H. P. Abdulqosimov O‘zmu iqtisodiyot nazariyasi kafedrasi

Seminar mashg‘ulotda muhokama qilish uchun savollar 
1. Ishlab chiqarish nazariyasining asosiy qoidalari nimalar? 
2. Ishlab chiqarishni keng aytirish ko‘lami va samarasi. Almashuv samarasi.
3. Ishlab chiqarish omillari va ularning funksiyalari.
 
 
Mustaqil ta’lim uchun savollar 
1. Ishlab chiqarish omili tarkiban nimalardan iborat ? 
2. Umum qabul qilganidek, ishlab chiqarish omillariga kapital (k) va mehnat 
(1) kiradi, tadbirkorlik faoliyati qanday sarflarni o‘z ichiga oladi?
3. 
Ishlab chiqarish qanday davrlarni aniqlab beradi? 

---

154 
7 BOB. IJTIMOIY-IQTISODIY TIZIMLAR.
ARALASH IKTISODIYOT. MILLIY IQTISODIYOT. 
Buyruqbozlik iqtisodiyoti ham, erkin 
bozor iqtisodiyoti ham... juda ham oxirgi 
hodisani 
tasavvur 
etadi. 
Barcha 
mamlakatlarning iqtisodiyot tizimi aralash 
tizim bo‘lib hisoblanadi. 
S.Fisher, R.Dornbush, R.Shomalenzi 
 
Iqtisodiy tizim bu iqtisodiyotning o‘zaro bog‘liq va ma’lum darajada 
tartibga solingan elementlarining yig‘indisidir. 
Iqtisodiyotning tizimli xarakteridan tashqarida iqtisodiy munosabatlar va 
institutlarning takror ishlab chiqarilishi (muntazam yangilanib borishi), 
iqtisodiy qonuniyatlarning amalga oshishi mumkin bo‘lmasdi, iqtisodiy 
hodisalar va jarayonlarni nazariy idrok etish ham tarkib topmasdi, shuningdek, 
aniq maqsadga qaratilgan va samarali iqtisodiy siyosatning ham bo‘lishi 
mumkin emasdi. Hayot amaliyoti iqtisodiyotning tizimli xarakterini muntazam 
tasdiqlab kelmoqda. Ob’ektiv mavjud bo‘lgan iqtisodiy tizimlar nazariy 
(ilmiy) iqtisodiy tizimlarda o‘z ilmiy ifodasini topmoqda. Iqtisodiyotning tizim 
sifatidagi keng ko‘lamli (ilk) tahlili siyosiy iqtisodiyot klassik maktabining 
asoschisi A.Smit tomonidan uning asosiy ilmiy asari - 1776 yilda nashr etilgan 
«Xalqlar boyligining tabiati va sabablari haqidagi tadqiqot» (qisqartirilgan 
nomi «Xalqlar boyligi») asarida berilgan. Keyingi ilmiy-iqtisodiy tizimlar 
orasidan, avvalambor, D.Rikardo (1817 y.), F.List (1841 y.), J.S.Mill (1848 
y.), K.Marks (1867 y.), K.Menger (1871 y.), A.Marshall (1890 y.), J.Keyns 
(1936 y.), P. Samuelson (1951 y.) tomonidan yaratilgan tizimlarni ajratib 
ko‘rsatish lozim. 
Iqtisodiyotning tizimliligi haqida tasavvurga urg‘u bergan o‘tmishdagi 
iqtisodchilaridan 
bo‘lgan 
I.T.Pososhkov, 
A.I.Butovskiy, 
N.G.Chernыshevskiy, M.I.Tugan-Barvnovskiy, A.I.Chuprov, P.B.Struve, 
V.I.Ulyanov (Lenin) va N.D.Kondratevlarni ta’kidlab o‘tish kerak.
Sobik ittifoq iqtisodiyot fanining ko‘zga ko‘rinarli nazariy tizimlari 
K.V.Ostrovityanov, 
A.M.Rumyansev, 
N.A.Sagolov, 
G.A.Kozlov, 
V.A.Medvedev, A.Aminovlar tahriri ostidagi siyosiy iqtisod darsliklarida o‘z 
aksini topgan.
Jahon iqtisodiy tafakkuri tomonidan ishlab chiqilgan yondashuvlarni 
birlashtirish, mamlakatdagi iqtisodiy voqelikning murakkab manzarasini va 
mamlakat ilmiy maktabi an’analarini aks ettirish zaruratini mamlakat iqtisodiy 
fanining ilmiy iqtisodiy tizimlarini shakllantirishni hozirgi davrning asosiy 

---

155 
muammosi 
deb 
xisoblash 
mumkin. 
Respublikamizda 
O‘zbekiston 
mustaqillikka erishgandan so‘ng nazariya va amaliyotda ko‘zga ko‘ringan 
iqtisodchilar jumlasiga I.A.Karimov, S.S.G’ulomov, M.L.Tursunxodjayev va 
boshqalarni kiritish mumkin.