H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Mantiqiy va tarixiy birlik usuli. Bundan predmetning mantiqiy (nazariy) 
tadqiq etilishi rivojlanishning real jarayonini aks ettiradi. Nazariy tizimdagi 
kategoriyalar subordinatsiyasi asosiy bandlarda munosabatlarning tarixiy 
izchilligiga muvofiq keladi. Shu bilan birga, mantiq tarixning aniq nusxasi 
hisoblanmaydi: unda tarix tasodifiy ko‘rinishlardan bamisoli forig‘ bo‘ladi, 
uning eng muhim, ob’ektiv zarur bo‘linmalarida qayta tiklanadi. 
Dialektik yondashuv o‘zining kengroq ko‘rinishida ishlab chiqarish 
kuchlarining ijtimoiy ko‘rinishlari, ishlab chiqarishning kapitalistik usuli 
iqtisodiy kategoriyalarning genetik subordinatsiyalashgan tizimi sifatida 

---

79 
tarixan rivojlanayotgan ishlab chiqarish munosabatlarini tadqiqotning diqqat 
markaziga qo‘yish marksistik siyosiy iqtisodda qo‘llanilgan edi.
Dialektik usul amalga oshirish jarayonida yo‘l qo‘ygan «inqilobiy-
tanqidiy rux»ga ortiqcha urg‘u berish ijtimoiy-iqtisodiy hodisalar dualizmni 
(ikkiligini) mutlaqlashtirish ishlab chiqarishning jonli mazmun-mohiyatiga 
shikast yetkazish evaziga rivojlanish normativizmini dialektik yondashuv 
tadrijiy rivojlanishi zarurligini taqozo etadi. U «ekzitensial dialektikaning» 
(dialektikaning o‘z-o‘zidan qimmatli asos, «hayot falsafasi» bilan boyitish) va 
«ko‘p o‘lchamli dialektika» (hodisalarni ikki o‘lchamlidan yanada kengroq 
koordinatalar tizimida ko‘rib chiqish)ning shakllanish yo‘nalishidan bordi. 
Iqtisodiy tizimlarga nisbatan qo‘llanganda, «yangi dialektika» ularga inson 
ijodiy faoliyatining faol rolini qo‘shishni, uning mayillari va omillari haddan 
tashqari ratsionalligi va tejamkorligini yengib o‘tishini, ijtimoiy-iqtisodiy 
munosabatlar va jarayonlar tushunchasini inkor etishdan chekinishni, aralash 
iqtisodiyotni shakllantirish, jamiyatda ijtimoiy murosasizlik sari yo‘l tutishni 
anglatadi.