H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Energiya omili va infratuzilma 
Energiya – bu ishlab chiqarish vositalarini harakatga keltiruvchi kuch 
hisoblanadi. Ishlab chiqarish hamisha ana shunday harakatga keltiruvchi 
kuchga ehtiyoj sezgan. Ammo dastavval, u asosan, insonning mexanik 
energiyasi bil- angina cheklangan yoki hayvonlardan foydalangan. Hozirgi 
zamon ishlab chiqarishi esa qudratli va rang-barang yoqilgi-energetika 
ta’minotini (birinchi navbatda, elektr quvvatini) talab qiladi. Shu sababli, 
ishlab chiqarishning energetika omili muhim, mustaqil ahamiyat kasb etdi. 
Energetika ta’minoti masalasini hal etmay turib, bugungi kunda hatto o‘rtacha 
korxonani ham bunyod etish mumkin emas. 
Infratuzilmaning ishlab chiqarishda faoliyat ko‘rsatishi uchun qulay 
sharoitlarni yaratuvchi tarmoqlar va sohalarning ahamiyati katta. Bu borada 
ikki yordamchi tizim ajratib ko‘rsatiladi. Birinchisi, ishlab chiqarish 
infratuzilmasi – bu ishlab chiqarishga bevosita xizmat ko‘rsatuvchi yordamchi 
tarmoqlardir (moddiy texnika ta’minoti, omborxonalar, transport, aloqa, 
hisoblash markazlari, ekologik himoya vositalari shular jumlasidandir). 
Ikkinchisi, ijtimoiy yoki noishlab chiqarish infratuzilmasi – bu odamlar (shu 
jumladan, ishlab chiqarish xodimlari oilalari bilan birga) hayoti uchun zarur 
ijtimoiy-madaniy shart-sharoitlarni yaratib beruvchi sohadir. Uy-joy va 
kommunal xo‘jaliklari, savdo, maishiy xizmat, maorif, sog‘liqni saqlash va 
boshqa sohalar shular qatoriga kiradi. 
Ishlab chiqarishning ekologiya omili 
Keng ma’noda olganda, ekologiya omili – bu insonning atrof-muhit bilan 
munosabatlariga doir, tabiatni himoya qilish, uni asrash va tiklash zaruratiga 
tegishli muammolarning butun bir majmuidir. Insoniyat taraqqiyotida tabiat 
ikki yoklama rol o‘ynaydi: birinchisi – ishlab chiqarish uchun resurslar manbai 

---

152 
rolini; ikkinchisi – odamlar yashaydigan muhit rolini. Afsuski, ko‘pchilik 
hamon uning birinchi – ishlab chiqarishga «xizmat ko‘rsatish» vazifasini 
birlamchi, 
muhimroq, 
deb 
hisoblaydi. 
Vaholanki, 
tabiat 
yagona. 
Xo‘jaliklarning 
unga 
ehtiyotsiz 
kirib 
borishi 
uning 
resurslarini 
qashshoqlashtiribgina qolmay, odamlar yashash sharoitini, ularning 
kayfiyatini, sog‘lig‘ini muqarrar ravishda yomonlashtiradi. 
Hozirgi zamon ishlab chiqarishi tabiat bilan shunchalik keng va chuqur 
hamkorlik qiladiki, ho‘jalik amaliyotida ekologiya omilini alohida hisob-kitob 
qilish shart bo‘lib qoldi. Bu, jumladan, korxonalarning resurslarni tejashga, 
kam chiqit bilan va chiqitsiz ishlashga o‘tishi; ishlab chiqarishda tobora 
samarali tozalash va muhofaza inshootlaridan foydalanilayotgani; davlat 
tabiatni himoya qiluvchi choralarni va tegishli qonunlarni qabul qilayotganligi; 
ilmiy tadqiqotlar o‘tkazilayotganligi va mutaxassislar ekologiya bo‘yicha 
malaka oshirayotganligi bilan bog‘liqdir.