Grammatika

Kelishik qo’shimchalarining sinonimligi
! –ning o’rnida –dan:: mehmonlarning biri- mehmonlardan biri kirdi
! –ni o’rnida –ga: otni mindi –otga mindi;
!-ni o’rnida -da: Dashtni kezdi – dashtda kezdi.
! –ni o’rnida -dan: oshni yedi – oshdan yedi.
! –da o’rnida -ga: ishingizda omad – ishingizga omad.
! –da o’rnida -dan: radioda gapirdi – radiodan gapirdi.
! –ni o’rnida -da: bog’ni aylandi – bog’da aylandi.
! –da o’rnida bilan, orqali, yoqalab, bo’ylab: sohilda yugurmoq – sohil bo’ylab yugurmoq.
! –dan o’rnida bilan, orqali, haqida: Bolaligidan (haqida) so’zladi, shu yo’ldan (orqali) borasiz, shu yo’ldan (bilan) borasiz.
! – ni o’rnida haqida, tog’risida, xususida: o’qigan asarini (haqida) so’zaldi
! –ga o’rnida uchun, sababli, tufayli, vajidan, tomon, qarab: senga (uchun) oldim, shunga (sababli) xafa bo’ldim, uyga (tomon) ketmoq
Ba’zan tushum kelishigi o`rnida chiqish kelishigidagi so`z ishlatilishi mumkin. Bunda tushum kelishigidagi so`z butunni, chiqish kelishigidagi so`z qismni anglatadi: suvni(dan) iching, uzumni(dan) yeng.
Jo`nalish, o`rin-payt va chiqish kelishiklari ko`makchilar bilan grammatik ma’nodoshlik xosil qiladi: O`qish sizga(uchun) kerak, maktabga(tomon) bormoq, qo’lda(bilan) paxta terdi, radiodan(orqali) eshitdi.
!!! Kelishik orqali ifodalangan grammatik ma’no aniq, ko’makchilar orqali ifodalangan grammatik ma’no mavhum: uyga ketdi (aniq yo’nalsih) – uy tomon ketdi (mavhum yo’nalish)
Kelishikka umumiy xulosalar:

• 
  tushum, qaratqich kelishigi ot kesim vazifasida kela olmaydi;
  
• 
  qaratqich, tushum, jo’nalish va o’rin payt kelishigi belgisiz qo’llana oladi: gul yaprog’I, kitob oldi, maktab boradi, osh yedi, dasht kezdi;
  
• 
  qaratqich, tushum, jo’nalish kelishigi qiqargan shaklga ega;
  
• 
  chiqish va jo’nalish kelishi shakllari ravish va modal so’zlar tarkibida yaxlitlangan bo’ladi: birdan, to’satdan, orqaga;
  
• 
  qaratqich, tushum kelishigi qo’shimchasi asosga qo’shilganda, tovush tushadi: men+ning=mening, sen+ning=sening, men+ni=meni, sen+ni=seni;
  
• 
  jo’nalish, o’rin-payt va chiqish kelishigi qo’shimchasi qo’shilganda: u+ga=unga, shu+da=shunda, bu+dan=bundan;
  
• 
  makon-zamon kelishiklari: jao’nalish, o’rin-payt, chiqish kelishiklari.