Fizikadan praktikum
BIOLOGIK SUYUQLIKLARDAGI
Download 104 Kb. Pdf ko'rish
|
BIOLOGIK SUYUQLIKLARDAGI ZARRALARNING 0 ‘LCHAMLARI BO‘YICHA TAQSIM LANISHINI 0 ‘RGANISH (SENTRIFUGALASH) Kcrakii asbob va materiallar. 1. Sentrifuga yoki Burchak rotori RU 180L. 2. Turli xil konsentratsiali eritmalar. Ishdan maqsad. Z arralarning dispers fazada c h o ‘kmaga tushish kinetikasini o ‘rganish. Nazariy qism Suyuqlik ichida bo‘lgan mayda zarralami markazdan qochma inersiya kuchlari yordam ida suyuqlikdan ajratish jarayoniga (separatsiya qilishga) sentrifugalash deyiladi. Bu hodisaning fizikasini tekshiraylik. Turli zichlikka ega bo'lgan zarralarning suv suspenziyasi bor deylik. Og‘irlik va Arximed kuchlari ta ’siri tufayli bir qancha vaqtdan so'ng zarraiar qatlamlaiga ajrala boshlaydi: zichliklari suvning zichligidan kattaroq bo ‘lgan zarralar cho‘kib ketadi, zichliklari suvnikidan kamioq bo‘lganlari qalqib chiqadi. Kattaroq zichlikka ega bo‘lgan ayrim zarraga ta’sir etgan natijalovchi kuch Fp = mg~Fa = p , Vg-p Vg = ( pr p) Vg ga teng, bunda: p j— zarralar moddasining zichligi; p — suvning zichligi; V — zarra hajmi. Agar P[ va p bir-biridan kam farq qilsa, Fp kichik. bo'Iadi va zarralarning qatlamlarga ajralishi ancha sekin b o ‘ladi. Sentrifuga (separator)da bunday ajratishni, markazdan qochm a inersiya kuch id an foydalanib, m ajburiy ravishda vujudga keltiradi. M arkazdan qochm a inersiya kuchi aylanishning burchak tezligi bilan belgilangani uchun bu kuchning qiymati sentrifuganing b u rchaq tezligini o ‘zgartib turish m um kin. Faraz qilaylik, sentrifuga hajmini biror bir jinsli suyuqlik to ‘la egallagan bo‘lsin. Aylanish o ‘qi 00' dan r masofada kichik bir hajm V ni ajratam iz (4.7.1-rasm). Sentrifuga tekis aylanganda ajratilgan suyuqlikning biror siljishi ro‘y bermaydi q | va ajratilgan hajm sentrifugaga nisbatan ^ j--------- q o ‘zg‘alm as bo ‘ladi (noinersial hisob '■» ^ ' sistemasi), barcha kuchlam ing teng ta ’sir I etuvchisi nolga teng Ajratilgan hajmga I . og'irlik va Arximed kuchidan boshqa ikki | | kuch ta ’sir etadi: birinchisi hajm atrofi- | dagi suyuqlik to m o n d an b o 'lay o tg an ~ T kuch, ikkinchisi — markazdan qochm a ( inersiya kuchi. Bularning birinchisi aylanish markaziga yo'nalgan va 4 .7 l-r a sm . F = тк>2г = pKcoV (4.7.1) ga teng, ikkinchisi, aksincha, aylanish markazidan yo‘nalgan va quyidagi ifodaga teng: F = тш2г — p V(o2r. Endi ajratilgan hajm V ni, bu zichligi p ^ p bo‘lgan sepa- ratsiyalanuvchi zarra deb faraz etaylik, u holda zarra atrofidagi suyuqlik tom ondan bo'layotgan kuch o'zgarm as b o ’ladi, zarra zichligiga bog'liq bo'lgan markazdan qochm a inersiya kuchi esa boshqacha F - p {V(i>2r (4.7.2) bo'lib qoladi. Bu ikki kuchning natijalovchisi quyidagi ifodaga teng: Fp = (p,—p) Va ) 2 r. (4.7.3) (4.7.3) ni tahlil qilib, p,>p bo'lganda teng ta ’sir etuvchi m a rk a zd a n y o ‘n a lg a n in i, p( yo!nalganini qayd etam iz, ya’ni suyuqlikdan og'irroq zarralar sentrifuga periferiyasiga, yengil bo'lganlari — aylanish o'qi tom onga ko'chadi. Teng ta ’sir etuvchi kuch (4.7.3) ga bog'liq va keng chegarada o'zgarishi mumkin. Sentrifugalash bilan ajra- tishni og'ir’ik kuchi yordam ida ajratish bilan taqqoslanadi: о I « ► I r , - b л = F„ / F j = ( ( P r P ) Vn й2) / ( ( Р г Р > Vg) = rfr/g . (4-7.4) Bir sekundda m inglab ay lan ad ig an zam onaviy s e n tri- fugalarda burchak tezlikning qiym ati ю = 2 л ■ 103 ra d /s gacha yetadi, bundan r = 0,1 m bo ‘lganda (4.7.4) ga muvofiq topamiz: (2n 10 3 ) 2 - 0 ,l / 9 ,8 * 4 10 5. Qurilma haqida m a’lumot. Ishni bajarish uchun burchak rotoridan foydalanamiz. Burchak rotori RU180L zichligi 2 g/sm 3 gacha b o ‘lgan suyuq sistem alarni ajratishga m o ‘ljallangan. Rotorning korpusida 16 ta silindrik tirqishlar mavjud: 4 ta tirqishga hajm i 25 sm 3 b o ‘lgan probirkalar; 4 ta tirqishga hajmi 10 sm 3 bo ‘igan probirkalar va 8 ta tirqishga hajmi 5 sm 3 b o ‘lgan probirkalar joylanadi. R otor markazida qopqoqli burash uchun tirqish joylashtirilgan. Rotor bilan ishlayotgan vaqtda quyidagilar ta ’qiqlanadi: A) aylanish chastotasini 8000 ayl/m in (133,3 s)da oshirish; B) rotorning qopqog‘isiz ishlashi; D) rotor qopqog‘ini uning to ‘liq to ‘xtashidan oldin ochish. Ishni bajarish taitibi 1. Probirkalarga 5 m l dan eritm a quying. 2. Probirkalarni rotorga joylashtiring. 3. Rotorning qopqog‘ini yoping. 4. Rotorning aylanish chastotasini m inutiga 1000 ta aylanish qilib belgilang (1 0 0 0 ayl/m in). 5. Rotorning aylanish vaqtini 5 minutga qo‘ying va quiilmani yoqing. 6 . Qurilma o ‘chgach, rotorning qopqog'ini oching va probir- kalam i oling. 7. Probirkalarda ajralgan suyuqlikning hajm ini aniqlang. 8 . Yuqoridagi ishlam i rotorning 10, 15, 20 minutli vaqt rejimida bajaring. M ustaqil tayyorlanish uchun savollar 1. Sentrifuganing tuzilishini tushuntiring. 2. Sentrifugalash deganda nimani tushunasiz? 3. M arkazdan qochma kuchni tushuntiring. 4. Zarraning o ‘lchami ch o ‘kma tushish tezligiga bog‘liqligini tushuntiring. 5. Suyuqlikning zarraga ta ’sirini tushuntiring. 8 -laboratoriya ishi. NERV T O ‘QIM ALARJNING BIOELEKTRIK AKTIVLIGINI О R G A N ISH K erakli asbob va m ateriallar. 1 . Ikki n u rli ossillograf. 2. Elektrostimulator. 3. Ikkita kuchaytirgich. 4. Baqaning nerv tolasi. 5. Ikki juvt qayd etuvchi elektrod. 6 . Bir jufit sinuslash- tiruvc-hi elektrod. Ishdan maqsad. Nerv to ‘qim alarining bioelektrik aktivligini o'rganish va o ‘z.garuvchi kuchlanishni qayd etish. Nazariy qism Finch va turg‘un holat kuchlanishlari. To'qim alarning sirtqi qatlam pardasini ionlarga nisbatan o ‘tkazuvchanligi h ar xil bo ‘ladi. Pardaning tashqi va ichki qatlamlarida aynan m a’lum bir turdagi ionlar araiashm asining m iqdori ham turlicha bo ‘lib, ichki qatlamda to ‘qimaIar uchun zarur bo‘lgan miqdordagi ionlar aralashmasini hosil qilib turadi. Demak, sitoplazm a bilan uni o ‘rab turuvchi m uhit o ‘rtasida to ‘qim alar norm al rivojlanadigan kuchlanish vujudga kelar ekan. Bu kuchlanishga turg£un holat kuchlanishi deb ataladi. Turg‘un holat kuchlanishini vujudga keltiruvchi asosiy omil N a+, K+ va Cl- ionlaridir. Po'stloqning sirtidan ichiga va ichidan sirtiga oqib o ‘tuvchi ionlar zichliklarining ishoralar b o ‘yicha yig‘indisiga teng: Z = Z Na + Z k + Z a ■ (4.8.1) Turg'un holatda ionlar oqimi zichliklarining yig‘indisi nolga teng b o ‘ladi ( Z = 0 ), ya’ni vaqt birligi ichida p o ‘stloqning birlik yuzasidan ichki va tashqi qismga oqib o ‘tuvchi ionlar miqdori teng ЬоЧаг ekan. Musbat ishorali (N a+ va K+) ionlar oqimi zichligi \ М а + \ - е у,\М а +Л = PNa V ------- 1 ^ (4.8.2) e * '- l Г я +1 L J I L Jn ev - l ifodalardan, manfiy ishorali (Cl ) ionlaning oqim zichligi: Г сг1 — e v \ Cl""! ------ ‘-------- (4-8-4> ifodadan topiladi. Turg‘un holat uchun oqim lar yig‘indisini hisoblaymiz: Г N a+ ~\i — ev \N a +1 \ K +'1 - e4' ГK +] P ш J=--------- — ------------ t----------r i + p yi; L------- =*!----------- !=-------dtL -j- Na ш л л 1 ш < c* - 1 t' - 1 Г а т ] - e ^ f i r l ------------- - = 0 . (4.8.5) e —l n ZF D K , Bundan: у / - ------ К у/ 1 to ‘qimalar ichidagi va tashqarisidagi ionlar aralashmasi belgilan- ¥ gan. (4.8.5) ifodani ------ r ga qisqartirib va guruhlab e - I PNa ¥ [N et], + Рк м> { Г } , + Pa 4 / [ C t]0 = = e^{ \j/ [ A / i T |J + + /V V [AT +]0 + Pc, v [C /],.} (4.8.6) ifodani hosil qilamiz. B undan ev ni topamiz: * = - logarifmlab у = In p Na Г— M + •J > 1 1 . + / < K + + / n L C 1 “ J o P 1 Na N a + K + o + /,n [ C T ] ( P 1 Na N a * o 1 tG , r\ + ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- ---- --Э P 1 Na N a r 0 +/>* AM 5 pa Г c r ] 0 L 1 L -4 (4.8.7) R T . I n p 1 Na 1 1 ? i i , + P * ~ A + ' + t 1 (“ *\ 1— » 1 1, , 1 о \ r — Ш V m _ F P 1 Na N a + PK 0 * A j 1 \ tG j о buni 1 asosga ko‘ra (4.8.6) tuig' un holat kuchlanish formulasini hosil qilamiz yoki buni elektr kuchlanish ko‘rinishida yozsak: (4.8.8) ifoda hosil boMadi. (4.8.8) ifodaga G oldm an—Xodjikin. —Kats tenglamasi deyiladi. G oldm an—Xodjikin—Kats tenglam asining tatbiqini kalmar ulkan aksonini (^ = lm m ) turg‘un holati kuchlanishni topish misolida ko‘ramiz. 4.8.1- jadvalda ionlar aralashm asining m iqdori berilgan. lonlarning p o ‘stloqdan o'tuvchanligi organizm holatiga bogMiq boMib, turg‘un holat uchun o ‘tkazuvchanlik koeffitsiyentlari quyidagicha: p , ■ P*:- Pa = 1 : ° ’04 ; ° ’45- Bundan ko‘rinib turibdiki, turg‘un holatdagi kuchlanishni asosan K+ va С Г ionlari vujudga keltirar ekan. (4.8.7) formulaga ko‘ra t = 30°C. boMganda 8.3-303, 340-1 + 0,45-592 „ , r. a . ------------------- i n ------------------------------------------* 5 9 , I m v 9,6-10 10,4-1 + 0,45-114 boMadi, bu qiymat tajriba yoMi bilan hosil qilingan. Ton Aralashma, m ol miqdorda 1 kg suvda (H zO) T o ‘qim a ichida T o ‘qima tashqansida K+ 340 10,4 N a+ 49 463 C l 114 592 Goldman — Xodjikin — Kats tenglamasidan bir iondan boshqa ionlarni o ‘tuvchanligini hisobga olmasak, ya’ni {P Na = 0: Pa = 0 va Р к ф 0) b o ‘lsa, muvozanat holat uchun Nepnst tenglamasini keltirib chiqarish mumkin: R T , ю - ----- 1 n F A" (4.8.9) Q o ‘z g ‘atuvchi kuchlanish va uning tarqalishi. N erv t o ‘qim alari tashqi ta ’sir natijasida q o ‘zg‘alganda to ‘qimalar bilan tashqi m uhit o ‘rtasidagi kuchlanishlar ayirmasi o‘zgaradi, ya’ni qo‘zg‘atuvchi kuchlanish vujudga keladi va nerv tolasi bo‘ylab qo‘zg‘atuvchi kuchlanish impulsi tarqaladi (4.8.1- rasm). N erv to ‘qim alari p o ‘stlog‘i qarshiligini q o ‘zg‘altiruvchi kuchlanish vujudga kelgan vaqtda o ‘lchash shuni ko‘rsatadiki, u m a’lum b ir ko‘rinishda vaqt b o ‘y ic h a o 'z g a r g a n h o ld a ta k r o r la n a r e k an . Q o ‘z g ‘a l- tiru v c h i k u c h la n ish v u ju d g a ............ ......... k e lg a n d a p o 's tl o q d a n qaysi to k n in g o ‘tu v c h an lig i o ‘zga- ris h in i a n iq la s h d a p o ‘stlo q ichidagi kuchlanishni qisqa vaqtli _______ _ ortishiga e ’tib o r berish kerak ~ Г (4.8.1 -rasm ). Po‘stloqning ichki qismida tashqi qismiga msbatan 4 . 8 . 1 -rasm o lg a n d a m a n fiy b o ‘lg a n +30 0 -30 I a kuchlanish m usbat kuchlanishga o ‘zgaradi. N epnst (4.8.9) tenglamasiga ko‘ra, Kalm ar aksonining m uvozanat kuchlanishi hisoblangan (4.8.2- jadval). 4 .8 .2 - j a d v a l K+ Na+ Cl Ionlar -90 +46 -29 Kuchlanish (mV) Po‘stloqda qaysidir ionga nisbatan o ‘zgaruvchanlik vujudga kelsa, shu ion po ‘stloq ichida va tashqarisida muvozanatlashishga h a ra k a t qiladi. H iso b lab to p ilg a n io n la rn in g m u v o zan at kuchlanishi qiymatlaridan ko‘rinib turibdiki, faqat N a f ioni mus bat kuchlanishga ega (4.8.2- jadval). Demak, po ‘stloq ichida m usbat k u ch lan ish n in g vujudga kelishi p o ‘stloqning N a + ionlariga nisbatan o'tkazuvchanligi oshishi bilan izohlanadi, ya’ni пег/ to ‘qimalari q o ‘zg‘atilganda dastlab qisqa vaqt davomida N aJ ioniga nisbatan o'tkazuvchanligi oshar ekan. N a + ionlari p o ‘stioq ichida va tashqarisida turg‘un holat- dagiga nisbatan miqdoriy nisbat o ‘zgarishi qo‘zg‘atuvchi kuchla- nishni vujudga keltiruvchi asosiy omildir. P o ‘stloqni m a’lum bir turdagi ionga nisbatan o ‘tkazuv- chanligini (boshqacha aytganda, p o ‘stloqning shu turdagi ionga nisbatan elektr o ‘tkazuvchanligini yoki qarshiligini), agar tok kuchi bilan kuchlanish m a’lum bo'lsa, Om qonuniga ko‘ra aniqlasa bo‘ladi. Lekin amalda bu masalam hal qilish ancha murakkabdir, chunki vaqt o ‘tishi bilan qo ‘zg‘atilgan to ‘qim alar po ‘stlog‘ining o ’tkazuvchanligi (elektr qarshiligi) o ‘zgaradi. Bu esa p o ‘stloqdagi kuchlanish o ‘zgarmagan holda elektr kuchlanisnni tan n o q lard a qayta taqsim lanishiga olib keladi. Po'stlcqdagi kuchlanishni aniqlash tajribasini birinchi bo ‘lib Xodjikin, Xaksli va Kats o'tkazishdi. U larb u tajribada ion tokini va shunga ko ‘ra p o ‘stloqni ion o'tkazuvchanligi (qarshiligi)ni aniqlaydi. Tajribaning natijasi 4.8.2-rasm da tasvirlangan. 1- egri ch iziq K alm arning ulkan aksoni p o ‘stloqdan oqib o ‘tuvchi ion tokining vaqt bo'yicha o'zgarishi, po'stloqdagi kuchlanish +50 mV gacha o'zgarganda olingan (turg'un holat kuchlanishi — 60mV). Tokning yo'nalishi m anfiy ekanligi p o 'stlo q d an to'qim a ichiga musbat ishorali ionlar o'tayotganini bildiradi. Bu tok to 'q im alarn i qo 'zg 'altirish n in g dastlabki davrida ionlarni to'qim a ichiga tashqarisidan o'tishi (to'qim a tashqarisida ichidagiga nisbatan yetarli darajada ortiq) va to'qim a ichidagi ionlar muvozanatini buzilishi natijasida K + ionlari to 'q im a tashqarisiga chiqishi (to'qim a ichida tashqarisidagiga nisbatan yetarli darajada ortiqcha ionlar bor bo'lgani uchun) natijasida vujudga keladi. Tokning qaysi qismini N a" ionlari va qaysi qismining K+ ionlari hosil qilishini aniqlash u c h u n ta jr ib a s u n ’iy h o s il q ilin g a n m u h itd a , y a ’ni a k s o n in i o 'r a b tu r u v c h i m uhitda N a + ionlari bo'lm agan holda o'tkaziladi. Natijada faqat K+ ionlari hosil qilgan tokning vaqt bo'yicha o'zgarish grafigi olingan. Birinchi va ikkinchi egri chiziqlar farqi uchinchi egri chiziqni hosil qiladi (3 = 1—2). 3 — egri chiziq N a+ qismiga N a+ ionlari nisbatan po'stloqning o'tkazuvchanligi oshgan va b qismiga esa kamaygan (inaktiva- malar) vaziyati to 'g 'ri keladi. Po'stloqning ion yo'llari har xil ionlarni tanlab (selektivno) o'tkazadi. Ion yo'llari har xil tuzlarni va zaharli m oddalar ionlari bilan berkilib qolgan bo'lishi mumkin. Bu holda ion yo'llarining o'tkazuvchanligini oshirish dorivor moddalarning ta ’sirigabog'liq bo'ladi. Shuning uchun po'stloqdagi ion yo'llari nazariyasi molekular farmakologiyaning asosiy qismini tashkil qiladi Xodjikin va Xaksli o'tkazgan tajribalaming natijalari asosida grafigi qo'zg'altiruvchi kuchlanishni har xil qo'zg'altirilgan holatlar uchun juda yaxshi ifodalaydigan matematik model yaratdi va po'stloqlardan o'tayotgan natijaviy tok zichligini hisoblash uchun: (4.8.2- rasm, 2 — egri chiziq) ifodani keltirib chiqardi. B undan С — p o ‘stloq sig‘imi: (q>— Фк)— qo'zg'atuchi kuchlanish (po'stloq ichi va tashqarisidagi kuchianishlar ayirmasi): q>K, ф№ lar, (p^, K+, N a f va ionlarga mos muvozanat kuchlanishlari: gK, gNa, gv. Po‘stloqning shu ionlarga nisbatan solishtarm a o ‘tkazuvchanligi (po'stloqda shu ionga nisbatan t o ‘liq o 'tk azu v ch an lik vujudga kelganda n po'stloqdagi ionlari faol ochilib yopiladigan o'tish yo'llarini KT ionlariga tegishli xissasi: m — N a+ ionlariga tegishli hissasi: h — N a ! io n la rin i o 'tk a z u v c h i k a n a lla rin i fa o lla sh m a y d ig a n (yetishmaydigan) qismi. (4.8.10) ifodadan ko'rinib turibdiki, p o'stloqdan o'tayotgan tok zichligi po'stloq ichki va tashqi qismlaridagi zaryad miqdorlarini o'zga shi bilan ifodalangan sig'imi va po'stloqdan har xil ionlarni oqib o'tishi natijasida hosil b o 'lad ig an o 'tk azu v ch an lik (4.8.10) ifodaning o 'n g tom onidagi oxirgi uchta qo'shiluvchisi toklaridan iborat ekan. Q o'zg'atuvchi kuchlanishning nerv tolasida tarqalish mexa- nizm i norm al fiziologiya kursida o'rganiladi. Bu jarayonning m atematik modeli differensial tenglama ko'rinishida ifodalanadi, xuddi elektromagnit to'lqinlarini ikki simli tarm oq bo'yicha yoki koaksial o'tkazgichda tarqalishini ifodalaydigan tenglam a bilan bir xil: 52У . 2 p ° ( ( ' d(p 1 * \ ox r dt p m I Bunda: ф — turg'un holat kuchlanishga nisbatan o'lchan- gan to 'q im a ichidagi kuchlanish; U nerv tolasi uzunligi X masofada va / vaqtga bog'liq ravishda o'zgaradi; pa va pm — aksoplazma va po'stloqning solishtirm a qarshiliklari; r — nerv tolasining radiusi; Cm — po'stloqning birlik yuzasining elektr sig'imi. Nerv tolasi b o ‘ylab tarqalayotgan qo‘zg‘aluvchi to 'lq in bilan simda tarqalayotgan elektromagnit toMqinlari o ‘rtasida o'xshash- lik bo‘lgani bilan ayrim jiddiy farqlar ham mavjud. E lek tro m ag n it toM qinlarining ta rq a lish davo m id a o ‘z energiyasining m a’lum bir qismini tarqatish hisobiga surib boradi, ya’ni to'lqinning tebranish energiyasi molekulalarining issiqlik harakati energiyasiga aylanadi. Elektrom agnit toMqinlaming energiya manbayi, shu to ‘lqin hosil qiluvchi m anbadir (gene rator, ucuqun va hokazolar). Q o ‘zg‘altiruvchi to 'lq in so ‘nm aydi, chunki u energiyani o ‘zi ta rq a la y o tg a n m u h itd a n o la d i. 0 ‘zi ta rq a la y o tg a n m uhitdan energiya oladigan toMqinlarga avtotoMqinlar, m uhit esa faol m u h it deb ataladi. D em ak, q o ‘zg‘altiruvchi kuch- lan ish n in g nerv tolasi b o ‘yiab tarq alish i a v to to ‘lqin k o 'r i- nishida boM arekan. Q o ‘zg‘altirilgan nerv to ‘qim alari — faol m uhitdir. H isoblashlar shuni ko ‘rsatadiki, q o ‘zg‘altiruvchi to 'lq in - ning aniq m ilinizatsiyalanm agan nerv to lalarid a tarqalish tezligi ta x m in an to lan in g rad iu sid an ch iq arilg an kvadrat ildizga t o ‘g‘ri p ro p o rsian al ekan (u - J 2 ) Ayrim u m u rt- q asizlarn in g nerv to la la ri d ia m e tri k a tta (1 m m g a ch a ) b o ‘lganda q o ‘zg‘altiruvchi kuchlanishga nisbatan katta tezlik bilan (20—30 m /s ) tarqaladi. Umurtqali hayvonlarda qo ‘zg‘altiruvchi kuchlam shni ta r qalish tezligining katta boMishi nerv tolalarini milinizatsiyalanishga olib keladi. M ilenning solishtirma qarshiligi boshqa biologik po'stloqlarga nisbatan yuz barobar ortiqdir. Q o‘zg‘altiruvchi tolqinning tarqalish tezligi po‘stloqning qalinligiga va solishtirma qarshiligiga t o ‘g ‘ri proparsional boMgani u ch u n um urtqali hayvonlarda u yetarli darajada kattadir. M ilen qatlam ining o'zgarishi qo‘zg‘altiruvchi kuchlanishning tarqalishini buzilishiga olib keladi, bu esa og‘ir nerv kasalligini keltirib chiqaradi Download 104 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling