H. I. Shukurov, S. Q. Qanoatov jamoada hamshiralik ishi tibbiyot kollejlari uchun darslik Qayta ishlangan uchinchi nashr toshkent «Iqtisod-moliya»


Ko‘p diqqat talab qiladigan ishlarning oliy asab


Download 485.49 Kb.
bet52/125
Sana21.10.2023
Hajmi485.49 Kb.
#1715047
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   125
Bog'liq
Hamshiralik ishi-www.hozir.org

Ko‘p diqqat talab qiladigan ishlarning oliy asab 
tizimiga ta’siri. Har qanday ish jarayoni asab tizimi – bosh
miya yarimsharlari po‘stlog‘iga ta’sir etadi. Bunda ko‘p
diqqat talab qiladigan, tezkor mexanizmlarda bajariluvchi
ishlar, avtomatlarning va boshqalar ning ishini kuzatish
yuzasidan olib boriladigan ishlar ko‘proq ta’sir ko‘rsatadi. Bu
ishlarni bajarishda miya po‘stlog‘ining ayrim hujayralariga
tushadigan haddan tashqari funksional og‘irlik shu ishlayotgan
hujayralarning funksional jihatdan tezda toliqi shiga va tormoz-
lanish ro‘y berishiga sabab bo‘ladi. Bu tormozlanish esa katta
yarim sharlar po‘stloq hujayralarini yanada og‘ir oqibatlarga
olib keladigan toliqishdan saqlaydi.
Toliqish va uning oldini olish. Toliqish – organizmning
alohida­fiziologik­holati­bo‘lib,­uzoq­vaqt­yoki­zo‘r­berib­ishlash­
natijasida yuzaga keladi va ish qobiliyatining pasayishi bilan
ifodalanadi. Mehnat turining xususiyatlariga qarab o‘zgarishlar
organizmga tur licha ta’sir ko‘rsatadi. Butun organizmning
toliqishi oliy asab tizi mida boshlanadigan va organizmning
hamma­tizimlariga­tarqaladigan­murakkab­fiziologik­jarayondir.­
I. P. Pavlov toliqishga, markaziy asab tizimi funksional
holatining o‘zgarishiga bosh miya po‘stlog‘i sabab, deb
hisoblaydi. Ishlash natijasida bosh miya po‘stlog‘ida tarqalgan
tormozlanish jarayoni vujudga keladi. Bu po‘stloq hujayra larni
toliqishdan saqlab turadi. Toliqish qaytar hodisa bo‘lib, hordiq
chiqargandan so‘ng yo‘qoladi va organizmning ish qobiliyati asl
holiga qaytadi. Toliqish natijasida paydo bo‘ladigan subyektiv
charchoq sezgisi dam olishni talab etadi.
Agar bunga amal qilinmasa, toli qish holdan ketishga olib
keladi. Bu holat patologik holat hisoblanadi. Og‘ir va uzoq vaqt
davom etadigan ishda va uzoq vaqt davomida dam olinmaganda


111
hamda ish qobi liyati tiklanmaganda shunday holat yuz beradi.


Toli qishda markaziy asab tizimi o‘ta qo‘zg‘alishi kuzati-
ladi,­bunda­odamning­kayfiyati­yomonlashadi,­jahldor­bo‘lib,­
uyqusizlik paydo bo‘ladi. O‘ta toli qish nevrozga, yurak-qon
tomir kasalliklari, xafaqonlik, me’da yarasi rivojlanishiga
olib kelishi mumkin. Bunda organizmning himoya kuchlari
pasayib ketadi. Noto‘g‘ri tashkil qi lingan bir xil ritmdagi
ishni bajarish vaqtida, masalan, murakkab bo‘lmagan bir xil
opera tsiyalarni ba’zida bir shaklda bir necha marta takrorlab,
tanafussiz ishlaganda ta’sirlovchi jarayon bosh miya po‘stlog‘ida
nisbatan kam sondagi nerv hujayralari tarqaladi. Bunda bosh
miya po‘stlog‘idagi ayrim hujayralarga funksio nal jihatdan
haddan tashqari ko‘p og‘irlik be rilishi natijasida tezda toliqish
va himoya tormozlanishi yuzaga keladi. Bunday tormoz lanish
yuzaga kelishini ishdan oldin va ishdan keyingi harakat shartli
reflekslari ning xususiyatini tekshirish yo‘li bilan aniqlash
mumkin.
Bunda tekshirilayotgan odam stol yonida o‘tiradi va
qo‘lining ko‘rsatkich va o‘rta barmoqlarini rezina ballonga
qo‘yadi. Ballon rezina naycha orqali ballonning bosilishini qayd
qiladigan uskuna bilan tutashtirilgan. Tekshirishda biror ta’sir
ko‘rsatiladi. Masalan, qo‘ng‘iroq chalish yoki tekshirilayotgan
odam oldiga lampa yoqish mumkin. Oradan bir soniya vaqt
o‘tgach tekshirilayotgan odamga „ballonni bos“ degan buyruq
beriladi. Tovush bilan buyruq bir necha marta takrorlanadi,
so‘ngra tekshirilayotgan odam tovushdan so‘ng buyruqsiz ham
ballonni­bosadi,­bu­harakatni­biz­harakat­refleksi­paydo­bo‘ldi,­
deb­tushunamiz.­Agar­shartli­refleks­paydo­bo‘lgandan­keyin­
har xil kuchdagi tovushlar bilan ta’sir qilinsa, tekshirilayotgan
odam kuchli tovushlilarga ballonni qattiqroq bosadi, kuchsiziga
esa sekinroq javob qaytaradi. Mehnat yaxshi tashkil qilinmagan


112
sharoitda­ish­oxirida­reflektor­javob­berishi­o‘zgaradi.­Mehnat­


unumdorligi va ish qobiliyatini pasaytiradigan hollarga yo‘l
qo‘ymaslik uchun asab hujayralarining ishlash va dam olish
davrlari to‘g‘ri navbatlanishini tashkil qilish zarur. Ish jarayonida
5–10 daqiqali tanaffuslarni keltirib chiqarish mumkin. Bunda
jismoniy mashqlar bajarish, ishchilarni navbat bilan almashtirish
yaxshi natija beradi.

Download 485.49 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   48   49   50   51   52   53   54   55   ...   125




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling