I togayev yuksak o'simliklar sistematikasidan amaliy mashg’ulotlar

17-rasm. Oddiy lavlagi. 1-ildizmeva va yopirma barg; 2-gulning 
yuqoridan ko‘rinishi; 3-changchi; 4-to‘p meva; 5-urug‘ning bo“yiga 
kesimi; 6-gul diagrammasi
Bu oila vakillarining tanasi ko'pincha sersuv, 
tuksiz yoki har xil tuklar bilan qoplangan. Barglari 
yonbargchasiz, oddiy, butun, poyada ketm a-ket yoki 
ba'zan qarama-qarshi joylashgan. Barg yaprog'i yirik, 
yassi, ipsimon, bigizsimon, b a'zi hollarda nihoyatda 
qisqargan (reduktsiyalangan) yoki butunlay bo'lmasligi 
ham mumkin. Gullari mayda ko'rimsiz, gulyonbarg- 
chasiz yoki mayda gulyonbargchali, to'g'ri, ba'zan 
noto'g'ri, ikki yoki bir jinsli, 5 a'zoli, boshoq yoki ro'vak 
to'pgulda joylashgan. Gulqo'rg'oni oddiy kosachasimon 
yoki rangsiz pardasimon, ba'zan gulqo'rg'oni butunlay
63

---

bolm aydi. Changchilari 5 ta, kosachabarg soniga teng. 
Urug'chisi ko‘pincha 2-3 (4-5) ta m eva bargchalarining 
qo'shilib o'sishidan hosil bolgan. Tugunchasi ustki, bir 
uyali. Mevasi yong'oqcha, ko'sakcha, b a'zan rezevor- 
sim on to ‘p m eva hosil qiladi. U ru g l perispermli yoki 
endospermsiz.
Aham iyati: Sho'radoshlar oilasining bir qancha 
vakillari xalq xo'jaligida katta aham iyatga ega. Ular 
oziq-ovqat, yem-xashak sifatida ishlatiladi. 
Ayrimlari 
zaharli o'simlik bolib, uning ildizpoyasi tarkibida 
anabazin alkaloidi boladi. Qishloq xo'jalik zararkunan- 
d a la rig a qarshi kurashda p rep a ra t tayyorlash d a 
ishlatiladi. Bulardan tashqari, saksovul kabi o'simlik- 
lar c h o l mintaqasida qumlarni ko'chishining oldini 
olishda va ularni 
m ustahkam lashda alohida o'rin 
tutadi. Strategik o'tin b o lib hisoblanadi.
Ishni bajarish tartibi va topshiriqlar:
1. Gerbariylardan foydalanib oilaning keng tarqalgan 
vakillarining asosiy morfologik belgilari bilan tanishing.
2. Tanlab olingan o'simlikning poyasi va unda jo y ­
lashgan barglarning katta yoki kichikligiga, to'pguliga, 
alohida olingan gulning qismlariga va meva tuzilishiga 
e'tibor bering va ularning rasmlarini chizing. Gul 
form ulasini tuzing.
Lavlagi: * -/ PsA
5Gi3i