Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

oquvchan holatga o‘tish chegarasiga to‘g‘ri
kelgan namlikni plastiklikning yuqori chegarasi yoki oquvchanlik
chegarasi (W
L
), plastiklik holatidan 
quruq holatga o‘tish chegarasiga
to‘g‘ri kelgan namlikni plastiklikning quyi chegarasi (W
p
) deb ataladi.
Plastiklikni oquvchanlik chegarasiga to‘g‘ri kelgan namlikdan (W
L
) plas-
tiklikning quyi chegarasiga to‘g‘ri kelgan namlik (W
p
) ayirmasi esa plas-
tiklik sonini bildiradi (J
p
):
J
p
= W
L
- W
p
.

---

1 6 7
10.1- jadval
SHARQIY O‘ZBEKISTONNING HAR XIL YOSHGA MANSUB TOG‘
JINSLARI ZICHLIGI VA G‘OVAKLIGI
Zichligi, g/sm
3
G‘ovakligi, % 
Tog‘ jinslari 
Yoshi 
dan 
gacha 
dan 
gacha 
Granitlar 
Devon 
2,67 
2,68 
1,50 
1,70 
Granitlar 
Karbon 
2,42 
2,85 
0,36 
7,27 
Granit 
Trias 
2,50 
2,63 
1,92 
2,25 
Granodiorit 
porfirit 
Devon 
2,45 
2,73 
1,2 
9,6 
Granodiorit porfirit 
Perm 
2,27 
2,76 
0,36 
16,11 
Sienit-dioritlar 
Perm 
2,30 
2,75 
0,74 
15,14 
Diorit-porfirlar 
Devon 
2,55 
2,67 
4,1 
7,3 
Kvarsli-porfirlar 
Karbon 2—3 
2,41 
2,66 
1,1 
9,45 
Liparitli-porfirlar 
Karbon 
2,40 
2,68 
2,27 
10,40 
Porfiritlar 
Karbon 
2,52 
2,69 
2,7 
6,5 
Tuflar 
Karbon 
2,15 
2,74 
0,7 
18,6 
Tuflar 
Karbon 
2,42 
2,65 
9,09 
9,36 
Lavalar 
Karbon 
2,44 
2,71 
0,36 
10,72 
Tufokonglomeratlar 
Karbon 
2,16 
2,53 
0,22 
18,26 
Tufopeschaniklar 
Karbon 
2,32 
2,50 
7,7 
12,3 
Tufopeschaniklar 
Permtrias 
2,30 
2,69 
0,5 
12,5 
Ohaktoshlar 
Devon 
2,34 
2,87 
0,37 
6,33 
Ohaktoshlar 
Karbon 
2,27 
2,81 
0,35 
4,6 
Gil jinslar 
Poleogen 
2,10 
2,40 
10—15 
30—35 
Shag‘altoshlar 
To‘rtlamchi 
1,60 
2,11 
14,5 
40 
Qumlar 
To‘rtlamchi 
1,31 
1,68 
30,1 
43,5 
Lyoss va lyossimon 
jinslar 
To‘rtlamchi 
1,20 
1,80 
45 
58 
10.2- jadval
NURASH JARAYONIGA UCHRAGAN TRIAS DAVRI QOYA TOG‘
JINSLARINING BA’ZI BIR INJENER-GEOLOGIK XUSUSIYATLARI
Tog‘ jinslari 
O‘rganilgan 
namunalar 
miqdori 
Mineral 
zarralar 
zichligi, 
g/sm
3
Zichligi, 
g/sm
3
G‘ovakligi, 
% 
O‘ziga 
suvni 
yutishi,
% 
Siqilishga 
bo‘lgan 
qarshiligi, 
MPa 
Kvarsli porfirlar 
22 
2,67 
1,97—2,54 3,01—2,67 0,15—1,89 34,0—61,6 
Tuflar 
19 
— 
1,83—2,31 
— 
— 
20,6—65,7 
Kvarsli porfirlar 
37 
2,59—2,70 2,14—2,46 9,2—14,9 0,19—2,65 11,6—143,0 
Kaolin giliga 
aylangan kvarsli 
porfirlar 
10 
2,63—2,70 1,90—2,12 
27—33 
— 
— 

---

1 6 8
Plastiklik chegaralarini aniqlashning qator usullari mavjud (Chapov-
skiy, 1958, Litvinov, 1976, ÃOÑT) bo‘lib, bularning ichida eng qulayi
laboratoriyaga keltirilgan jinsdan olingan 100—200 g namunani ko‘z-
larining o‘lchami 0,1 mm bo‘lgan elakdan o‘tkazilib, chinni kosachalarda
distillangan suv bilan qorilgan xamirsimon jins massasi bo‘laklarini
yog‘och taxta yoki glyans qog‘ozi ustida kaft bilan yoyish yordamida
plastiklikning pastki chegarasini aniqlash va balansir konus yordamida
plastiklikning yuqori chegarasini aniqlash usullari hisoblanadi.
Olingan natijalar gilli jinslarni nomlarini, konsistensiya (J
p
) qiymat-
larini, cho‘kishga, siqilishga moyillik darajalarini aniqlashda ishlatiladi.
Jumladan, agar jinsning plastiklik soni 7 dan kichik bo‘lsa supes (qum-
loq)dan; 17 gacha bo‘lsa, suglinok (sog‘ tuproq); 17 dan oshiq bo‘lsa,
gil jinsi ekanligini ko‘rsatadi.
Gil tog‘ jinslarining konsistensiya darajasi. Tog‘ jinslarining konsis-
tensiya darajasi, ularni qay holatda ekanligini xarakterlaydigan eng asosiy
ko‘rsatkichlardan hisoblanadi. Konsistensiya darajasi gil jinslarining
tabiiy namligi va plastiklik soni qiymatlarini qo‘llash orqali quyidagi
formula yordamida aniqlanadi:
p
p
W W
J
B


,
bu yerda: B — konsistensiya darajasi;
W — tabiiy namlik, %;
W
p
— plastiklikni quyi chegarasi, %;
J
p
— plastiklik soni.
Agar B<0 bo‘lsa, gilli jins qattiq; 0£B£0,25 bo‘lsa, yarim qattiq;
0,25
<B£0,5 bo‘lsa, yuqori plastik; 0,5<B£0,75 bo‘lsa, bo‘sh plastik;
0,75
<B£1 bo‘lsa, oquvchan plastik; B>1 bo‘lsa, oquvchan holatda deb
baholanadi.
10.2. TOG‘ JINSLARINING SUVLI XUSUSIYATLARI
Tog‘ jinslarining suvli xususiyatlari, suvga chidamliligi ularning
genetik turlariga, petrografik, granulometrik, mineralogik, kimyoviy
tarkiblariga qarab har xil bo‘ladi va har xil nomlanadi.
Tog‘ jinslarining