chiqqan 
issiqlik miqdori:
Q2  —  a  ■
  E2  ■ £  ■ s0  ■  tgS
bo'lgani  uchun,  UYuCh  m aydon ta ’sirida  organizm   va  to 'q i- 
malardan ajralib chiqqan issiqlik miqdori,  UYuCh ta ’sirida orga­
nizm  va to ‘qimalardagi  elektrolitlar va  dielektriklam ing xossa- 
lariga ega bo'lgan to'qim alardan ajralib chiqayotgan issiqlik miq- 
dorlarining yig'indisiga teng bo'ladi,  ya’ni
Q  =   Q, +  Q2 
/  p   +   0)'  E?  • 
E  ■ 
£0 -  tg S .
Bunda  :  ©  —  siklik  ch asto ta; 
s   —
  to 'q im a n m g   d ielek trik  
doim iysi; 
s 0  —
  elek tr  doim iysi; 
S  —■
  d ielek trik   ajralish lar 
(p o terb )  b u rch ag i.
Elektr  maydonining  tebranishlar  chastotasi  40,68  M H z  ga 
teng  bo'lganda,  dielektriklaming  qizishi  elektrolitlamikiga  nis­
batan intensivroq bo'ladi.
O 'ta  yuqori  chastota  O 'YuCh  diapazonidagi  elektromagnit 
to'lqinlardan  foydalanishga  asoslangan  fizioterapevtik  uslublar 
to 'lq in   uzunligiga  bog'liq  holda  ikki  xil  ataladi:  m ikroto'lqinli 
terapiva  (chastotasi  2375  M Hz,  to 'lq in   uzunligi  12,6  sm)  va 
D ST  terapiva,  ya’ni  detsim etr  to'lqinli  terapiya  —  chastotasi 
460  M Hz  ,  to'lqin  uzunligi  65,2  sm.
Hozirgi vaqtda YoYuCh maydonlaming biologik obyektlarga 
issiqlik  t a ’siri  to 'g 'risid a   nazariya  eng  k o 'p   ishlab  c-hiqilgan. 
E lektrom agnit  to 'lq in   m oddaning  m olekulalarini  qutblab  va 
ulam i davriy ravishda elektr dipol kabi  qayta oriyentatsiyalaydi. 
B undan  tashqari,  elektrom agnit  to 'lq in   biologik  sistem aning 
ionlariga  t a ’sir  etadi  va  o'tkazuvchanlik  o'zgaruvchan  tokini 
hosil qiladi.  Shunday qilib,  elektromagnit maydonda joylashgan 
m oddada  siljish  toklari  bo'lganidek,  o 'tkazuvchanlik  tokiari 
ham bo'ladi.  Bulaming ham m asi moddaning isishga olib keladi.

Suv m olekulalarining qayta oriyentatsiyalanishi  tufayli  vujudga 
keluvchi siljish toklari  katta ahamiyatga ega.  Shu sababdan m ik- 
ro to ‘lqinlar  energiyasining  eng  ko‘p  yutilishi  m uskullar  va 
qon kabi to ‘qim alarda sodir bo'lib,  suyak va yog‘  to'qim alarida 
kam  yutiladi,  ularda  isish  kam roq  b o ‘ladi.
Elektromagnit to ‘lqinning biologik to ‘qimalarga  kirish chu- 
qudigi  bu   t o ‘qim alarning  to ‘lqin  energiyasini  yutish  qobili- 
yatiga bog‘h q b o ‘lib,  bu o ‘z  navbatida to ‘qim alam ing tuzilishi 
(eng  m uhim i,  tarkibidagi  suv  bilan  ),  shuningdek,  elektro­
m agnit  to ‘lqinning  chastotasi  bilan  aniqlanadi.  Shunga  ko ‘ra 
fizioterapiyada ishlatiladigan santim etrli  elektrom agnit to ‘lqin 
m uskul,  teri  va  biologik  suvuqliklarga  taxm inan  2  sm,  yog‘, 
suyakka  esa  tax m in an   10  sm  kirib  boradi.  D etsim etrli  to ‘lqin 
uch u n   bu  ko ‘rsatkicb  taxm inan  2  m arta  yuqori.  T o ‘qim a- 
larning  tuzilishi  m urakkab  ekanligini  hisobga  olib  ,  m ikro- 
to ‘lqinli  terapiyada  elektrom agnit  to ‘lqinlarni  tan a  yuzasidan 
kirish  chuqurligini  shartli  3—5  sm  ga  teng  deb  hisoblanadi. 
DST — terapiyada esa  9 sm gacha boMadi.
YoYuCh  terapiya  uchun  ishlatiladigan  «Луч-2»  apparati
4.3.1-  rasm.
Apparatning old qismi (paneli):  1 — o‘lchov asbobi; 2 — protsedura 
soati tutqichi;  3 — kuchlanish tarmog‘i (сетевого) kalitning tutqichi;  4 
— signal lampasi; 5 — asbob kalitining tumbleri «контроль»; 6 — «мощ­
ность» kalitining tutqichi (ruchkasi); 9 — chastota kabeli;  10 — rozetka.

magnetronlardan  yig‘ilgan generatordan  iborat.  Ishchi chastota 
2375  MHz.
Ishni  bajarish  tartibi
1. «Сеть-мощность» tumbleririi «сеть» holatiga o'tkazing, «сеть» 
o‘tkazgichining (переключател) kalitini soat mili yo'nalishida burib 
kuchlanish tarmog‘iga ulang. «Сеть» tutqi chi ni (IPasbobiami kuzata 
borib) asbob mili  qizil sektorda o‘mashguncha burib boring.
2.  «С еть-м ощ ность»  tum blerini  «мощ ность»  holatiga 
qo‘ying.
3.  Protsedurasoatining tutqichi «minut»ni qizil belgiga keltiring. 
1,5—2  minut  kutib  (magnetron  katodining  qizishi  uchun  zarur 
vaqt) «мощность» tutqichini «1» holatiga o'tkazing, bu bilan yuqori 
kuchlanish ulanadi va signal  lampasi cho‘g‘lanishi  lozim. O'lchash 
asbobi  chiqish  quwati  1—3 vatt kattalikni  qayd qilishi  kerak.
4.  «Мощность» tutqichini  6—7 chiqish  quw atiga o ‘tkazing.
5.  Protsedura soatining tutqichini soat  mili  yo‘nalishida qizil 
belgiga keltiring.  №1  kolbadagi  elektrolitlarning temperaturasini 
o ‘lchab,  so‘ngra  term om etrni  elektrolitdan  olib,  kolbacha  nur- 
lantirgichning qopqoqchasiga (головкага )  qo‘yiladi.
6.  Protsedura soati bo'yicha belgilangan vaqt o'tishi bilan yuqori 
kuchlanish  «0» vaziyatiga  o ‘tkazilib,  apparat  uziladi.
7.  Kolbacha  nurlantii^ichdan olinadi va term om etr bilan №  1 
kolbadagi  temperatura oichanadi.
8.  So‘ngra tajriba takrorlanadi,  buning uch u n   «мощность» 
tu tq ic h i  8—9  W   chiqish  q u w a tig a   o 'tk a z ila d i,  protsedura 
so a tin in g   tu tq ic h i  qizil  belgiga  q o ‘y ilad i.  № 2  k o lb ach a 
nurlan tirgich n in g   qopqoqchasiga  q o ‘vilac!i  va tajriba tugashi 
b ila n   № 2  k olbachadagi  te m p e ratu ra   o ic h a n a d i.  S o ‘r.gra 
«мощность» tu tq ich i  bilan  «0»  quvvatga  keltiriladi.
9.  Tajriba  yuqorida  bayon  qilingamdek,  nurlantiigich  qopqoq- 
chasi  navbat  bilan  № 3,№ 4,№ 5  kolbachalami  qo‘yib,  quwatning 
berilgan qiymatlari  11—12 Vt, 14—15 Vt,  16— 18 Vt da takrorlanadi.
10.  Tajriba yakunlangandan  so'ng  «мощность» tutqichi  «0» 
vaziyatga qo‘yiladi va «сеть-мощность» tumbleri  «сеть» holatiga 
qo‘yiladi.  «Сеть» tutqichi  «0» holatida b o lish i  kerak.
11.  Ham m a kattaliklar jadvaiga kiritiladi.

Download 104 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   27




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling