H husanov, M. L. Tursunxodjayev, A. R. Bakiyev moliyaviy menejment

Moliya tizimi. Har bir davlatning iqtisodiy asosi — bu iqtisodiy sub'ektlar 
orasidagi pul mablag‘larining harakatidan iboratdir. 
Iqtisodiy sub'ekt — muayyan huquq va majburiyatlarga ega bo‘lgan yuridik 
yoki jismoniy shaxslar bo‘lib, ular iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda muhim 
rol o‘ynaydi. 
Hozirgi paytda O‘zbekiston Respublikasining iqtisodiyotida 4 ta iqtisodiy 
sub'ekt qatnashadi. Ular quyidagilardan iboratdir: 
— davlat markaziy jamiyat instituti tariqasida; 
— o‘z-o‘zini boshqaradigan ijtimoiy-iqtisodiy sub'ekt sifatida tashkil etilgan 
ma'muriy-hududiy tuzilmalar: 
— xo‘jalik sub'ekti (korxona, aksiyadorlik jamiyati va boshqalar); 
— fuqaro; 
Har bir iqtisodiy sub'ektning o‘z huquqi, maqsadi, vazifalari va 
majburiyatlari bor, lekin ularning barchasi iqtisodiy munosabatlar qatnashuvchilari 
hisoblanadi. Bu iqtisodiy munosabatlar o‘zaro aloqada bo‘lib, bozorni vujudga 
keltiradi. Har qanday bozorning faoliyati pul oqimi bilan bog‘liq. Davlatning 
tarkibiy moliya tizimini shakllantirish omillaridan biri bo‘lib, iqtisodiy sub'ektlar 
orasidagi pul munosabatlari hisoblanadi. 
Davlat paydo bo‘lishi bilan uning moliya tizimi vujudga keladi. Ular 
o‘zlarining huquqiy me'yorlariga ega. 
O‘zbekistonda bu me'yorlar fuqarolik kodeksi, qonunlar, mahalliy hokimiyat 
qarorlari va turli me'yoriy-qonuniy hujjatlarda belgilab qo‘yilgan. Davlatning 
moliya tizimi — bu bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lgan elementlarning 
yig‘indisidir. Bu tizim bozor iqtisodiyotining tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Jamiyatdagi moliya munosabatlarining majmuasi moliya tizimi deb ataladi. Moliya 
32

---

tizimiga turlicha yondoshish mumkin. Nazariy jihatdan qaraganda u tarkiban 
ob'ektiv, lekin har xil darajadagi moliyaviy munosabatlar, ularni ifodalovchi 
moliya mexanizmlari hamda moliya vositalaridan va moliya siyosatidan tashkil 
topadi. Moliya munosabatlarining bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishi va yaxlitligi 
moliya tizimini yuzaga keltiradi. 
Har bir tizim davlat moliya tizimining elementlaridan iborat bo‘lib, iqtisodiy 
sub'ektlarning moliya resurslarini o‘z ichiga oladi. Shuning uchun O‘zbekistonning 
hozirgi moliya tizimi 4 ta mustaqil bo‘g‘inlardan tashkil topgan. Ular 
quyidagilardan iboratdir: 
— umumdavlat moliyasi; 
— hududlar moliyasi; 
— xo‘jalik sub'ektlari moliyasi; 
— fuqarolar moliyasi. 
Moliya tizimining har bir bo‘g‘ini o‘ziga tegishli bo‘lgan aniq vazifalarni 
bajaradi.