H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

5. Korxonalar bozor aktivligi koeffitsiyentlari guruhi 
Korxonalar bozor aktivligi koeffitsentlari — bu kompaniyalarning qimmatli 
qog‘ozlarini, jumladan aksiyalarining qiymatini va ularning daromadlarini 
belgilovchi ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu koeffitsiyentlar guruhiga yana bir necha 
asosiy ko‘rsatkichlar kiradi. 
Korxonalar bozor aktivligi koeffisentlari guruhining o‘ziga xos tomoni bor, 
u ham bo‘lsa, shundan iboratki, bu koefifitsiyent hech mahal -1 dan ortiq 
bo‘lmaydi. Mabodo bu koeffitsiyent 1 dan oshib ketsa, u holda kompaniya hisobot 
yili davrida dividend siyosatida noratsionallikka yoki moliyaviy tanqislikka 
uchragan, deb tushunmoq lozimdir. 
Umuman kompaniyalarning moliyaviy ahvolini ushbu koeffitsiyent orqali 
tahlil va tadqiq qilish asosida olingan natija 0 dan -0,9 gacha tengligi ma'lum 
bo‘ldi. Ko‘p hollarda korxonalar bozor aktivligi koeffisentlari shu darajada 
qaytarilishini investorlar turlicha talqin qiladilar. Chunki investorlar o‘z 
mablag‘larini aynan shu kompaniyalarga yo‘naltirganda turlicha maqsadni 
ko‘zlaydilar. Qimmatli qog‘ozlarga nisbatan investorlarning e'tibori quyidagilarga 
qaratilgan bo‘lishi kerak, ya'ni: 
l. Joriy daromad olish (dividend) ga; 
2. Aksiyalarning kursini ko‘tarilish hisobiga ularning qiymatini oshirishga. 
Bu borada shuni aytish lozimki, ba'zi bir maqsadlar bir-birini ma'lum 
darajada inkor qilish holatlari ham bo‘ladi. Chunki ayrim sharoitlarda olingan 
foydaning, aksariyat qismi dividendni to‘lashga ajratiladigan bo‘lsa, kompaniyani 
investisiyalashga kam mablag‘ qolishi mumkin. 
Endi bozor aktivlik koeffitsiyentini hisoblash tartibini quyidagi shartli 
misolda ko‘rib chiqamiz. 
Korxonaning ustav fondi (oddiy aksiyalarning har birining nominal qiymati 
10 ming so‘mdan) — 1800 000 so‘m; 
Korxonaning sof foydasi — 630 000 ming so‘m. 
Dividend tariqasida to‘langan to‘lov qiymati — 300 000 ming so‘m. 
Emissiya mukofoti — 210 000 ming so‘m; 
Jamg‘arilgan foyda — 720 000 ming so‘m; 
Bir dona aksiyani sotib olish qiymati — 11 ming so‘m; 
Bir dona aksiyani sotish qiymati — 16 ming so‘m. 
27

---

Yuqorida keltirilgan shartli ma'lumotlar chuqur tahlil qilinsa va tegishli 
mulohaza yuritilsa har bir aksiyadan olinadigan foyda yuzasidan quyidagi 
xulosalar kelib chiqadi: 
l. Ichki va tashqi foydalanuvchilar uchun korxonalarning moliyaviy hisoboti 
o‘ta zarurdir; 
2. Moliyaviy hisobot asosini korxonaning balansi tashkil etadi; 
3. Moliyaviy menejmentning oldiga qo‘yilgan asosiy maqsadiga erishish 
uchun korxonada o‘tkazilgan tahlilning unga mos kelishi zarurligi kuzatiladi. 
4. Moliyaviy hisobotda turli, ya'ni likvidlik, joriy, tezkor, absolyut va sof 
aylanma kapital koeffitsiyentlari guruhidan keng foydalanish va ularni hisoblash 
muhimdir. 
28

---