Hozirgi o'zbek adabiy tili

I b osq ich . E ng q a d im g i tu rk iy tilni M arkaziy O siyo h u d u d la rid a
y a sh ag an e n g q a d im g i sa k va m assag et q ab ilalari tilig a x u n n y u y e — 
chji h a m d a b o sh q a tu rk iy q ab ila va u ru g 'la m in g tili a ra lash u v id an
hosil b o 'lg a n til ta sh k il e tg a n . B izgacha b u tild a y a ra tilg a n b iro rta 
yozm a m an b a y etib k elm ag an . Biroq arxeologiya, e tn o g rafiy a fanlari 
m azk u r tip d a g i til m av ju d b o 'lg a n lig i h aq id a g u v o h lik beradi.
II b o sq ich . Q a d im g i tu rk iy ad ab iy til T u rk h o q o n lig i b arp o
b o 'lg a n d a n to Q o ra x o n iy la r d av rig ach a b o 'lg a n d av rn i o 'z ichiga 
oladi. Bu d a v rd a ru n (O 'rx u n —Enasoy), u y g 'u r, s o 'g 'd , m anixey, 
b rax m a yo zu v larid a b itilg an y o d g o rlik lar b izg ach a y etib k elg an . Bu 
y o d g o rlik la r 
to sh la rg a , 
terilarga, 
y o g 'o c h la rg a
bitilgan. 
Y o d g o rlik larn in g e n g m ash h u rlari tu rk h o q o n lari va sa rk ard alari 
K ultegin, 
T u n y u q u q , 
Bilga 
h o q o n
s h a ’n ig a
q o 'y ilg a n
tosh 
y o zm alardir. Y od g o rlik lar O 'rx u n daryosi b o ’y larid an (M o 'g 'u listo n ) 
to p ilg a n i u c h u n O 'rx u n y o d n o m alari y o k i turk, run, d u lb a rjin
\
yozuvlari d e b h a m y u ritilad i. Y odnom alar XIX asrn in g ik k in ch i
y arm id a to p ilg an . U larn i V T o m s e n o 'q ish g a, b irin ch i m arta V .R adlov 
s 
tarjim a 
q ilish g a 
m uvaffaq b o 'ld i. 
B unga o 'x sh a sh y o d n o m a la r
k ey in c h a lik E n a so y d a ry o si b o 'y la rid a n , T alas v o d iy sid an ham
k o 'p la b to p ilg an . Q a d im g i tu rk iy til o 'z ig a xo s x u su siy atlari b ilan 
ajralib tu rad i. U lard an e n g m uhim lari quyidagilar:
1.Bu til fo n e tik jih a td a n d — lovchi til hiso b lan ad i, y a'n i b u g u n g i 
y, z to v u sh lari o 'm id a d tovushi ishlatilgan: a d o q (oy o q ), a d o 'g ' 
(ayiq), e d g u (ezgu) kabi.
2.M o rfo lo g ik jih a td a n ham o 'z ig a xos b e lg ila rg a e g a b o 'lg a n . 
M asalan: tu s h u m k e lish ig i — g '/ - g q o 'sh im ch asig a, jo 'n a lis h k elish ig i
9

---

e sa g 'a ru /q a ru /g a ru s h a k lig a h am eg a b o 'lg a n : b u d u n u g ' (xalqni), 
U y g 'u rg 'a ru (u y g 'u rg a ) 1 kabi.
S ifatd ag i va ra v ish d a g i sh a k lla rn in g o 'z ig a xos k o 'rsa tk ic h la ri 
ish latilg an : o ltach i ( lajak), u d im a to ' (uxlam ay). S h art m ayli — sar 
sh a k lid a b o 'lg a n : b o rsar (borsa). (B ular h a q id a «Q ad im g i tu rk iy til» 
k ursi b o 'y ic h a d a rslik v a q o 'lla n m a la rd a n b atafsil m a 'lu m o t olasiz).