I bob. G‘o‘zaning asosiy zararkunandalari haqida batafsil tushuncha
Goza tunlamining entomofaglari va ularning samarasini oshirish yullari
Download 1.25 Mb.
|
Asom
Goza tunlamining entomofaglari va ularning samarasini oshirish yullari. Goza tunlamida juda kop yirtqich va parazitlar kushandalik qiladi. Goza tunlamiga xuruj keladigan xasharot entomofaglarning turlari 150 tadan oshadi. Ammo zararkunandani yoqotishda amaliy ahamiyatga molik turlar uncha kop emas. Ularning kopchiligi pardaqanotli va turqanotlilar turkumiga mansubdir.
Kurash choralari. 1. Gozani tunlamlar va boshqa zararkunandalardan himoya qilishda tashkiliy-xojalik va uygunlashgan agrotexnik tadbirlarni amalga oshirishning ahamiyati kattadir. Goza tunlamining gumbaklari va qurtlari kozda haydalmagan yerlarda qolib ketadi hamda uning kapalagi yerdan chiqa olishi uchun tuynuk qoldiradi, shu bois kuzgi shudgor albatta otkazilishi lozim. Bu esa zararkunandaning salmoqli qismini kirilib ketishiga olib keladi. Ikkinchidan, iyul oyida galla yigim-terimidan keyin bushagan yerlarga kosak qurti bilan kuchli zararlanadigan ekinlarni ekish yaramaydi. Bunday ekinlar qatoriga eng avval don uchun ekilgan makkajoxori va yeryongokni kiritish mumkin. Fargona viloyatining janubiy tumanlarida otkazgan nazoratlardan malum boldiki, 2006 yilning avgust-sentyabr oylarida barcha osib turgan makkajoxori va yeryongoq ekinlari kosak qurti bilan kuchli zararlandi. Yeryongoq 100% zararlanib, har 100 osimlikda 83-134 tagacha qurt aniqlanadi. Makkajoxori barglarini avgust oyida l tunlam qurtlari qattiq shikastlaydi, keyinroq esa popuk va sutalarini kosak qurti oktyabrning oxirigacha shikastlaydi. Oktyabr oxiri noyabr oyidan boshlab qurtlar yerga tushadi va qishlovga ketadi. Bu ekinlarda odatda kurash choralari olib borilmaydi. Demak yerda juda kop miqdorda tunlam zahirasi qilib ketadi. Bunday yerlarni shudgorlashdan tashqari qishki yaxob suvi berishning ham foydasi kattadir. 2.Goza kosak qurti uchun eng yaxshi oziqa emas. Makkajoxori, pomidor, nuxat, yeryongoq ondan oldingi orinlarni egallaydi. Chunki paxta chigiti tarkibidagi gossipol nomli zaharli alkoloid modda odamzoddan tashqari issiqqonli va sovukqonli xayvonlar uchun ham zaharlidir. Shu bois paxta dalalariga yondashgan yerlardan boshqa ekinlar yetishtirish uchon foydalanilganda yuqoridagi ekinlarni imkon qadar kamroq ekish maqsadga muvofiqdir. 3.Binobarin, makkajoxori ekilganda sutasi sut-mum pishgan davrda tezda orilib, silos tayyorlab yuborish lozim. Boshqa zararlanuvchi ekinlar ekilsa, ularda albatta himoya tadbirlarini otkazish zarur. Goza tunlamining ikkinchi boogimini rivojlanayotgan davrda (iyul) qolda chekanka qilinganda chilpilgan shox uchlarini etaklarga yigishtirib, daladan olib chiqib ketilishi va kumib tashlanishi lozim. Kozatishlarga qaraganda, bu tadbir goza tunlami tuxumlari va yosh qurtlarining 40-55% gacha kamayishini taminlaydi. 4.Goza tunlamini mavsumda hamda har bir dalada rivojlanishini belgilab nazorat qilish va osimliklarni himoya qilish tadbirlarini oz vaqtida va samarali otkazish uchon jinsiy feromon tutkichlardan foydalanish lozim. Har qanday ozga moslamalar («baklashkalar», elektr tutkichlar) bu vazifani bajara olmaydi va samarasizdir. Goza tunlamining feromon tutkdchlari (FT) goza shonalay boshlagandan boshlab dalaga 10 gektarga bittadan ornatiladi. Kapalak ilina boshlasa FT soni oshiriladi (2-3 gektarga bittadan). FT larni yigish, dalaga urnatish, nazorat qilish va olingan natijalarni daftarga yozib borish maxsus nazoratchilarga yuklatiladi. Nazorat boshida 3 kunda bir, kapalak kupayganidan keyin esa har kuni otkaziladi. Feromon moddali rezina kapsula 10 kunda 1 marta almashtiriladi. FT saqlanishini taminlash uchun, ular kun botishida dalaga urnatiladi, ertalab yigishtirib shiyponga olib kelib quyiladi. Agar bogin rivojlanishining boshida har bir tutkichga bir kechada ortacha 3-kapalak ilinsa, trixogramma qoyish uchun signal bolib hisoblanadi. Tutqichlarga 15 tadan kop kapalak tushsa (bir kechada) va bonday vaziyat 3-4 kun davom etsa, ayni shu dala birinchi galda nazorat ostiga olinib, zarur bulsa maxsus qirish choralarini amalga oshirish kerak chunki kapalaklarning bonday miqdori dalada koplab tuxum va qurt paydo bolishidan ishora beradi. 5.Biologik usulda kosak qurtiga qarshi kurashish uchon hamma imkoniyatlar mavjud, chunki respublikamizda biomaxsulotlar (trixogramma, brakon va oltinkoz) tayyorlash industriyasi vujudga kelgan. Lekin biomahsulot bu tirik mavjudot, undan olinadigan samara kop omillarga bogliq; bolib qolaveradi. Har qanday «zorlik» bu yerda orinsizdir. Biousul samarali ishlashi va talabga javob berishi uchon qoyidagi shartlarga amal qilish lozim. a) Tayyorlangan biomaxsulotning sifati Davlat standarta talablariga javob berishi kerak. b) Biomaxsulotni (ayniqsa trixogramma) qollash ilmiy asoslangan muddatlarda, yani FT yogdamida olingan malumot-larga asoslanib amalga oshiriladi. v) Biomaxsulotni dalaga tarqatish texnik jixatdan (laborantlar tomonidan) togri amalga oshirilgan bolishi kerak: trixogramma ertalab va kechkurun, har 10 m da bir, har gektarga 0,6-1,0 g sarflab; Brakon har gektarning 20 ta joyiga tunlam qurtining zichligiga qarab (1:10-15). Masalan, agar bir gektar paxtazorda 10000 ta qurt bulsa, demak bu yerga 700-1000 ta urgochi Brakon tarqatilishi lozim (erkak va urgochilari aralashgan bulsa 1400-2000 dona). g) gozada har 100 ta osimlikda tunlamning 50 tadan kop tuxumi va yosh qurti aniqdansa, bu kosak qurtining soni har 100 ta osimlikda 25 tadan ortik ekanligidan dalolat beradi (bonda 2,5 s/ga hosil kamayishi mumkin). Bonday paytda zudlik bilan kimyoviy kurash otkazish lozim. Insektisidlar va ishlov berish muddatlari. Tadbirlarning samaradorligi va qilingan sarflarning koplanib ketishi ishlov berish muddatlarini belgilashga, shoningdek insektisidlarni qollash usullariga bogliq. Goza tunlamiga qarshi dastlabki ishlov berishga tunlamning har bugini boshlanishida, kapalaklar qiygoc tuxum qyayotgan paytda, har 100 top gozada 10-ta va ondan kop birinchi-ikkinchi yoshdagi qurtlar paydo bolganda kirishiladi. Vaqtidan ilgari, shuningdek kech qolib ishlov berish ham qutilgan samarani bermaydi, chunki birinchi xolda yoppasiga qurt tugilayotgan paytga borib zaharning kuchi qolmasligi, ikkinchi x°DDa esa katta yoshdagi qurtlarga insektisidlar kam tasir qilishi mumkin. Qisqa muddatlarda, yani qurtlar katta yoshlarga utishigacha ishlov berish uchon yuqori onumli OVX-28 rusumli traktor purkagichlarini qollash maqsadga muvofiqdir. Shoni etiborga olish kerakki, goza tunlamining birinchi bogin qurtlari oncha yashovchan bulmaydi va ularni biousul yogramida ham kirib tashlash mumkin. Ikkinchi va ondan keyingi buginlariga qarshi kimyoviy yekurashish zararkunanda yoppasiga tuxum quyib, tugishli miqdorga yetganda otkaziladi. Bu esa feromon tutqichlari vositasida aniqlanadi. Gozaning meva tugonchalari hamda barglariga boshqa bir qator tunlamlar ham zarar yetkazishi mumkin. Ular begona otlar bilan bogliqligini yanada koproq sakyaab qolgan turlardir. Ularning xayot kechirishi tunlamlarga xos bolib, bir-biriga juda yaqindir. Ular malum sharoit yuzaga kelganda gozaga utib, shikast yetkaza boshlaydi. Bunday tunlamlarga qoyidagilar kiradi. Download 1.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling