I мавзуга оид адабиётлар таҳлили 8

Азотни табиатда тарқалиши ва тузилиши. Азот рангсиз, ҳидсиз газ бўлиб, иккита азот атомидан ташкил топган молекуладир. Азотни табиатда икки изотопи (99,6%) ва (0,4%) учрайди. Биринчи изотопи атмосферада космик нурлари таъсирида кетадиган ядро реакцияларида иштирок этади:

Азот табиатда эркин ҳолида учрайди. Ҳавода унинг ҳажмий улуши 78,09%ни, масса улуши эса 75,6%ни ташкил этади. Eр пўстлоғидаги миқдори 0.01%. Азот бирикмаларидан нитратлар ва аммоний тузлари ёмғир, дарё ва денгиз сувларида ҳамда тупроқда учрайди.
Азот молекуласида битта π- боғланиш ва иккита σ- боғланиш бўлиб, бу боғланишларни қуйидагича тасвирлаш мумкин:

ёки

: Н= Н :

Азотни олиниши ва кимёвий хоссалари. Азотни , . 1л сувда 15,4 мл азот эрийди. Саноатда азот ҳавони суюқлантириб олинади. Суюқ ҳаво буғлатилганда учувчанлиги камроқ бўлган кислороддан ажратилади. Соф азот қуйидаги реакциялар орқали олинади:

Азот молекуласи икки атомдан иборат. Улар орасида учламчи боғланиш ва унинг қисқалиги (0.109 нм) молекуланинг пухталигига сабаб бўлади. Молекулани боғлаб турувчи учта боғни узиш учун 941.4 кЖ/мол энергия сарф қилиш керак. Хона ҳароратида азот фақат литий билан, юқори ҳароратда эса бошқа металлар билан реакцияга киришиб металл нитридларни ҳосил қилади:

Азот водород билан юқори босим ва ҳароратда, кислород билан эса электр ёйи ҳароратида (3000-4000) реакцияга киришиб, аммиак ва азот (II)-оксидини ҳосил қилади:

Азот графит ва калций карбид билан реакцияга киришиб, барий ва калций цианидларни ҳосил қилади:

1.2. Аммиакнинг олиниши ва хоссалари. Азотни кислородли бирикмалари.

Аммиак ўзига ҳос ҳидли, ҳаводан икки марта енгил газдир. Сувда жуда яҳши эрийди, 1ҳажм сувда 710 ҳажм NH₃ эрийди. Аммиак одатдаги босимда ва 33,4 да суюқланиб, -77,8 да кристалланади.
Лабораторияда аммиак аммоний тузлари ҳамда ишқорий ва ишқорий-ер металл оксидлари ёки гидрооксидлари аралашмасини қиздириш йўли билан олинади:

Азот аммиакни хлорли оҳак билан оксидлаш орқали олинади:

Саноатда аммиак 450-500 ҳароратда, 2*10⁴ КПа босимда ғовак темир катализатори иштирокида азот ва водороддан синтез қилинади:
707,8 кПа босимда цианид калций сув буғлари билан ишланса аммиак ҳосил бўлади :
Аммиакни сувдаги эритмаси, яъни аммоний гидроксид кучсиз асос ҳоссасига эга:

Аммиак кимёвий жиҳатдан фаол бўлиб, бирикиш реакциясига, оксидланиш-қайтарилиш ва алмашиниш реакцияларига жуда осон киришади.

1. 
   Бирикиш реакциялари. Аммиак кислоталар билан бирикиб тузлар ҳосил қилади:
   

1. 
   Оксидланиш- қайтарилиш реакциялари. Аммиак кислородда ёнганда азот ва азот (ХХ)- оксид ҳосил бўлади:
   

Гипохлорид эритмалари аммиакни гидразингача оксидлайди,

Гидразин аммиакка нисбатан анча кучсиз асос хоссага эга, лекин кучли қайтарувчи:

2. 
   Алмашиниш реакциялари. Аммиакдаги водород атомлари металл, галоген ва тўйинган углеводородларни галогенли хосилаларига алмашиниши мумкин. Ишқорий ва ишқорий-ер металлар суюқ аммиакда эриб, металл амидларини ҳосил қилади:
   

Аммиак галогенлар билан реакцияга киришиб, азотни галогенли бирикмаларини ҳосил қилади: - уч фторли азот, газсимон модда, қиздирилганда водород билан шиддатли реакцияга киришади:

- метил йодид билан реакцияга киришиб бирламчи, иккиламчи ва учламчи аминларни ҳосил қилади:

Аммоний тузлари қиздирилганда парчаланади. Масалан: