Jen`il-an`sat, on`ay, antonimi – «qıyın»,
Jen`il-ushqalaq: antonimi – salmaqlı, t.b.
Qarama-qarsı ma`nileri anıq ko`riniwi ushın antonim so`zlerdin` bir so`z
shaqabınan bolg`anı durıs. So`z shaqaplarının` ba`rinen antonimler birdey jasala
bermeydi. Olar ko`binese belgini, sapanı ha`m ha`reketti bildiriwshi so`z
shaqaplarında, yag`nıy kelbetlik, ra`wish ha`m feyil so`zlerde ushırasadı.
a) Kelbetliklerden:
Jaman joldas nayzasına ildirer,
Jaqsı joldas adamgerlik bildirer
(Berdaq).
Birewler bay, birew jarlı, (Berdaq).
b) ra`wishlerden: Onın` keshe g`ana meni jer betinen sıpırıp taslag`ısı kelip
edi g`oy. Al bu`gin qayırxom bolıp shıg`a keldi (O`.Ayjanov).
Erte turıp, kesh jatıp,
Kirin juwar baylardın`
(N.Da`wqaraev).
v) feyillerden: Tiri qalsan` – elge kelesen`, o`lsen` – dushpanın` menen
ayqasıp, kegin`di alıp ketesen` (K.Sultanov).
At shapqanın sarkop eldin` dalası,
A`jelge bolmaydı bende sharası,
Barısım aman da, kelisim gu`man,
Xosh qalın`ız, sarkop qalası
(«Qırq qız»).
Ashqa berdi, baydan aldı (Ayapbergen).
Anadan bir tuwılmaq, bir o`lmek bar
(A`.Shamuratov).
Antonimler basqa so`z shaqaplarınan da bola beredi. Mısalı: O`lim –
dushpan, o`mir-dos (M.Da`ribaev). Bu`gin jerdin` u`sti, erten` astı bar
(«Qanshayım».)
Antonimler o`zlerinin` leksika-grammatikalıq ma`nileri boyınsha ha`r qıylı
tu`sinikti bildirip keliwi mu`mkin:
1) Ta`biyat qubılısları: Jazda salqın, qısta ıssı o`jire ta`rizli jay boladı
(J.Aymurzaev). Bul waqıt ku`n ku`ta` suwıq ta emes, jan ku`yinerlik ıssı da emes,
jang`a jaylı salqın waqıt (M.Da`ribaev).
2) ?aqıt, mezgil, ma`wsim: Bu`gin tınıg`ıp alg`an adamnın`, erten` harımay
iske kirisetug`ının ol jaqsı biledi (O`.Ayjanov). Erte turıp, kesh jatıwg`a u`yrengen
xalıq bu`gin ku`ndegiden de erte turdı (J.Aymurzaev). Biraq bıyıl kerek bolg`an
paxta jarın da kerek (O`.Xojaniyazov).
3) Ken`islikti, ta`repti, orındı bildiredi:
Do'stlaringiz bilan baham: |