Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari
Download 5.78 Mb. Pdf ko'rish
|
Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari (M.Shermatov)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Tog‘ jinslarining plastiklik xususiyati.
|
G‘ovakligi. Ma’lum hajmdagi tog‘ jinslarida mavjud bo‘lgan har xil
kattalikdagi, har xil yo‘nalishdagi naysimon, aylana shakldagi bo‘shliqlar tog‘ jinslarining g‘ovakligi deb tushuniladi. Miqdoriy jihatdan jins bo‘sh- liqlar hajmini shu jins umumiy hajmiga bo‘lgan nisbatiga teng bo‘lib, quyidagi formula orqali aniqlanadi: m sk M 100 n , 1 6 6 bu yerda: n — jinsning g‘ovakligi, %; g sk — quruq jinsning zichligi, g/sm 3 ; g M — jins mineral qismining zichligi, g/sm 3 . Qoya tog‘ jinslarining (granit, granodiarit, ohaktosh, marmar, gneys va b.) g‘ovakligi asosan 5 % dan oshmaydi, yarim qoya tog‘ jinslari g‘ovaklari (nurash jarayoniga uchragan qoya tog‘ jinslari, tuflar, mel, opok va b.) 15—20 % dan 30—35% atrofida o‘zgaradi. Lyoss va lyos- simon jinslarning g‘ovakligi 45—58% oralig‘ida bo‘ladi (10.1, 10.2-jad- vallar). Gilli va qumli jinslarning g‘ovaklari tabiiy holatda turli darajada suv bilan band yoki to‘yingan bo‘ladi. Bu qiymat 0,1 dan 1,00 oralig‘ida o‘zgarishi mumkin. Tog‘ jinslarining suv bilan to‘yinganlik darajasi (K) quyidagi formula yordamida aniqlanadi: sk W n K , bu yerda: g sk — tog‘ jinslari quruq qismining zichligi, g/sm 3 ; W — jinsning tabiiy namligi, %; n — jinsning g‘ovakligi, %. Agar K ning qiymati 0,8 ga teng bo‘lsa, demak, uni tashkil etuvchi g‘ovaklarining 10 dan 8 qismi suv bilan band bo‘lib, faqat 0,2 qismi bo‘sh bo‘ladi. Tog‘ jinslarining plastiklik xususiyati. Plastiklik faqat gil va gilli jinslariga xos bo‘lib, ularga tashqi kuch ta’sir etganda o‘z shaklini yoriq hosil qilmay o‘zgartirishi va tashqi kuch olingandan keyin, hosil qilgan shaklini o‘zgartirmay saqlab qolishi tushuniladi. Amaliyotda jinslar plastikligining yuqori, pastki chegaralari va plastiklik soni aniqlanadi va qo‘llaniladi. Plastiklik chegaralari va plastiklik sonining o‘zgarishi asosan jinsga ta’sir etuvchi suv miqdori bilan bog‘liq. Agar gilli jinslar (sof gil, lyoss va lyossimon jinslar) namligini ma’lum sharoitda sekin- asta oshirilsa u plastiklik holatidan oquvchan holatiga o‘tishi yoki ka- maytirilsa, plastiklik holatidan quruq (qattiq) holatga o‘tishi mumkin. Ana shu plastiklik holatidan Download 5.78 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|