Ha'z qq tili. Leksikologiya

Dushpanlardın` gu`li solsın, 
Doslarımız aman bolsın 
(Berdaq). 
Jamannan qash, jaqsıg`a jantas 
(Qaraqalpaq naqıl-maqalları). 
Ol durıs g`oy, inim, bizin` maqsetimiz-tınıshlıqtı bekkemlew … Biz urıs 
tilemeymiz (J.Seytnazarov). 
Oylı jigit jaqsı bilimpaz keler, 
Aytqan ga`plerine tu`simpaz keler, 
Aqılsızdın` qa`siyeti az keler, 
Aqmaqlar hesh xızmet etpes xalıq ushın 
(Berdaq). 
Ko`zim salıp ko`p qaradım ishine, 
Aldı ken`lew, artqı jag`ı tar eken (A.Dabılov). 

---

3) Ayırım jup so`zlerdin` komponentleri o`z-ara antonim bolıp keledi. 
Bunday jup so`zler: 
a) tolıqtırıw, jıynaw, tolıq qamtıw ma`nisine iye boladı. Mısalı: Bas-ayag`ı 
eki ju`z atlı (A.Dabılov). Esi barlı-joqlı (O`.Xojaniyazov). Bul jerde ku`ni-tu`ni 
u`zliksiz ha`reket, u`zliksiz jumıs (A.Bekimbetov). Qostın` oyaq-buyag`ına erkin 
qaray basladım (A`.Shamuratov). 
Aldı-artına qarap barlap, 
En`shen` batır ku`shin jıynap, 
Ko`shelerge kirdi jaylap (Berdaq). 
b) ajıratıw, ayırıw, bo`leklew ma`nisine iye boladı. Mısalı: Sovet adamına 
jumıstın` u`lken-kishisi bolmaydı (J.Saparov). 
Al azanda na`retege tu`sip turg`an sazandı ko`rse boldı, sol waqıtta-aq 
semiz-arıg`ın ayırım, o`z bahasın berip taslaydı (O`.Ayjanov). Jiyemuratqa 
aytpaqshı bolıp edi, ja`ne o`tirik-rasına tu`sinbey ju`zego`ylik bolap dep oyladı 
(T.Qayıpbergenov). 
Shayırlar sharq urar ko`rip zamandı, 
Aytar o`lgeninshe jaqsı-jamandı 
(Ku`nxoja). 
4) Turaqlı so`z dizbekleri de ma`ni jag`ınan biri-birine antonimlik qatnasta 
turıwı mu`mkin. Mısalı: qulaq aspaw – qulaq salı jaw ju`rek – qoyan ju`rek ha`m 
t.b. Jaw xabarın esitken son` toqtap tura almaytug`ın jaw ju`rekler tez atlanıp, 
burıng`ıday bolmay, az-maz urıs penen qashqan jawdın` izinen o`kshelep quwg`an 
edi (A.Begimov). Bu`ytip qoyan ju`rek bolıp o`lgennen jaw menen ayqasıp o`lgen 
jaqsıraq emes pe? (A.Begimov). Geybir o`z-ara antonim so`zler biri-birinin` 
anıqlawıshı bolıp dizbeklesip keledi. Bul antonimlerdin` arasındag`ı qarama-
qarsılıq sezilip turg`an menen olar ulıwma bir ken` ma`nisti an`latadı. Biri-birine 
antonim so`zlerden payda bolg`an bunday dizbeklerdi leksikada oksyumoron 
deydi. Mısallar: O`li jan, qorqaq batır, erkek qoyan, g`arrı kempir. Mısalı: Sol