I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar 1-§. Jismlarning harakati mexanik harakat

Sanoq jism, unga bog‘liq koordinatalar sistemasi va shu 
harakatning vaqt sanog‘i birgalikda sanoq sistemasini tashkil 
etadi
.
Masalan, «Lasetti» avtomobili uydan chiqib, 10 minutda shimol 
yo‘nalishida 8 km masofani bosib o‘tgan bo‘lsin. Bunda «Lasetti»ning uyda
bo‘lgan tinch holati ham, yo‘ldagi harakati ham Yerga nisbatan qaraladi. 
«Lasetti» uchun Yer qo‘zg‘almas bo‘lib, sanoq jism hisoblanadi. Haydovchi
soati va avtomobilning spidometri yordamida 10 minut davomida avtomobil
qancha masofani bosib o‘tganini aniqlashi mumkin. Bunda uy – koordinata 
4-rasm. 
Avtomobil 
harakatini ikki o‘lchamli 
koor di na tada ifodalash
y
A
0
B
x

---

11
I bob. Mexanik harakat haqida umumiy ma’lumotlar
boshi, undan 8 km uzoqlashish masofasi esa koordinata boshiga nisbatan 
bosib o‘tilgan yo‘l hisoblanadi. Bunda «Lasetti»ning harakatida Yer – 
sanoq jism, uy – koordinata boshi, haydovchidagi soat – jismning harakat 
vaqtini o‘lchaydigan asbobdir. Ular birgalikda sanoq sistemasini tashkil 
etib, bu harakat haqidagi ma’lumotlarni to‘liq ifodalashga yordam beradi.
Tayanch tushunchalar:
mexanik harakat, harakatning nisbiyligi, 
sanoq jism, koordinatalar sistemasi, sanoq sistemasi. 
1. Yunon olimi Ptolemey Quyosh Yer atrofida aylanadi, deb hisoblagan. Polshalik 
olim Kopernik esa Yer Quyosh atrofida aylanadi, degan fikrni ilgari surgan. 
Sizningcha, qaysi olimning fikri to‘g‘ri? O‘z fikringizni asoslab bering.
2. Bir xil mustahkamlikka ega bo‘lgan, pishirilgan ikkita bir xil tuxum olamiz. 
Ularning bir xil tomonlarini bir-biriga to‘g‘rilab, birinchisini tinch holatda tutib 
turamiz va ikkinchisi bilan birinchisiga zarb beramiz. Sizningcha, bunda tinch 
turgan tuxum sinadimi yoki zarb bergan tuxummi?