H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

5- BOB. Moliya va moliyaviy tizimning mohiyati va vazifalari 
Bozor iqtisodiyoti asosini tovar — pul munosabatlari tashkil etadi. Moliya 
— bu kategoriya sifatida xalq xo‘jaligida pul mablag‘larini jamlash, ularni 
taqsimlash va sarflash borasidagi iqtisodiy munosabatlarni bildiradi. 
Ma'lumki, har qanday iqtisodiy faoliyatni moliyaviy mablag‘ va turli tuman 
resurslarsiz tassavur qilib bo‘lmaydi. Korxonalarda ishlab chiqarilgan mahsulotlar 
faqat egasiga yetgandan va ko‘rsatilgan xizmatlar bajarilgandan so‘nggina haq 
to‘lanishi iste'mol qilinishi mumkin. Sotilgan mahsulotlar va ko‘rsatilgan xizmatlar 
qiymat, ya'ni pul shakliga aylanadi. Bu esa o‘z navbatida korxonaning moliyaviy 
mablag‘larini tashkil etadi. Iste'molchilardan korxonaga kelib tushgan moliyaviy 
mablag‘lar hisobidan ishlab chiqarishga zarur bo‘lgan xom-ashyo, moddiy-texnik 
resurslar va turli xo‘jalik anjomlari xarid qilinadi. Shu tariqa tovar-pul almashuvi 
vujudga keladi. Bunda korxonaning moliyaviy mablag‘i yildan-yilga olgan foydasi 
tufayli ko‘payib boradi. Zarar ko‘rgan korxonalarda esa buning aksi kuzatiladi. 
Natijada korxonalarning foyda va zarar ko‘rishining tahlili orqali ularning 
faoliyatlarini ijobiy yoki salbiy baholash mumkin. Bu esa o‘z navbatida korxonalar 
moliyaviy mablag‘lari ko‘p yoki kam bo‘lishining asosini tashkil etadi. 
Shubhasiz, ushbu mablag‘larni tashkil etishda va ularni sarflashda bevosita 
qatnashuvchilar moliyaviy munosabatlarning sub'ektlari hisoblanadi. Moliya 
ishtirokchilari — bu davlat, korxona, tashkilot va fuqarolardir. Ularning o‘rtasida 
bir-birlari bilan bo‘ladigan turli iqtisodiy va moliyaviy munosabatlar o‘z navbatida 
pul fondlarini yuzaga keltiradi. Bu fondlar ishlab chiqarishni rivojlantirishga, 
aholini ijtimoiy himoyalashga, davlatni boshqarish va mudofaani 
mustahkamlashga hamda tegishli rezervlarni barpo etishga, boshqa tadbiriarni 
amalga oshirishga sarflanishi lozim. 
Moliyaviy munosabatlar xo‘jalik sub'ektlarining moddiy yoki nomoddiy 
sohada faoliyat ko‘rsatishiga qarab turlicha bo‘ladi. Albatta, ular eng avvalo, ishlab 
chiqarishning o‘zida, ya'ni korxonada, so‘ngra ishlab chiqarish bilan boshqa turli-
tuman sohalar o‘rtasida va nihoyat oilada paydo bo‘ladi. Moliyaviy 
munosabatlarning ob'ekti bo‘lib pul mablag‘lari hisoblanadi, lekin ular, albatta, 
moddiy mahsulotning ma'lum qismini o‘zida ifoda etadi. 
Moliyaviy munosabatlarga xos bo‘lgan belgilar va xususiyatlar moliyaning 
funksiyasi — vazifasida ifodalanadi. Moliyaning 6 ta funksiyasi mavjud: