I. R. Asqarov, N. Х. Тo‘хтaboyev, K. G‘. G‘opirov umumiy o‘rta maktablar 10-sinf Kimyo darsligidan foydalanish uchun meтodik qo‘llanma

I
zomeriyasi. Тo‘yinmagan monokarbon kislotalarda ham zanjirning tarmoqlanishi, qo‘shbog‘ning siljishi va sis-, trans-izomerlar mavjud.


Хossalari. Molekulasida -bog‘ tutganligi sababli to‘yinmagan uglevodorodlar kabi birikish reaksiyalarini, karboksil guruh tutganligi uchun kislotalarga xos reaksiyalarni beradi.
Тo‘yingan dikarbon kislotalar.
Molekulasida ikkita karboksil guruhi tutgan moddalar dikarbon kislotalar deyiladi
HOOC-COOH —oksalat kislota
HOOC-CH₂-COOH —malon kislota
HOOC-(CH₂)₂-COOH —qahrabo kislota
HOOC-(CH₂)₃-COOH —glutar kislota
Тo‘yingan dikarbon kislotalar bir asosli to‘yingan kislotalarga xos barcha reaksiyalarni beradi. Ular ikki bosqichda dissotsiyalanadi. Shuning uchun ikki qator tuzlarni hosil qilishi bilan to‘yingan bir asosli kislotalardan farq qiladi.
HOOC-COOH  NaOH  HOOC-COONa  H₂O
HOOC-COOH  2NaOH  NaOOC-COONa  2H₂O


Oksikarbon kislotalar.
Molekulasida ham gidroksil ham karboksil guruhlari tutadigan birikmalar oksikarbon kislotalar deyiladi.
HO-CH₂-COOH —etanol kislota
CH₃-CH(OH)-COOH —-oksipropion kislota (sut kislotasi)
HO-(CH₂)₂-COOH —-oksipropion kislota
Oksikarbon kislotalarda zanjirli tarmoqlanish va holat izomeriyasi mavjud.
S
huningdek, oksikislotalarda to‘rtta turli xil guruhlar bilan birikkan, asimmetrik uglerod atomi bo‘lgani uchun optik izomeriya ham uchraydi.


Uyga vazifa. Oksalat kislota olish uchun tegishli reaksiya tenglamalarini yozish.


38-DARS. Aromatik kislotalar. Organik kislotalardan konservativ sifatida foydalanish. Uglevodorodlar, spirtlar, aldegidlar va ketonlar orasida genetik bog‘lanish.


Darsning maqsadi: O’quvchilarga aromatik kislotalar, organik kislotalardan foydalanish va organik birikmalar sinflari orasida genetik bog‘lanish haqida ilmiy tushunchalar berish. Organik birikmalarning asosiy sinflari vakillarini olinishiga doir bilimlarni takrorlash va umumlashtirish.