I. B. Isabayev, F. U. Suvanova, Q. H. Majidov

Donlar (boshoqsimonlar). Bu turdagi mevalar meva qobig’i va urug’ 
qobig’i, murtak va endosperm bilan birlashib ketgan bo`ladi. Ba'zida donlar gul 
qobig’iga o`ralgan bo`ladi va parda deb ataladi. 
Donlar shodaguldoshlar oilasiga mansub o`simliklarga (masalan, bug’doy) 
xos.
Ko’saksimonlar. Bu mevalarning meva atrofi yog’ochsimon, zich, bir 
necha yaproqlardan iborat bo`ladi. Ko’saksimonlar bir yoki ikki uyali, ko`p urug’li 
bo`ladi. Urug’lar meva atrofi bilan yopishmagan bo`ladi va yetilish vaqtida urug’ 
uyachalaridan ajraladi. Ko’saksimon mevalar yetilish vaqtida yoriqlari, choklari 
va to`siqlaridan ochiladi. Ba'zida urug’lar qopqog’idan to`kilib ketadi.
Ko’saklarni ko`knorsimonlar, chinnigulsimonlar, kanopsimonlar oilasiga 
mansub o`simliklar hosil qiladi. Ko’sak turidagi mevalarni paxta, zig’ir, 
kanakunjut, kunjut, ko`knori hosil qiladi. Moyli o`simliklarning bu barcha turlari 
qayta ishlashga urug’lar holida keltiriladi.
Dukkaklilar. Dukkaklilarning meva atrofi yog’ochsimon yoki terisimon, 
bitta meva bandida hosil bo`lgan, bir uyali, bir, ikki yoki ko`p urug’li bo`ladi. 
Dukkaklilar uzunasiga chokidan ochiladi, ayrim hollarda ochilmasdan urug’larni 
zich ushlab turadi. Dukkaklilarning ayrim turlarida mevalar pishib yetilganidan 
keyin dukkaklilar quriydi va ikkiga ajralib teskarisiga o`raladi. Urug’lar esa 
o`simlikdan ma'lum masofaga tushadi.
Dukkaklilar soya va eryong’oq o`simliklariga xos. Soya qayta ishlashga 
urug’lar holida, eryong’oq esa urug’lar va mevalar holida keltirilishi mumkin. 
Qo`zoqcha (qo’zoqsimonlar). Qo`zoqcha dukkaklilarning o`ziga xos turi 
hisoblanadi. Qo`zoqchaning meva atrofi yog’ochsimon bo`lib, orasida yolg’on 
to`siq bo`lgan ikkita meva bandlari tomonidan hosil qilinadi. Bu to`siqqa ikki 
tomondan urug’lar birikkan bo`ladi. Qo`zoqchada odatda bir necha urug’lar 
bo`ladi. Qo`zoqchaning uzunligi kengligidan to`rt marta katta bo`ladi.

---

27 
Qo`zoqcha ko`p yoki kamroq rivojlangan o`simta - ustuncha qoldig’i bilan 
tugaydi. Meva yaproqlari o`sish chizig’ida yaxshi ko`rinib turadigan qovurg’a 
hosil bo`ladi. Yetilish vaqtida meva yaproqlari chokidan bir-biridan ajraladi, 
urug’lar esa qovurq’achaga birikkan holda qoladi.
Qo`zoqchalar karamsimonlar oilasiga mansub o`simliklarga xos. Moyli 
o`simliklardan xantal, indov, rijik, krambe shunday mevalar hosil qiladi. Qayta 
ishlashda urug’lar holida keltiriladi.