Hayot faoliyati xavfsizligining madaniyatini shakllantirish asoslari

IV.6. Hayot faoliyatining xavfsizligi madaniyatini jamiyat -davlat
darajasida shakllantirishning uslubiy asoslari 
Hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini jamiyat-davlat darajasida 
shakllantirishning uslubiy tavsiyalarini ishlab chiqish uchun avvalo ijtimoiy 
qadriyatlar va birlamchilik huquqining tizimini, ya‘ni respublika jamiyat ining 
ko‗pchilik a‘zolarini fikricha, ijtimoiy zarur ahamiyatga moillik nuqtai 
nazaridan shaxsiy va jamiyat farovonligi, turg‗un yashash xolati, ijtimoiy, 
mamlakatning ichki va tashqi siyosatining munosabatlarini ko‗pmuddatli 
rivojlanish va takomillashishini aniqlash kerak. Bu ijtimoiy qadriyatlar va 
birlamchilik huquqi yo‗naltirgichi, davlat rivojining maqsadi bo‗lib xizmat 
qilishi, eng asosiysi, butun jamiyat ning tirishqoqligini birlashtirishi, ijtimoiy va 
10
Mirziyov SH.M. Tanqidiy tahlil, qat‘iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‗lishi 
kerak. O‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2016 yil yakunlari va 2017 yil istiqbollariga bag‗ishlangan majlisidagi 
O‗zbekiston Respublikasi Prezidentining nutqi. // Xalq so‗zi gazetasi. 2017 yil 16 yanvar, №11. 

---

97 
davlat institutlarning bu maqsadga erishishi uchun ―umummilliy g‗oyalar‖ 
kategoriyasini ko‗rib chiqish zarur. Ushbu ―umummilliy g‗oyalar‖ ommaviy 
harakatlar, 
partiyalar, 
fondlarning 
umumiy 
maqsad 
va 
masalalarini 
jamlanmasidir.
Tashxizlar shuni ko‗rsatadiki, mamlakatimizda umummilliy g‗oyalarga 
ehtiyoj jamiyat va davlat krizis xolatiga tushganida keskin oshadi.
Shubxasiz, ushbu ijtimoiy qadriyatlar va birlamchilik huquqini amalda 
foydalanishni hozirgi ―sivilizatsiyalangan, umuminsoniy krizis‖ vaqtdagi zaruriy 
sharti - xavfsizlikni ta‘minlashdir. Shuning uchun, ko‗rilayotgan kategoriyalarda 
hayot faoliyati xavfsizligi tushunchasi bilan nisbatini aniqlash va hayot faoliyati 
xavfsizligi 
madaniyatini 
jamiyat 
-davlat 
darajasida 
shakllantirishning 
yo‗nalishlarini aniqlash talab qilinadi.
Umummilliy g‗oya sifatida qadriyatlar va birlamchilik huquqini o‗rnatish 
uchun quyidagi muhim savollar bo‗yicha jamiyat fikrini baholash kerak:
- sotsium a‘zolarini bezovta qilayotgan har kungi muammolar;
- ijtimoiy muammolarning asosiy sabablari;
- XXI asrdagi O‗zbekistonning maqsadlari.
Shimoliy-Osetiya- Alaniya Respublikasi misolida olingan ma‘lumotlar 
ommaviy fikrlash orqali jamiat - davlat muammolarni yaqqol aks ettiradi. Bunda 
―har kunga hayotda eng bezovta qilingan muammolar nimalardan iborat‖ deb 
berilgan savolga quyidagicha javob olindi: 2/3 so‗roq qilinganlar ―o‗zi va 
farzandlarining kelajagi‖ deb javob bergan bo‗lsalar, faqat 4% bezovtalanishga 
hech qanday sabab yo‗qligini ta‘kidladilar. Har kungi hayotning ―sifati‖ni 
umumiy 
so‗ralganlar 
yuqoridagilardan 
tashqari, 
shunday 
tasniflarda 
belgilaydilar, ular ―qashshoqlik, kambag‗allik, yashashning qmmmatligi‖ 
(33%); atrof-muhitning ifloslanishi, yomon ekologiya (32%); kasal bo‗lish 
xavfi (29%); kelgusi hayotda hech qanday imkoniyatlar yo‗qligini 24% tashkil 
etdi. Har beshinchi respondent yashashga tazyiq qiladigan jinoyatlarni, 
sog‗lig‗ini yomonlashuvini, ishsiz qolish havfi hijolat qilayotganidan 
shikoyatlandi. Taxminan shuncha so‗ralganlar hozirgi paytda eng yuksak 

---

98 
maqsadlarning va hayot mazmuning yo‗qligi, har o‗ninchisi yomon yashash 
sharoitdaligini ko‗rsatdi.
Umummilliy g‗oyani shakllantirish uchun quyidagi shart-sharoitlarni, 
ruxsatnoma va chegaralanishlarni e‘tiborga olish zarur:
1. XXI asrning birinchi yarmidan boshlab butun insoniyatni biologik tur 
sifatida evolyusion inqirozga uchrashi kuzatilishi mumkin.
Uning sababi – sanoati rivojlangan davlatlarni moddiy zahiralardan 
foydalanish, rivojlanayotgan davlatlarni esa – aholini o‗sish darajasini 
kamaytirishni xoxlamasligi hisoblanadi. Davlatlarning zahiralariga nafaqat 
tabiiy, balki personallarning chetga ―oqishi‖ ham kiradi. Sanoati rivojlangan 
davlatlarning aholisini zamonaviy yashash tarzi tabiiy resurslar sarfini va zararli 
tashlamalarining mumkin bo‗lmagan darajaga olib kelishi, atrof-muhitni 
ifloslanishi foydalanishni bosh mezonidaligi, buyumlarni shu zahotiyoq 
eskirishi, yarimfabrikatlarni, tez ta‘sir etuvchi dori-darmonlarni ommaviy 
tayyorlanishi, foydalanish mahsulotlarini tez o‗zgarishini va b. tavsiflaydi. 
Uning natijasi bo‗lib, yaqin orada Yer yuzining tabiiy resurslari sarfini tiklab 
bo‗lmasligi va biosferaga antropogen yuklamani o‗ta oshishi hisoblanadi.
2. Rio de Janeyrodagi kongressda e‘lon qilingan ―turg‗un rivojlanish 
Konsepsiyasi‖ni ―jarlikka qulamaslikka harakat qilishdagi ehtiyotkor qadamlar‖ 
sifatida qarash mumkin. Bu konsepsiyaning asosiy kamchiliklari iqtisodiy 
muammolarni yechish ekologik, ijtimoiy muammolardan afzalligi, inqirozni 
yuz berishini tizimiy sabablaridan biri bo‗lgan insoniyatning o‗sish soni va 
resurslardan foydalanishni qayd qilmasligidir.
3. Jamiyat ning evolyusiyasi hisoblangan biosferadagi o‗z-o‗zidan yangi 
insoniyatning rivojlanish modeliga o‗tishning sababi –tabiat va jamiyat ning 
birgalikdagi evolyusiyasini aql bilan boshqarishda tanqis bo‗lgan energiyalarni, 
resurslarni dozalarga bo‗lib foydalanishdir.  

---

99 
Rasm 35. Respondentlarning har kungi hayoti muammolarini ketma-ketligi 
Bu modelning ijtimoiy, iqtisodiy asosi bo‗lib quyidagilar bo‗lishi mumkin: 
- zo‗ravonsizlik va teng huquqli munosabatlar, jamiiy davlat hayotining 
tabaqasiz tuzumi;
- nafaqat bozor iqtisodiyotiga, balki maqsadli boshqariladigan va 
muvofiqlashgan, tabiatga nisbatan ―do‗stona‖ iqtisodiyotning xo‗jalik va tabiiy 
foydalanish tizimi;
- ertangi kun talabini e‘tiborga olib, aql bilan o‗z-o‗zi talablarini 
chegaralash.
4.Bu modelning «o‗sish nuqtasi», «kristallanish markazi» umummilliy
g‗oyani e‘tiborga olgan xolda O‗zbekistonning rivojlanishi bo‗ladi. Bular 
nafaqat mamlakatimizning stabilligi va gullab-yashnashini ta‘minlash, balki 
insoniyatni global inqirozdan saqlashni taxmin qiladi.
5. Hozirgi paytda respublikamiz oldida turadigan dolzarb masalalardan 
biri, milliy identifikatsiyani yo‗qotmay, o‗zini-o‗zi saqlashi, sanoati rivojlangan 
davlatlarning xom ashyo bazasiga aylanishiga yo‗l qo‗ymaslik hisoblanadi.
Bundan tashqari, bu muammolarning sabablari bo‗lib, yana yoshlarning 
yashash tarzi, aholini ijtimoiy notinchligi, va xullas, yurtimizdagi demografik 
jarayonga yo‗naltirilgan salbiy ta‘siri hisoblanadi. Bu jarayon yuzasida bizlar 
har kuni seziladigan aholini o‗tayuqori o‗limga olib keluvchi giyohvandlik, 
ichkilikbozlik, sil kasalligi, gepatit, OITS, jarohatlanish, abortlar, ajralish,