Guliston davlat universiteti pedagogika fakulteti pedagogika- psixologiya

2. 
Ishning maqsadi, samaradorligi xususidagi ma’lumotlar.
3. 
Mehnat quroli sifatida nimalar qo‘llanilishi.
4. 
Mehnat predmetining tarkiblari va ularning o‘ziga xos jabhalari.
5. 
Mehnat faoliyati qaysi usullar yordami bilan bajarilishi.
6. 
Ish qanday vositalar yordami bilan bajarilish imkoniyati.
7. 
Ishni bajarilishining sharti va sharoitlari.
Professiogrammaning muhim tarkibiy qismi - psixogramma bo‘lib, u 
mutaxassisning motivasion, iroda va emosional sohasining tavsifi 
hisoblanadi.
Psixogramma
- kasbning psixologik portreti bo‘lib, u aniq kasbda 
dolzarb bo‘lgan psixologik funksiyalar guruhi bilan namoyon bo‘ladi.
Psixogramma
- faoliyatning psixologik xarakteristikalari tasnifi 
bo‘lib, mazmunan kasb egasi bo‘lmish shaxsdan talab qilinadigan 
xususiyatlarni ifodalaydi. Ushbu atama fanga XX asr boshlarida nemis 
psixologi V.SHtern tomonidan kiritilgan.
66
V.SHtern o‘z vaqtida shaxsning 
barcha psixologik qirralari, xususiyatlarini emas, balki faoliyatga 
yo‘naltirilgan muhim tomonlarini qamrab oluvchi psixogrammaning 
qisman (boshlang‘ich) tuzilishini o‘rganishni taklif etgan. Bu erda gap 
biror kasb yo‘nalishida faoliyat yuritadigan shaxs xususida emas, balki 
malakali mutaxassis portreti haqida boradi.
Demak, psixogramma haqida gap ketganda, kasb egasining 
psixologik portretini o‘rganish nazarda tutiladi. Ayrim manbalarda faoliyat 
professiogrammasi 
atamasiga 
ham 
ta’rif 
berilgan: 
“Faoliyat 
psixogrammasi 
mehnat 
egasining 
kognitiv, 
emotsional 
irodaviy, 
motivatsiovan, individual psixologik va boshqa kasbiy muhim bo‘lgan 
sifatlariga qo‘yiladigan talablar hamda tavsifnomalar majmui”
67
.
66
Psixologiya. Uchebnik. / Pod. red. A.A. Krilov. – M.: “PROSPEKT”, 1998. C. 329.
67
Hayitov O., Umarova N. Boshqaruv psixologiyasidan qisqacha izohli lo‘g‘at. Metodik qo‘llanma.\\ Prof. 
V.M. Karimova umumiy tahriri ostida. – T.: “Fan va texnologiya”, 2008.58,59-b.

---

David G. Mayers Psycholo
130
53-rasm
Professiografik tadqiqot metodlari - kasbning 
ilmiy ta‘siri, mehnatning (mehnat xulqi) tashqi, 
psixik 
jarayonlar ko‘rinishini ya‘ni, mehnat 
sub‘ektining ichki vositalariga bo‘lgan 
integral psixologik tuzilmalarini nazarda 
tutadi. 
Professiogrammalarning kasbga yo‘naltirish va kasbiy tanlov 
maqsadida ishlab chiqishda psixodiognostik tadqiqotlar juda muhim 
hisoblanadi. Qolgan tadqiqotlar o‘quv-kasb muassasalarida talabalar, 
o‘quvchilarni o‘qishga qabul qilinadigan shaxslar ishlashi lozim bo‘lgan 
sharoitlarni aniqlash uchun ahamiyatga ega.
Ammo ular ham muhim hisoblanadi, chunki aniq majburiyatlarni va 
mehnat sharoitlarini bilmasdan, kasbga yo‘naltirish, kasbiy yo‘nalganligini 
tashkillashtirish va kasbga nisbatan layoqatini aniqlab bo‘lmaydi.
Bugungi kunda Buyuk Britaniya Oliy ta’lim tizimida faqatgina 
talabalarning soni ko’payibgina qolmay, avvalgi yillarga qaraganda 
ularning xilma-xilligi anchagina oshdi. Talabalar o’z moliyaviy holatlari, 
ijmoiy sinfi, oila sharoitlari va yoshlari bo’yicha juda katta farq qiladilar; 
xamda o’zlarini oldingi o’quv tajribalari, oliy ta’lim olish uchun sabablari, 
orzulari va maqsadlari bo’yicha; ularning dinlari, etnikligi va millati; 
hamda ularni qobiliyatlari, nogironliklari va maxsus yordamga 
muxtojliklari bilan farq qiladilar.  
Ushbu xilma-xillik ko’proq va kengroq qatnashuv yo’nalishlariga 
uzviy bog’langan xolda shu narsa tan olinmoqdaki, o’zi tanlagan fan 
sohalarida muvaffaqiyat qozonishni istagan va shu maqsadda muxim 
yordamga muhtoj talabalarni ko’proq ta’limga jalb qilib tanlab olish 
zarurdir.  
Talabalar har xil bo’lib, ularning shaxsiyatlari xam har xil bo’ladi, bu 
o’z navbatida xilma-xil ta’lim zaruriyatlarini yaratadi. Bugungi kunda 
talabalarda oliy ta’limni maqsadi yoki yuqori pog’onalarda ta’lim olish 
tabiati to’g’risida umumiy tushunchani topish qiyindir.  

---

David G. Mayers Psycholo
131
Ko’p talabalar madaniy boy bo’lmagan muhitlardan kelib chiqqan 
bo’lishi mumkin, shuning uchun ba’zida ular o’qituvchilari tomonidan talab 
qilinayotgan asosiy talablarni boshlang’ich bosqichda yaxshi tushunib 
etsmasliklari mumkin. Bu o’z navbatida, o’qishga kirgan talabalarni 
o’qishda ikkinchi yilga qolib ketish foizini oshishi xavfiga olib kelishi 
mumkin.
68