I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

4.3.7. Lipovitaminlar 
Odam organizmi fiziologiyasida katta rol’ o`ynaydigan lipovitaminlar (D, A, 
E, K) ham yog`larning hamroh moddalari jumlasiga kiradi. Chunki ularning barisi 
yog’larda eruvchandir. 

---

263 
4.3.7.1. D guruhi vitaminlari 
Bu guruh vitaminlari antiraxitik ta’sirga egadir.
Hozirgi vaqtda ushbu 
guruhning ma'lum vitaminlari: D
2
, D
3
, D
4
, D
5
va boshqalardir. Biologik faolligi 
bo'yicha ular bir-biriga yaqin, ammo molekula tuzilishi va kelib chiqishi jihatidan 
bir-biridan farq qiladi. D  guruhidagi vitaminlar faqat hayvonlar organizmidagina 
sintezlanadi. Sut yog'i (sariyog’), turli hayvonlarning yog’lari va baliqlarning
jigaridagi yog’lar ularga juda boydir. O'simlik ob’yektlari tarkibida asosan 
sterollarga o’xshagan ularning provitaminlari mavjud. 
D guruhidagi vitaminlarda ularning biologik faolligini belgilaydigan zarur 
shartlardan biri bu ularning molekulasida uchta konjugatsiyalangan qo’shbog’lar
tizimining 
mavjudligidir. 
Bunday 
tizim 
D 
vitamini 
provitaminlarining 
ul’trabinafsha nurlari bilan nurlanishi natijasida yuzaga keladi. 
Shu tarzda ergosteroldan quyidagi tuzilishga ega bo'lgan D
2
vitamini olinadi: 
D
2
vitamini optik faollikka ega, yorug'likning polyarizatsiya tekisligini o'ng 
tomonga aylantiradi. Ultrabinafsha nurlar sohasida u 265 nm (geksan, dietil 
eterlarida) to’lqin uzunligida xarakterli yutilish xususiyatiga ega. Kislorod ta'siriga 
anchagina chidamli. Mineral kislotalar asta-sekin D
2
vitaminini inaktivlashtiradi. 
Vodorod peroksidi ta'siri ostida u parchalahib ketadi. 
Yog’lar ishqoriy metall gidroksidlarining suvli eritmalari ta’sirida 
gidrolizlanganida D
2
vitamini o'zgarmaydi. Propil spirtida natriy metali bilan 
ishlov berilganda u biologik faol bo'lmagan gidrovitaminga aylanadi. Xuddi shu 
holat sanoat sharoitida yog'larning gidrogenizatsiyasi jarayonida sodir bo'ladi. 

---

264 
7-degidroxolesterinni nurlantirish natijasida hosil bo'lgan D