Хусусият касб этди, яъни Худо ва у яратган олам фалсафий қизиқишларнинг асосий

Дунёни идрок этиш – бу атроф борлиқни идеал образларда тасаввур қилишдир. 
Дунёни идрок этиш тўғри ёки нотўғри бўлиши, яъни борлиққа мос келмаслиги мумкин. Бу 
ҳолда борлиқ нотўғри тасаввур қилинади ёки иллюзиялар, сув парилари, алвастилар, 
кентаврлар ҳақидаги тасаввурларга ўхшаш фантазиялар пайдо бўлади.
Дунёни тушуниш – инсоннинг ва уни қуршаган дунёнинг моҳиятини аниқлаш, 
шунингдек табиатда юз берувчи воқеа ва жараёнларнинг ўзаро алоқаларини тушунишга 
қаратилган ақлий-билиш фаолиятидир.
Дунёни сезиш ва қисман (элементар шаклларда) дунёни идрок этиш нафақат инсонга, 
балки ҳайвонларга ҳам хос бўлса, дунёни тушуниш эса фақат одамларга хос хусусиятдир.
Дунёқарашнинг тарихий шакллари. Турли даврлар билишни янада теранлаштирди ва 
инсон дунёқарашини кенгайтирди. Шунга мос равишда оддий (эмпирик) дунёқараш ҳам 
бойиб борди, унинг негизида ўзини ўзи ташкил этиш қонунларига мувофиқ янада 
мураккаброқ тузилмалар аста-секин шаклланди ва бу пировард натижада дунёқарашнинг 
алоҳида шакллари ёки, тарихий типлари фарқланишига олиб келди.
Мифологик дунёқараш. «Миф» тушунчаси юнонча мйтҳос сўзидан келиб чиққан 
бўлиб, афсона, ривоят деган маънони англатади. Миф –турли халқларнинг дунёнинг келиб 
чиқиши, табиат ҳодисалари, фантастик мавжудотлар, худолар ва қаҳрамонларнинг 
ишлари ҳақидаги тасаввурини ифодаловчи муайян тарзда тизимга солинган дунёқарашдир.
Мифда билимлар, диний эътиқодлар, маънавий маданиятнинг турли элементлари, 
санъат, ижтимоий ҳаёт куртаклари бирлашган бўлиб, шу тариқа ибтидоий одамлар 
дунёқараши маълум даражада тартибга келган, уларнинг дунё ҳақидаги қарашлари эса 
муайян тизимга солинган. Мазкур тизимга солишнинг муҳим шакллари эпос, эртаклар, 
афсоналар, ривоятлар бўлиб, мифлар аввало улар орқали ифодаланади. Шу тариқа тўпланган 
билимлар ва тажриба кейинги авлодларга ўтиши ҳам таъминланади.
Мифологик дунёқарашнинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, бу оддий ривоят
эмас, балки оғзаки «муқаддас» матннинг архаик онгдаги воқеа-ҳодисаларга, инсонга ва у 
яшаётган дунёга таъсир кўрсатувчи муайян борлиқ сифатидаги инъикосидир. Миф, 
инсоният тарихининг илк босқичларида, одамлар хулқ-атвори ва ўзаро муносабатларини 
тартибга солиш функциясини бажарган, чунки унда ахлоқий қарашлар, инсоннинг борлиққа 
эстетик муносабати ўз ифодасини топган. Мифологияга шу нарса хоски, унда ҳамма нарса 
бир, яхлит, ажралмасдир; табиат нарсалари ва ҳодисалари инсон билан айни бир қонунларга 
мувофиқ яшайди, инсон билан бир хил сезгилар, истаклар, майлларга эга бўлади.
Диний дунёқараш дунёқарашнинг тарихан иккинчи шакли диндир. (Дин сўзи 
арабчадан таржимада эътиқод, ишонч, ишонмоқ деган маъноларни англатади.) Миф каби, 
дин замирида ҳам эътиқод, туйғулар ва эмоциялар ётади. Гарчи дин куртаклари «ақлли 

---

9 
одам» дунёқараши шаклланишининг дастлабки босқичларида, яъни тахминан 40-60 минг йил 
муқаддам пайдо бўлган бўлса-да, умуман олганда у дунёқарашнинг мустақил шакли 
сифатида кейинроқ, жумладан миф таъсирида инсоннинг мавхум фикрлаш қобилияти 
сезиларли даражада кучайган даврда вужудга келган.