Foydalanish usullari

 





3.Maxsus fanlarng o‘zaro bog‘liqligi.






Barcha tarix ma’lumotlari moddiy – arxeologik yoki ma’naviy manbalarda ya’ni
hujjat, yilnoma, solnoma va boshqa yozma yodgorliklarda ham yozilavermaydi.
Shuning uchun Maxsus fanlar tarix fanini tо‘ldirishda, aniqlashtirib
chuqurlashtirib о‘rganishda yordamga keladi. Lekin uni о‘z nomi bilan yordamchi
fanlar deyish emas, balki maxsus tarixiy fanlar deyilishi maqsadga muvofiqdir.





       
Maxsus fanlar bir-biri bilan 
о‘zaro bog‘liq bо‘lib, bir-birini tо‘ldirib, bir butunlikda 
tarix fanini chuqur о‘rganishda manba bо‘lib xizmat qiladi. Jumladan,
tarixiy voqelikning qachon sodir bо‘lganligini xronologiya, qadimiy xalqlar va
mamlakatlarda amalda bo'lgan yil hisobi va
taqvim (kalendarlar)ni, vaqtni, sanalarni aniqlashda yordam bersa, о‘sha davr
tangalaori esa tarixiy xujjatlarga kirmay qolgan tarixiy haqiqatdan xabar beradi, 

Numizmatika esa 
qadimiy   pullarning 
kelib chiqishi, tarixi,
material turi, shakli, vazni, yozuvlari va zarb etilgan joyi, vaqtini va shu
orqali esa tarix fanidagi yozma manbalarda ma’lumot 
berilmay yoki tashlab ketilgan qiziqarli qо‘shimcha ma’lumotlarni beradi.
Shuningdek, qо‘shimcha lekin tarixgni mukammal о‘rganishda
boshqa tarix sohalarining ham о‘zaro
bog‘liqligi va tarixni mukammal yoritishda roli benihoya kattadir. Bu sohalarni
alohida  о‘rganib, bir butunlikda
tо‘ldirish maqsadga muvofiqdir.




Xronologiyaning fan sifatida shakllanishi va taraqqiyoti




 




Xronologiya – turli xalqlarning turli
tarixiy davrlarda vaqtni qanday hisoblashgani, kalendarlari, tarixiy
voqealarning sanalarini aniqlaydi. Xronologiya yunoncha sо‘z bо‘lib, “xronos”
– vaqt, “logos”-
fan, ya’ni vaqtni о‘rganish haqidagi fandir.

Xronologiya vaqtni

о‘rganadigan
fan sifatida XVI asrda vujudga keldi. Xronologiya vaqtni

о‘rganish,
hisoblash haqidagi fan sifatida ikki qismga bо‘linadi:
astronomik (matematik) va tarixiy xronologiYа.
Astronomik xronologiya - osmon jismlarining siljishini matematik hisob asosida
astronomik davrning vaqtini aniqlaydi.




       
Tarixiy xronologiya tarixiy taraqqiyot davomida vaqtni hisoblash tizimini


о‘rganadi,
ularning

о‘zaro
bog‘liqligini, vaqtlarni bir hisob tizimidan ikkinchisiga aylantirish
uslublarini ishlab chiqadi. Tarixiy xronologiya tarixiy vaqtni hisoblashda
amalda foydalanadi va tarixiy manbalardagi sanalarning aniqligini tahlil qiladi.




      
Insoniyatning xо‘jalik
hayotdagi ehtiyoji vaqtni hisoblash zaruratini yuzaga keltirdi.Qadimda vaqtni
hisoblashda tabiatning doimiy takrorlanib turuvchi hodisasi bо‘lgan
sutka, kun, tun, oy fazalarining

о‘zgarishi,
yerning yillik aylanma harakatidan foydalanilgan.Asta-sekin vaqtni aniq
hisoblashga bо‘lgan
ehtiyoj yuzaga keldi.Buning uchun osmon jismlari harakatini, astronomiyani
bilish zarur edi. Bundan tashqari, kun, oy, yillar

о‘rtasidagi
farqlarni aniqlash zarurati ham tug‘ildi. Buning uchun esa matematik
hisob-kitobni puxta bilish lozim edi.




      
Xronologiyaga oid bilimlar dastlab Misr, Bobil, Yunoniston va Rimda shakllandi
va yunon va rimlik olimlar Erot Kalipp, Gipparx, Varron, Ptolomeylar katta hissa
qо‘shganlar.
Milodiy II asrda ishlab chiiilgan Gipparx va Ptolomey jadvali Ulu-bek davrigacha
eng ishonchli manba bshlib xizmat iilgan.