Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

BULOQLAR
Buloqlar yer osti suvlari oqimining yer yuzasiga yoki daryo, ko‘l
suvlarining ostki qismidan tabiiy holatda oqib chiqishi natijasida paydo
bo‘ladi. Buloqlar yer osti suv oqimi bilan ta’minlanishi darajalariga,
gidrodinamik belgilariga qarab, pastga erkin oquvchi va pastdan yuqoriga
otilib chiquvchi guruhlarga bo‘linadi.
15.1. PASTGA OQUVCHI BULOQLAR
Pastga oquvchi buloqlar grunt, qatlam usti, qatlamlararo va tekto-
nik to‘siqli bosimsiz, yer osti suvlarining daryo vodiylari, tog‘ yonba-
g‘irlari, jarliklar va botiq sathlar bo‘ylab yer yuzasiga erkin oqib chiqishi
14.4-rasm. Bosimli suvlarni yer usti suv havzalari bilan o‘zaro aloqasi (G.V.Bogomolov
bo‘yicha): a — bosimli suvlar oqimining daryo suvlari oqimi bo‘yicha ta'minlanishi; b —
daryo suvlari oqimini bosimli suvlar oqimi bilan ta’minlanishi. AA — pyezometrik yuza.

---

2 2 3
natijasida paydo bo‘ladi (15.1-
a, b, d rasm). Bu guruhdagi
buloqlarning vujudga kelishi-
da asosiy omillardan bo‘lib,
buloqlarni paydo qiluvchi
suvli tog‘ jins qatlamlarining
tabiiy yotish qiyaligi hisobla-
nadi. Shuningdek, buloqlar-
ning oylik, yillik suv debiti-
n in g miqd o ri a t mo sf e r a
yog‘inining oylik, yillik miq-
dori bilan bog‘liq holda o‘z-
garib turadi. Buloqlarning suv
sarfi suvli tog‘ jins qatlam-
larining yotish holatiga, oziq-
la n ish ma yd o n in in g o ‘ l-
chamiga qarab asosan sekun-
diga 0,1 dan 1,5 litrni tashkil
etadi. Odamlarning xo‘jalik
va injenerlik faoliyatlari bu
xildagi buloq suvlari sarfiga,
fizik va kimyoviy xossa va
xususiyatlariga juda tez ta’sir
qilishi mu mkin. Shun in g
uchun erkin oquvchan buloq-
lar ma vj ud ma yd on lar in i
nihoyatda ehtiyot qilinmog‘i
zarur. Chunki ular ba’zi aholi
yashaydigan hududlarda birdan-bir tabiiy ichimlik suv manbayi bo‘lib
hisoblanadi.