Guliston davlat universiteti kasbiy pedagogika fandan

Kimlar o‘qituvchilik kasbini tanlashi mumkin? 
Bolalarga nisbatan mehr-muhabbat o‘qituvchilik ishining asosidir. 
Pedagogning fazilatlari bir-biri bilan uzviy bog‘liq yaxlit, majmuaviy tizimdir. 
O‘qituvchilik mahoratining tizimlilik harakteri pedagogning kasbiy potensiali (imkoniyatlari) 
tushunchasida o‘z ifodasini topib, turli yo‘nalishlarda va darajalardagi faoliyat hamda 
tayyorgarlikni o‘zida mujassamlashtiradi. 
Qandaydir kasbga nisbatan qo‘yiladigan fazilatlar ro‘yxati professiogramma deb atalishi 
qabul qilingan kasbiy imkoniyat (potensial-lotincha potencia umumlashgan qobiliyat, imkoniyat, 
kuch ma’nosini anglatadi) pedagogning bosh tasavvuridir. Bu qobiliyat tabiiy va o‘zlashtirgan 
fazilatlari tizimiga birlashtirilib, pedagogga berilgan shart-sharoitda o‘z burchini bajara olish 
qobiliyatini belgilaydi. 

---

60 
Kasbiy imkoniyat tizim sifatida kasbiy tayyorgarlik jarayonida quyidagi tenglik vositasida 
aniqlanishi mumkin. 
Pedagogning kasbiy potensiali (PKP) formulasiga binoan shaxsning o‘zgarmaydigan 
tug‘ma qobiliyatlari (tq) dan, qisman o‘zgaradigan shaxsning maxsus qobiliyati (qo‘mq) dan, 
maxsus tayyorgarlik jarayonida tarkib topadigan qobiliyatlar (mtjttq) dan va pedagogning amaliy 
faoliyatida o‘zlashtiriladigan (afo‘q) qobiliyatlar yig‘indisi ekanligini ko‘p sonli tadqiqotlar 
tasdiqlagan. 
Kasbiy potensial tushunchasining umumiy tuzilmasi yetarli darajada murakkab va ko‘p 
qirrali uni I.P. Podlasiy quyidagicha tasavvur etish mumkinligini ko‘rsatadi. 
Pedagogning kasbiy imkoniyatlari (potensiali) tuzilmasi 
12 - jadval 
 
Bir so‘z bilan aytganda, professionalizm kasbiy nuqtai nazardan fikrlash va ta’sir 
ko‘rsatish demakdir. Ideal pedagogning mutaxassis, ishchi, inson tekisliklarida quyidagicha 
tasavvur etish mumkin (13 jadvalga qarang).
Demak, o‘qituvchilik mahorati integrativ fazilat (sifat) bo‘lib, yuqori darajadagi madaniyat, 
bilim, malaka, amaliy qobiliyatlarni o‘zida mujassamlashtiradi. 
Y.P. Azlarovning fikricha, pedagogik mahorat cho‘qqisiga yetishish juda mushkul va uzoq 
vaqt talab etadigan jarayondir. 
Haqiqiy usta o‘qituvchi bo‘lish uchun inson tug‘ma qobiliyatga ega bo‘lishi zarur, degan 
fikrlar ham mavjud. F. Gallning fikricha, inson bosh suyagi bilan insonning aqliy va axloqiy 
fazilatlari orasida bog‘liqlik mavjud.
“Frenologiya” - bosh suyakning tashqi shakli bilan inson aqliy va axloqiy fazilatlarining 
bog‘liqligini o‘rganuvchi fandir. U avstriyalik vrach F. Gall tomonidan ilgari surilgan. 
Bunday qiziqarli faraz vositasida kimning bosh suyagi ensa gardan qismiga bo‘rtiq 
(do‘nglik) mavjud bo‘lsa, u o‘qituvchilik kasbini tanlashi mumkinligiga ishora qilinadi. 
N.V. Kuzmina o‘qituvchi mehnatining turli jihatlarini psixologik nuqtai nazardan tadqiq 
etib, faqatgina 12 foizgina o‘qituvchilar tom ma’noda kasbiy pedagogik mahorat sohibi ekanligi, 
aksariyat o‘qituvchilar esa ta’lim-tarbiya usullarini yaxshi egallaganliklari va buning natijasida 
yuqori samaradorlikka erishganlarini ko‘rsatadi. 
YE.A. Klimovning fikricha pedagog kasbi sohiblarining mehnat predmeti inson-texnika, 
ishlab chiqarish texnologiyasi, ya’ni uning asosiy mazmuni insonlarning o‘zaro bog‘liq 
munosabatidan iborat bo‘ladi. Pedagogik kasb sohibi quyidagi xislatlarga ega bo‘lishi kerak:
(14- jadvalga qarang) 
Kasbiy
tayyorgarlik 
Pedagogik ijodkorlik 
Pedagogning
kasbiy mahorati
Pedagogik madaniyat 
Kasbga
yo‘naltirish 
Pedagogik 
Intellekt 
Innovasion 
faoliyat 
Pedagogik tafakkur
yuritish (fikrlash stili) 
Kasbiy kamol
topish 
Kasbiy layoqat 
(kompetentlik) 
Gumanistik 
(insonparvar 
lik) yo‘nalishi 
Pedagogik texnika 
Kasbiy yo‘nal 
ganlik 
Faoliyati jarayonida 
yangiliklarga
intiluvchanlik 
Kasbiy rivoj- 
lanish 
Muloqot mahorati 
Pedagogik 
mehnatga 
tayyorgarlik 
Mehnatga ijodiy
Munosabat 
Kasbiy nuqtai 
nazar 
Ijtimoiy faollik 
Kasbiy moyil 
lik 
Ijodiy tashabbuskor 
Lik 
Kasbiy faollik 
Metodik mahorat 

---

61 
insonparvarlik, gumanizm, faoliyatining jamoaviy va ijodiy xarakterga egaligi kabilar. 
Shuningdek, pedagogning mehnati aqliyligi, yuksak his-tuyg‘u (emosional)ga egaligi va fuqarolik 
burchini his etishi bilan ham farqlanadi. 
Pedagogning insonparvarlik xislatlari o‘zining shogirdlari, atrofidagilarga yordam 
ko‘rsatishga doim tayyorligida, ularga nisbatan diqqat-e’tibor berishida, hurmatida namoyon 
bo‘ladi. Pedagog (murabbiy)lar o‘z shogirdlari bilan o‘zaro munosabatni ularning qiziqishlari, 
qobiliyatlari, xususan individual yosh xususiyatlariga bevosita bog‘liq bo‘lgan tafakkurlash 
xususiyatlariga ko‘ra tashkil etadi (quradi). Pedagogik faoliyatning yana bir muhim jihati 
ijodkorlik hisoblanadi. Pedagoglarga nisbatan ijodkorlik muntazam o‘zgaruvchan sharoitda kasbiy 
masalalarning yechimini topishni talab etadi.
Pedagogning faoliyati jamoaviy xarakterga ega bo‘lib, pedagogik faoliyat natijalariga 
boshqa o‘qituvchilarning ishlari, oila, shuningdek, boshqa omillar ta’sir ko‘rsatadi. Albatta, 
pedagogning mehnatidagi muvaffaqiyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bevosita jamoadagi psixologik 
iqlimga, o‘qituvchilarning hamkorlik darajasiga, ularning ruhiy va jismoniy his-tuyg‘ulariga 
bog‘liq. 
Moddiy va ma’naviy ishlab chiqarishning barcha sohalari kabi ta’lim sohasida ham kasb 
ichida tabaqalanish, ya’ni ixtisoslikka ajralish jarayoni kechmoqda. Shu bois ham kasb-hunar 
pedagogikasi mutaxassislar tayyorlashning mustaqil sohasi sifatida ajralib chiqqan. Amaldagi oliy 
ta’limning tayyorlov yo‘nalishlari, mutaxassisliklar va ixtisosliklar tasniflagichiga binoan 
umumlashgan holda “ta’lim” nomi bilan yuritilgan guruhga kiritilgan. 
Kasb ta’limi o‘qituvchilari tayyorlash yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar 
Mahkamasining 2001 yil 16 avgustidagi № 343- sonli qarori bilan tasdiqlangan bo‘lib, murakkab 
kasblar turkumiga mansub. Chunki u bir vaqtning o‘zida ikki: “inson-inson”, “inson-texnika” 
tizimida faoliyat ko‘rsatishni talab etadi.