Ибрайым Юсупов

Lirikası. 20-jıllardıń baslarında jazǵan bir qatar qosıqları shayırdıń ósiw jolı, dóretpesiniń evolyutsiyası ushın sıpatlı, onıń dáslepki qosıqları shayırlıqqa talpınıwdıń kórinisi sıpatında qaralıwı kerek. 1919-jılı jazıldı dep esaplanatuǵın «Dawıt kól» qosıǵında tiykarǵı nárse turmıstaǵı awırmanlıq, xalıq kórgen qıyınshılıqtı súwretlewden ibarat. Onıń «Tillaxan», «Esetseń» (1922), «Jańabergen» (1923) qosıqları eski qaraqalpaq poeziyasında táriyplew yamasa kemshilikti sınaw formasında ushırasadı.
Sadıq shayırdıń dóretpesindegi úlken ózgerisler onıń «Suwalma», «Paxta haqqında aytıs» qosıqlarınan kórinedi. Naǵız tuwrı jol, poeziyanı jańa turmıstıń úgit quralına aylandırıw usı qosıqlarǵa tán. Sadıq Nurımbetovtıń dóretpesindegi bul ózgeristi ulıwma qaraqalpaq ádebiyatınıń usı dáwirdegi dóretiwshilik ósiwinen bólip alıp qarawǵa bolmaydı. Qaraqalpaq xalqınıń jańa ómirge ótiwi, usıǵan baylanıslı xalıqtıń turmısındaǵı júz bergen úlken jańalıqlar, jańa qurılıp atırǵan kolxoz, adamlardıń sanasındaǵı ózgerisler biziń Watanımızdıń gúlleniwin jırlawdan ibarat boldı. Mine, usı jaǵdaylar barlıq shayırlarımızǵa ideyalıq kúsh-jiger berdi. Endi usı jańalıqtı barlıq poetikalıq kúsh penen jırlaw, jańa zamandı ádiwlew, shayırlarımızdıń eń juwapkerli wazıypalarınan esaplanadı. «Paxta haqqında aytıs»ta shayır anası menen balasınıń arasındaǵı bolǵan bir qısqasha kórinisti alıp, oǵan úlken siyasiy máni beredi. Anası paxta jasırıp, sharq iyirmekshi boladı, balası buǵan qarsı anasına urlıq qılma, dep aytadı. Bul jerdegi áhmiyetli nárse sanası artta qalǵan kempir menen jas balasınıń sanasındaǵı jámiyetlik máp ushın gúresti súwretlewden ibarat.
«Jalqawlarǵa» (1939) qosıǵı sol jıllardaǵı onıń dóretpesiniń úlken bir jetiskenligi bolıp, sońǵı waqıtları kamalına kelgen shayırdıń satiralıq baslamasınan gúwalıq beredi. Shayır qosjaqpas jalqawlardı ashshı satira astına aladı, miynet aldıńǵısı bolıwǵa shaqıradı. «Jeńisli dáwirde jemis almaǵan, kúndelik jobası hasla tolmaǵan» jalqawlarǵa qarata avtor olardıń miynette sanalılıǵın boldırıwǵa poeziyanıń kúshi menen at salısadı:

Bas awırıwı gewdesinen ketpegen,

Doktor kelse qashar buǵıp shet penen,
Alǵan pulı qarızına jetpegen,
Jalqawlardı qozǵap isletiw kerek.

Qosıqtaǵı keltirilgen «Kún awǵan soń zil qara tas basar, sáske waqta turıp atızǵa barar, avans aqshasın alarda tayar» degenler, durısında da, ózimiz kórip júrgen, arada ushırasıp qalatuǵın jalqawlardıń minezin beriw ushın sheber qatarlar bolıp tabıladı. Sadıq Nurımbetov jalqawlardı qatarǵa qosıwdıń birden-bir jolı sın, joldaslıq keńes, hámmeniń bas qosqan jıynalısı dep durıs juwmaq shıǵaradı.

Ol 1939-jılı Tórtkúlge shaqırıladı. Jazıwshılar awqamınıń aǵzası bolıp qabıl etiledi. Óz aǵası Sıdıqtıń hám óziniń bir qatar shıǵarmaların jazdırdı. Ózbekstan jazıwshılarınıń II s`ezdine qatnastı, bir topar qaraqalpaq jazıwshıları menen bir qatar qalalarda sayaxatlarda boldı.
Tema jaǵınan da, kórkemlik jaǵınan da shayırdıń qosıqlarında jańalıqlar júzege keldi.