Ибрайым Юсупов

Urıs dáwirindegi lirikası. Jawıngerler degen húrmetli ataqqa ılayıq islew, dushpanǵa miyrimsiz, dosqa qáwender bolıw, Watan-ananıń bergen aq sútin aqlaw Ullı Watandarlıq urıs dáwirindegi dóregen Sadıq Nurımbetovtıń «Perzentim» qosıǵınıń negizgi ideyası edi. Qosıqta el perzentiniń aldına qoyǵan minneti azatlıq ushın baxıtlı turmıs ushın gúresimizdiń maqsetin ashıp beredi. Shayır bul gúrestiń haqıyqat xalıqlıq ekenligin, azatlıq sıpatın anıq kórinisler menen tereń lirikalıq boyawlar arqalı juwmaqlastıradı.
Shayır perzentke jeńis penen qaytıwdı tapsıradı, al bul barlıq xalqımızdıń oyı, iygilikli maqsetiniń kórinisi edi. Bunday násiyatlıq shıǵarmalar qaysı dáwirde bolmasın bar, barlıq dáwirde xalıqtıń óz ullarınıń aldına qoyıp kiyatırǵan talabı desek, Sadıq Nurımbetov xalıq poeziyasında burınnan bardı jańartqanlıǵı kórinedi. Hár bir qatarında xalıqtıń pikiri tereń aforizm menen suwǵarılǵan bul qosıqta biz waqıttıń, dáwirdiń ótiwi menen gónermeytuǵın másele bar ekenligin kóremiz.

Tuwǵan eldiń ar-namısın alıp kel,

Dushpannıń basına sawda salıp kel,
Jeńistiń namasın tezden shalıp kel,
Meniń saǵan tapsırmam sol perzentim.

Aldıńnan fashistler qarsı kelgende,

Arıslanday aybatlı bol kórgende,
Jolbasshı komandir buyrıq bergende,
Zalımlardı ayawsız qır, perzentim.

Yadıńnan shıqpasın dushpannıń pánti,

Gitlerdiń buzılǵan menmenlik shárti,
Azatlıq dúńyanıń bolıńız márti,
Watan ushın ayanbaǵıl, perzentim.

Qosıqta shayır Watannıń húrmetli azamatı bolıw printsiplerin jawıngerlik tapsırma arqalı durıs kórkemlik penen súwretlegen. Mártlik, bahadırlar, xalıqqa shınnan berilgenlik shayırdıń el perzentine úlgi etip usınǵan úlgilerinen ibarat. Mine, Sadıq Nurımbetovtıń bul qosıǵınıń xalıq arasında keń taralıwınıń bir sebebi, bul hámmeniń oyındaǵı pikirdi kórkem sáwlelendirip bere aladı. Xalıq danalıǵı menen suwǵarılǵan bunday qatarlar soldattıń morallıq sıpatı menen tıǵız baylanıslı, bular áskeriy buyrıq, ulıwma xalıqlıq tapsırma sıyaqlı kórinedi.

Urıs jıllarında Sadıq shayır úlken belsendilik penen isledi, kolxozshılardıń arasında jiyi-jiyi boldı, shıǵarmaların oqıdı, úgit-násiyat brigadalarınıń qatarında boldı. Onıń «Watan ushın», «Jeńimpaz xalıq», «Toy qılamız», «Jeńis bayramı», «Ótesh batır» h.t.b. shıǵarmaları jazıldı.
Sadıq Nurımbetovtıń shıǵarmalarında da hár túrli usıl isletiledi: fronttaǵı jawıngerlerge sálem jollaw arqalı bolsın yamasa fronttan jazılǵan xat bolsın shayır jeńis ideyasın ilgeriletip otırdı. «Jawıngerdiń anası» qosıǵında qartayǵan ana qarap jatpastan, frontqa ketken balasına tılda epkinli miyneti menen járdem etedi, al «İnimniń xatı» qosıǵında fronttaǵı márt jawıngerler elge xat jollap, dushpanlardı qırıp atırǵanlıǵın jazadı. Ana balasın suńqarǵa teńeydi, dushpanlar «hiyleker túlki, qaraqshı iyt, kózine qan tolǵan qasqır» sıpatında súwretlenedi.
Shayır tıldaǵı miynet qaharmanlarınıń háreketin súwretlewge de úlken orın berdi. Bul jaǵınan ol basqa qaraqalpaq shayırları sıyaqlı miynettegi kóterińkiliktiń dushpan ústinen jeńisti jaqınlatıwshı faktor ekenligin kórsetti:

Fronttaǵı tuwısqanlar tez qaytar,

Bir grammı bir dushpandı sulaytar,-

dep súwretleydi.

Sadıq Nurımbetov bul temadaǵı qosıqlarında paxta biziń ata kásibimiz, biziń milliy maqtanıshımız degen juwmaq jasaydı, sol paxtashılıq penen atı shıqqan qaraqalpaq xalqın, Qaraqalpaqstanın maqtanısh etedi («Qaraqalpaqstan»).
Onıń lirik qaharmanları paxta atızınıń márt batırları («Mol zúráát biziń shárt», «Paxtakesh qız qosıǵı», «Amangúl» h.t.b.), awıl xojalıǵınıń aldıńǵıları bolıp tabıladı. Shayır olardıń ónimli miynetine, wazıypasın inabatlı bejeriwine quwanadı hám qızǵın jumıs páti menen yoshlanadı:

Tájiriybeli ol diyqan,

Kózime ısıq kórindi,
Qaharmanlıq isleri,
Yoshlandırdı kewildi,-

dep jazadı ol Shamurat ata Muwsaev tuwralı. Al, «Amangúl» qosıǵında gúressheń, miynetkesh qaraqalpaq qızınıń lirik obrazın jasaydı:

Aq altınday mısal appaq júregiń,

Harımaǵan gózzal toqpaq bilegiń, -

degende miynet adamınıń obrazın onıń islegen kásibine baylanıslı beredi.