I. O’quv materiallar 1- mavzu transport vositalari detallarining ish qobilyatini qayta tiklash texnologiyalari fanining maqsadi va vazifalari reja

Avtomobil detallarida sodir bo’ladigan qaytmas jarayonlar . 
Mashinalardan foydalanishda ularning tarkibiy qismlari detallarning ish tavsif 
(xarakteristika)larining yomonlashuvi yuz beradi, buni detallarning eskirishi 
deyiladi. Detallar ish tavsiflarining yomonlashuvi mashinalarda sodir bo’ladigan 
qaytmas jarayonlar: yeyilish, korroziyalanish, toliqish, material magnit 
xossalarining yo’qolishi, materialning strukturaviy o’zgarishi va boshqa jarayonlar
bilan bog’liq. Buning oqibatida mashina ishlash qobiliyatini yo’qotadi va undan 
foydalanishning texnik imkoniyati qolmaydi yoki iqtisodiy jixatdan maqsadga 
muvofiq bo’lmaydi. Mashinalarning ishlash qobiliyatini talab etilgan sifat bilan 
tiklashga deformatsiyalanish, yeyilish, sinish, korroziyalanish va boshqa 
shikastlanishlarning yuzaga kelish sabablarini bilmasdan turib erishib bo’lmaydi. 
Eskirish qonunlarini, ya’ni shikastlanish darajasining vaqtga bog’liqligini bilish 
ishonchlilik masalasini hal etishning asosidir. Bu eskirish jarayonini oldindan 
belgilash, uning jadal o’tishga ta’sir etuvchi muhim omillarni aniqlashga imkon 
beradi.
Bunday bog’liqliklarning o’ziga xos misoli materiallarning yeyilish qonunidir. 
Yeyilishning vaqt mobaynida o’zgarishi, odatda, uchta uchastkadan iborat egri chiziq 
bilan tavirlanadi. Sirtning boshlang’ich (texnologik) relefi foydalanish relefiga
aylanganidagi miqreyilish davri I da yeyilish tezligi v

const qiymatgacha bir 
maromda kamayadi, bu xol turg’un (me’yoriy) yeyilish davri II ga xosdir. 
Ta’mirlash — ishlash qobiliyatini tiklash maqsadida mashinaning (yoki ayrim 
qismlarining) 
nuqsonlarini 
bartaraf 
etish 
ishlari 
majmuidir. 
Mashinalar 
ta’mirlashkorxonasida ta’mirlashlanadi. Bu korxona mashinasozlik korxonasining bir 
turi bo’lib, unda mashinaning yaxshi ishlash qobiliyatini yo’qotgan, ammo xali 
ta’mirlash qilishga yaroqli bo’lgan hamda ushbu ishlab chiqarish uchun asosiy 
detallar vazifasini bajaradigan qismlari (agregatlar, uzellar, detallar va hokazo) texnik 
shartlarga muvofiq tarzda ta’mirlashlanadi. Mashinasozlikdan farqli o’laroq, 
ta’mirlashkorxonasi o’ziga xos texnologik jarayonlar: mashina qismlarini yuvish, 
qismlarga hamda nuqsonli-nuqsonsizga ajratish va ta’mirlash qilishni o’z ichiga 
oladi. Mashinani ta’mirlashishlab chiqarishi rivojlanishi bilan yangi atamalar va 

---

3 
tushunchalar (GOST 13377—67) yuzaga keldi, ular bilan tanishish ana shu ishlab 
chiqarishdagi jarayonlarning mohiyatini to’laroq va to’g’ri tushunish imkonini beradi.