Гимнастика ва уни ўқитиш методикаси

Актив ва пассив эгилувчанлик.
У.Р.М.ларнинг эгилувчанлингини ортириш учун қўйидагилар қўлланилади:
а) актив ҳаракатлар усули. Бу машқлар асосан мушақларни актив кучайиши, мушак -антогонист пайлари чўзилиши ва машқларни вазифасини таъминлайди.
Талаблари: а) доимий амплитудани ўсиб бориши, машқларни бажарилишини;б)мушак-антогонистик машқлари таранглашувини бошланиши.
б) Пассив ҳаракатланиш усули. Бу усул асосан ёрдамга ёки амплитуда кўчайиш ҳаракатлари ёки қўл билан оёқни ўзига тортиб бажарилади.
Талаблари: а) оғриқларга йўл қўйилмаслиги; б) машқдан олдин мушакларни қиздириб олиш; в) статистик ҳолатлар усули. Позалар (ётиб танани букиш, ўтириб, шпагат, кўприк) максимал амплитудалар билан қабул қилинади ва 10-20 сон ушлаб турилади.
г) Уйғунлашган усул, машқлар қисмли бажарилади, қуйидагича кетма-кетлик билан: бошида актив ҳаракатлар, кейин пассив, кейин статистик ҳолатлар. Бунда, кетма -кетликнинг бузилмаслиги ва ҳаракатлар сони тананинг ҳар 15-20 қисмига тенг келиши асосидир. Яна шуни эсда тутиш керакки чарчамаган ва қизишмаган мушаклар яхши чўзилади. 10-12 ёшли болаларда эгилувчанлик яхши ривожланади.
Маълумки, таранглашув ва сусайишларнинг кетма-кетлиги мушакларнинг ишга лаёқатлигини оширади ва ҳаракатни тўла амплитудада бажаришни таъминлайди. Бундан ташқари скелетли мускулатурани эркин таранглаштириш ва сусайтиришни яхши билиш машқни енгил ва эркин бажаришга ёрдам беради. Мушакларни эркин таранглаштириш ёки ўқитиш учун турли хил УРМлар қўлланилади: мушакларни маълум гуруҳни силташ ҳаракатлари орқали сусайтириш (туриб, ўтириб, ётиб); битта мушакни сусайтириш, иккинчисини таранглаштириш; қўл елка, бел оёқ мушакларини кетма-кет сусайтириш.
УРМ тўғри гавданинг шаклаишаниши усулидек.
Тўғри гавдани, яъии ҳолатнинг ривожланиши ва унинг качиликларини тўғрилаш учун бир маромда мускулларни ривожлантириш зарур. Шу билан бирга қорин прессига, бел мускуллари кучини, умуртқа ҳаракатланиши ривожланишига алохида эътибор қаратиш керак. Бутун тананинг мускуллари гармомик ривожланиши учун шароит яратади.
Умумривожлан-тирувчи машқлар ёрдамисимон бу масала ҳал қилинади. Бундан ташқари тўғри қоматни ривожлантириш учун, қоматнинг тўғри ҳолатда туришни ўрганиб, унинг ҳаракатини узоқ вақт сақлай ола билиш керак. Қоматнинг тўғри холатини ўрганиш учун гавданинг тўғри бўлиши учун қилинадиган машқ ёрдамида амалга оширилади.
1. Гавдани тўғри ҳолатга келтириш. Тананинг тик турганда тўғри ҳолатини кўрсатиш зарур. Бошнинг ҳолатига алоҳида эътибор бериш керак, фақатгина бошнинг қай ҳолатда жойлашгани гавданинг яхши тўғри сақланишига ёрдам беради. Бошни олдинга энкайиб юриш белнинг букир бўлиб қолишига олиб келади.
2. Худди 1-дай лекин бир-биримиз ёрдами билан биттамиз гавдамизни тўғри тутамиз, иккинчимиз гавдамизнинг ҳолатини тўғри ёки нотўғрилигини назорат қилиб турамиз.
3. Деворга орқамиз билан турамиз, бошнинг орқа қисми, кураклар, бўкса мускуллари ва товон деворга тегиб туриши керак. Тана қисмлари холатини эслаб қоламиз. Девордан ушбу ҳолатимизни бузмасдан нари кетамиз.
4. Тана ҳолатини эслаб оламиз. Бир қадам олдинга ташлаб, бурилиш машқлари бошни айлантириш машқларини бажарамиз. Яна бошни тўгри холатга келтириб, орқага бир қадам ташлаб, деворга суяниб, тананинг ҳолатини тўғри, тўғримаслигини текшириб кўрамиз.
5. Девордан бошни ва бўксани узмасдан бел букиш машқини бажарамиз, ва шунга ўхшаш машқларни бажариш жараёнида, ўқувчилар унинг моҳиятини ва маъносини албатта яхши билиши керак.
Тўғри гавдани шакллантириш учун мускулларни босиш даражаси билан бошқаришни ва тикка туриб, тана қисмларини сезишни, ўтириб ҳам туриб сезишни билиши керак.
Тўғри гавдани сезиш учун бўлган машқлар бу масалани ечишга ёрдам беради.
Гавданинг дефектларини тўғрилаш фақат УРМ ёрдамида амалга ошириш мумкин. Қомад( гавда) қийшиқлигида шундай машқлар тавсия қилинади: олдинга эгилиш ва мускулларни қотириш учун қорин пресси, яъни танани эгиш, орқа қоплам мускулларининг тортилиши, бу машқ умуртқани бел айланасини эгилиши ёки қийшайишини камайтиради.
УРМ ҳаракат функцияларини шакллантириш воситасидек.
Ҳаракат бошқариш харакатланишни яхшилайди, демак ҳаракат функциясини шакллантириш жараёнига таъсир қилади. Бу шунингдек ҳаракат функцияларининг битта услубидир, ҳар томонлама жисмоний тайёргарлик жараёнида амма физиологик функцияларда қайта қурилиш бўлади, бу инсоннинг организмига гармоник ривожланишни таминлайди, ҳамма органларнинг фаолиятини яхшилайди, соғлиқни тиклайди, тўғри қоматни шақллантиради. Жисмоний сифатни ривожланиши фақатгина ҳар томонлама жисмоний ривожланишни эмас, балки ҳаракат функциясини шаклланишига олиб келади.
Умумривожлантирувчи машқлар тўғри нафас олиш усулидек.
Уч хил нафас олиш типлари бор: кўкрак қафас нафас олиш, диафрагмали, қовурға ва аралашма. Кўкрак нафас олишда нафас олиш кўкрак қафасини объёми катталолиувича бўлади, у орқага ва четга катталашади, нафас чиқариш эса қовурғани пастга тушиши ва кўкрак қафаси хажми кичрайгани учун бўлади. Диафрагма нафас олиш қасқариш ва диафрагма пастга тушиши йўлида бўлиб ўтади. Аралашма нафас олиш турида нафас олиш кўкрак қафаси ҳажми кичрайганда ва каттаралашганда бўлади.
1. Нафас олиш ва чиқаришни бурун орқали секин, майик бажариш керак.
2. Нафас чиқариш анча қўп вақат бўлиши керак, нафас олишга нисбатан: нафас олиш 2 санашга чиқариш 3 га.